Dominicus Gent
Viering van zondag 2 oktober 2016
Zorg voor de kwetsbare aarde
(eerste viering in de reeks “Zorg en kwetsbaarheid”)
Beste mensen, van harte welkom.
We beginnen de viering met de paaskaars aan te steken.
En tot het Licht bidden wij:
Vriendelijk licht,
laat uw schijnsel vallen
op uw kwetsbare aarde,
op uw kwetsbare mensen,
op het kwetsbare leven.
Ga voor ons uit,
Licht op ons pad,
zodat wij niet verstrikt raken
in de vernietiging van het leven,
in het doden van mensen,
in de uitbuiting van de aarde.
Ga voor ons uit,
Licht op ons pad,
om positief te blijven bouwen
aan het gemeenschappelijke huis,
dat ‘onze wereld’ heet.
Laat het een gelukkig makende plek
zijn voor alle vormen van leven,
waar gerechtigheid is
voor alle mensen,
nergens nog oorlog en terreur.
Ga voor ons uit,
Licht op ons pad,
laat ons niet over aan onszelf.
Laat ons wennen
aan uw schijnsel.
Blijf ons begeleiden.
Inleiding op de hele reeks en op het thema van vandaag
Alles wat leeft is kwetsbaar en roept zorg op.
Denken we maar aan baby’s, prille scheutjes in de moestuin, jonge dieren. Hun groei en bloei hangt af van de zorg die ze ontvangen.
We kennen ook het begrip ‘kwetsbare groepen’, mensen die psychische zorg nodig hebben; mensen met een beperking, ouderen, chronisch zieken, gezinnen in armoede, vluchtelingen, probleemjongeren….
Kwetsbaarheid staat haaks op de eisen van de samenleving.Moeten we niet met ons allen het volmaakte nastreven: voor ons lichaam, de ultieme job, de vlekkeloze relatie? Uit ervaring weten we dat dit geen haalbare kaart is. Kwetsbaarheid hoort bij het leven.
Omgaan met eigen en andermans kwetsbaarheid vraagt oefening en omzichtigheid maar ook daadkracht en actie.
In deze reeks van drie vieringen, proberen we de ‘ wederkerige’ kwetsbaarheid aan te geven:
Eerste zondag: zorg voor de kwetsbare aarde
Tweede zondag: zorg voor de kwetsbare mens op de vlucht en hoe we in de gastvrijheid onze eigen kwetsbaarheid onder ogen zien.
Derde zondag: zorg voor de kwetsbare mens in armoede n.a.v. 17 oktober, dag van verzet tegen armoede.
Eerste inbreng: Zorg voor de Schepping
Het is precies dertig jaar geleden dat de bekende Duitse fysicus én christen Carl Friedrich von Weizsäcker zijn boekje schreef: De tijd dringt, een pleidooi om een soort conciliair proces op gang te trekken van alle christenen ter wereld, met als thema gerechtigheid, vrede en het behoud van de schepping. Rond de jaren negentig van de vorige eeuw werden er inderdaad rond die thema’s grote bijeenkomsten gehouden, o.a. te Bazel en te Seoul. Wat ik onthoud van toen – en wat nog steeds actueel is, ik kom daar straks op terug – is vooral het samengaan van die drie: gerechtigheid, vrede en behoud (of heelheid) van de schepping. Hoe zag men dat? Men vatte met de drie thema’s eigenlijk ‘Gods wil met de wereld’ samen. Men noemde ze woorden van hoop die zowel een belofte als een opdracht inhielden.
Gerechtigheid, zei men, is het woord voor Gods houding tegenover de mensen en de door Hem bedoelde verhoudingen in de samenleving. Bij gerechtigheid gaat het om handelen dat gemeenschap sticht en bevordert en dat recht doet aan ieder mens, met name aan de machtelozen en de rechtelozen.
Vrede, zo ging men verder, is de naam voor een situatie waarin God en mensen met elkaar verzoend zijn, de gemeenschap tussen mensen hersteld is en de schepping zich onbedreigd kan ontplooien. Vrede wordt de vrucht van gerechtigheid genoemd.
Bij heelheid of behoud van de schepping, zei men tenslotte, gaat het om een eerbiedige en zorgvuldige omgang met het door God geschapene. Mens en natuur leven in een samenhang en in een wederzijdse afhankelijkheid, waarbij de mens geen bezitter is, maar behoeder.
En dus, zoals men terecht een verband zag tussen honger en armoede, geweld en bewapening, vervuiling en vernieling enerzijds, zo zag men ook een samenhang tussen gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping anderzijds. De geliefde Bijbelse achtergrondtekst kwam uit psalm 85, die zingt “gearmd gaan vriendschap en waarachtigheid, elkander zullen kussen vrede en recht; waarachtigheid spruit uit de aarde, gerechtigheid straalt neer van de hemel”. Men legde er in die tijd heel sterk de nadruk op dat de strijd tegen armoede, oorlog en milieuverloedering fundamenteel is voor een christen. De inzet voor het leven en overleven van onze wereld is dus niet een sociaal-politiek programma dat vrijblijvend zou kunnen toegevoegd worden aan het eigen leven en de eigenlijke taken van de kerken, en dat dus enkel de verantwoordelijkheid zou zijn van bepaalde actiegroepen of bewegingen. Die inzet is wezenlijk voor een geloofsgemeenschap die leeft uit het verhaal over het verbond dat God met de mensen sloot, en dat leven en toekomst voor allen beoogt. Het raakt het bestaan van de hele kerk in alle facetten.
Van dat conciliair proces – twintig à dertig jaar geleden, naar nu – meer bepaald naar de standpunten van paus Franciscus, is maar een kleine stap. Ook de paus legt voortdurend de link tussen de sociale en de ecologische problematiek. Tussen vrede, rechtvaardigheid en ecologie. In een sterk artikel heeft Jan Soetewey, medewerker van Christenen voor het Socialisme, die link aangetoond met teksten van Franciscus zelf. De fameuze pauselijke toespraak in Bolivië op de Tweede Wereldsamenkomst van de Volksbewegingen vindt Soetewey zelfs sterker dan Laudato si. Laten we Franciscus zelf eens aan het woord, in enkele van zijn uitspraken tijdens die toespraak:
– “De uitsluiting en onrechtvaardigheden waaronder jullie lijden zijn talrijk en heel divers. Ze worden ook op diverse manier aangepakt. Al deze uitsluitingen staan niet op zichzelf, ze zijn met een onzichtbare draad met elkaar verbonden (…) Zijn we in staat te herkennen dat deze destructieve realiteiten het gevolg zijn van een systeem dat zich wereldwijd heeft verspreid? Herkenen we dat dit systeem de logica van de winsten ten allen prijze heeft opgelegd zonder rekening te houden met sociale uitsluiting of vernietiging van de natuur?
En als de zaken er zó voorstaan, insisteer ik, laten we dat dan onversaagd zeggen: wij willen verandering, een reële verandering, een verandering van structuren. Dit systeem is niet te verdragen, de boeren verdragen het niet, de arbeiders verdragen het niet, de gemeenschappen verdragen het niet, de volken verdragen het niet… En ook de Aarde verdraagt het niet, zuster moeder aarde, zoals Sint-Franciscus zei”.
– “… En achter zoveel smart, zoveel dood en vernietiging, ruikt men de geur van wat Basilius van Cesarea – een van de eerste theologen van de Kerk – de ‘stront van de duivel’ noemde, de ongeremde zucht naar geld die regeert. Dat is ‘de stront van de duivel’. (…) Wanneer het kapitaal zich tot afgod ontpopt en de keuzes van de menselijke wezens richt, wanneer de zucht naar geld heel het sociaaleconomisch systeem beheerst, ruïneert ze de samenleving, veroordeelt ze de mens, maakt hem tot slaaf, vernietigt ze de intermenselijke broederschap, zet ze volk tegen volk op en, zoals we zien, brengt ze ons gemeenschappelijk huis, zuster en moeder aarde, in gevaar. (…) jullie kennen de kwaadaardige effecten van deze subtiele dictatuur”.
– “ (…) de sociale communicatiemedia die alles monopoliseren, proberen een vervreemdend consumptiegedrag en een zekere culturele uniformiteit op te leggen aan de mensen. Ze zijn een andere gedaante van het nieuwe kolonialisme. Het is ideologisch kolonialisme”.
Concreter kan het niet.
In Laudato si spitst Franciscus zich dan vooral toe op de ecologie, zonder evenwel de link met het sociale uit het oog te verliezen: het goede leven staat immers centraal (wordt integrale ecologie genoemd). Zowel gelovigen uit alle religies als vrijzinnigen onderstrepen de sterke kanten van deze encycliek. Ik som er enkelen op:
– de kritiek op de neoliberale samenleving met haar wegwerpcultuur
– de standpunten over dierenwelzijn
– het zich explicitet beroepen op wetenschappelijk onderzoek
– de duidelijke stellingsnames mbt fossiele brandstoffen (moet stoppen)
– de nood aan een andere economie waarbij niet enkel alles aan de marktwerking wordt overgelaten
– het standpunt tegen onbegrensde groei
– de erkenning van de ecologische schuld van de rijke landen tegenover al die landen die lijden onder de klimaatscrisis die ze zelf niet veroorzaakt hebben.
– het belang van een andere levensstijl: hij benadrukt zowel de structureel noodzakelijke veranderingen als de persoonlijke verantwoordelijkheid. De ethiek van het genoeg.
Uiteraard heeft Franciscus ook kritiek gekregen vanuit extreem conservatieve hoek die hem marxisme verwijt, en uit linkse hoek die hem verwijt nog te sterk vast te houden aan enkele typisch katholieke zaken zoals taboe op geboorte-beperking, aversie van bevrijdingstheologie, te weinig kritische ingesteldheid ten aanzien van het lineaire vooruitgangsdenken, en zeker nog te veel geloven dat een bepaald kapitalistisch systeem goed zou kunnen zijn. Maar dat alles neemt niet weg dat de scherpe analyses van Laudato si en de charismatische figuur van paus Franciscus ons christenen in ons dagdagelijks leven een steun in de rug zijn om effectief zorg te dragen voor moeder aarde.
Dichter bij ons heb je Eco-kerk, die behoort tot het katholieke Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede. Ze boort naar de spirituele gronden van de ecologie en tegelijk werkt ze heel actief via firma’s, bedrijven, scholen, parochies, jeugdbewegingen, zorginstellingen, ziekenhuizen, kerkfabrieken, kloosterordes, socio-culturele verenigingen enz. Wat betekent in al die sectoren: eco-zorg en economie van het genoeg (voorbeeld geven van onze eigen MG-kerk). Om daar meer over te weten, tik je gewoon ecokerk in en je vindt de verwijzing naar hun website met alle nodige informatie.
Laten we een lied zingen waarin we bidden dat God ons telkens opnieuw zou wakker schudden om zorg te dragen voor de kwetsbare mens en de kwetsbare aarde. Het lied “Klamp ons aan”…
Lezing – Marcus 1, 40-42
Er kwam een melaatse op Hem af, die om hulp vroeg. Hij viel op zijn knieën en zei: ‘Als U wilt, kunt U me rein maken.’ Diep ontroerd stak Hij zijn hand uit en raakte hem aan. ‘Ik wil het, word rein’, zei Hij. Meteen verdween zijn melaatsheid, en hij werd rein.
Tweede inbreng – Zorg voor de mens
God schiep hemel en aarde.
Vanuit hun ruimtecapsule zien de astronauten een blauw-groen-witte bol op een inktzwarte achtergrond.
Een moment van stilte, je kijkt naar een wonder, een geschenk.
Op die aarde mogen wij ‘mensen’ geboren worden en leven.
Dit draagt verantwoordelijkheid: zorg voor moeder aarde en zorg voor de mens, jezelf en je omgeving.
Leven wij vandaag nog in harmonie met de natuur, met onszelf met de mensen naast ons?
Gisteren verscheen een artikel over Dirk De Wachter, psychiater naar aanleiding van zijn nieuw boek: ‘De wereld van De Wachter’.
Met zijn nieuw boek wil hij mensen inspireren om zich te engageren. Hij krijgt voortdurend patiënten over de vloer die zich niet goed voelen in hun vel.
‘Wat doe ik hier eigenlijk, heeft mijn leven zin, beteken ik iets voor de ander?’ Wanneer iets niet mee zit of wanneer mijn verwachtingen niet uitkomen, wanneer de ander niet apprecieert wat ik doe, dan kom ik voor een gapend gat te staan.
We hebben God verstoten, zegt De Wachter, en ons daarna ingegraven, blind voor de ‘andere’. In zijn praktijk staat die ‘andere’ elke dag voor zijn deur.Een gedeelde oplossing is mijn patiënten medicatie geven maar het is de wereld waarin we leven die hen pijn doet.
Deze opmerkingen doen mij teruggrijpen naar het evangelie van vandaag: de melaatse de uitgestotene, de paria van de samenleving ziet maar één mogelijke kans en dat is naar Jezus gaan in de hoop dat hij naar hem kijkt als een mens en zijn lijden begrijpt.
Eigenlijk moet die zieke niet vragen dat de menigte die naar Jezus luistert opzij gaat, ze doet het vanzelf want men heeft schrik van mensen die besmettelijk zijn en een afstotelijk uiterlijk hebben.
Jezus ziet hem en vraagt wat hij van hem verlangt . Maak mij rein ‘maak dat ik terug opgenomen wordt in de gemeenschap, maak dat de anderen mij terug zien als ‘mens’. Jezus raakt hem aan en hij is genezen.
Kunnen we ons herkennen in deze passage. Hoeveel mensen zijn vandaag niet melaats in onze maatschappij.
Een maatschappij die vooral gericht is op het individu met haar ideale verwachtingen.
Een goed afgetraind en slank lichaam, een succesvolle job, een mooi huis, auto, perfecte kinderen, druk sociaal leven. Hoeveel mensen kunnen deze verwachtingen inlossen?
De druk is enorm, bijgevolg vallen er slachtoffers in alle lagen van de bevolking maar vooral bij de zwaksten. De sociaal zwakkeren, de zieken, de daklozen.
Voorbeelden genoeg veraf en dichtbij :
– In Gent zijn er heel wat sociale woningen, maar nog altijd veel te weinig en niet goed onderhouden. In Nieuwgent zijn er appartementsblokken die eigenlijk beter afgebroken zouden worden. Men verricht geen grote herstellingswerken meer. Mensen leven er met muizen, kakkerlakken, zetten emmers in de kamer om waterlekken op te vangen, de schimmel staat op de muren. De maatschappij zit in slechte papieren en heeft geld tekort. Bijgevolg laat men de situatie verder rotten. Verschillende organisaties hebben zich al gegroepeerd maar tot hiertoe met weinig resultaat.
– Een beetje verderop staan er woningen en appartementen leeg, die men onbruikbaar maakt door de vloer stuk te slaan, keuken en badkamermeubels breekt men uit om te voorkomen dat ‘krakers’ het huis zouden inpalmen voordat de renovatie begint.
– Goedkope kledij en voeding wordt door middel van advertenties door de supermarkten aangeprezen. Wie en waar ze gemaakt worden is niet vermeld. Misschien in één van Filippijnse ateliers die kunnen instorten?
– Obese mensen zijn vaker te vinden in de groep van sociaal zwakkeren. Gezond eten, daar zijn ze niet met bezig. Klaargemaakte maaltijden, salades, beleg, allemaal voorverpakt en voorzien van een etiket met alle mogelijke ingrediënten en toegevoegde producten zoals smaakversterkers en conserveringsmiddelen. Onze kleinzonen zijn allergisch aan heel wat zaken in de voeding, bij aankoop van etenswaren moet alles gecontroleerd worden en lezen we de etiketten met minuscule letters. Je gelooft je ogen niet wat we allemaal binnenspelen. Het hongergevoel wordt bij die mensen met directe hongerstillers verzadigd en ze krijgen trek naar meer door de smaakversterkers.
– Een eenvoudige aardappel, verse groenten en een stukje vlees op het gemak gegaard staat bij vele jonge gezinnen niet meer op het menu ondanks alle hypes eten we ongezond. Een groot deel van de bevolking krijgt te weinig vitamines binnen via de voeding. Te weinig groenten en fruit en te veel suiker. Dan durft een ouder uit West-Vlaanderen de school een proces aandoen omdat zijn kind van 4 geen koek mag eten om 16u ondanks de inspanningen van de school om minder ‘tussendoortjes’ toe te laten.Waar zijn we met bezig?
Gelukkig zijn er ook nog positieve geluiden ivm zorg voor onszelf en voor elkaar.
-Denken we maar aan de boerenmarkten, afhaalpunten bij families waar gezonde voeding kan opgehaald worden.
– Woonprojecten om ‘ woonerven’ te bouwen. De ‘Living’ is zo een burgerinitiatief die door enkele mensen is opgezet omdat ze schrik hadden van een woon- en zorgcentrum voor hun latere leeftijd. Zij wensen een woonproject op te starten waar mensen op een verantwoorde oppervlakte kunnen samenleven, zorgen voor elkaar en er blijven tot het einde van hun leven. Zij noemen het geen getto’s maar kleine rotsen in de branding van het sociaal weefsel. Een nieuwe thuis in een gedeeld huis. In Gent mikt men hiervoor op het klooster van de ‘Ongeschoeide Karmelietessen’.
– Speelstraten en leefstraten in Gent. Tijdens de vakantie of voor een bepaalde periode kan een straat afgesloten worden waarbij de bewoners de kans krijgen om hun straat in te richten en meer contact te krijgen met elkaar. Gras, zelfgemaakte tuinmeubelen, kippen, alles is ok om een gemeenschapsgevoel te creëren.
– Ik kan Marleen niet vergeten. Een bewoonster van Nieuw-Gent, vijftiger en vierde wereld situatie. In al haar miserie had ze tijd en energie om vrijwilliger te zijn in een sociaal centrum. Bepaalde mensen kwamen speciaal langs om met haar een babbeltje te slaan. Marleen is drie weken geleden gestorven, een hartstilstand. Haar hart was misschien te groot voor de anderen.
Zorg voor elkaar is een verzameling van verschillende aspecten hoe men met zorg kan omgaan. Zorg voor de aarde, goed zorgen voor ons lichaam en geest en zorg hebben voor de ander is onze erfenis. Met die gedachte moeten we leven in de hoop dat wij, als we sterven, deze aarde een stukje beter achterlaten.
Inleiding op de tafeldienst
Laten we aan tafel gaan,
en vieren de herinnering
en de toekomst,
dat wat ons beloofd is,
dat wat onze verantwoordelijkheid is,
het Woord dat ons daartoe oproept.
Laten we in herinnering brengen
hij die ons voorbeeld is
van zorg voor kwetsbaren:
Jezus, Messias, Mensenzoon.
Laten we dat doen met alle dierbaren
die hier niet kunnen zijn,
met onze lieve doden,
met mensen die overal elders
nu eucharistie vieren.
Laten we dat doen voor deze wondere
maar zo vaak gekwetste wereld,
laten we dat uitzingen,
vertolken in de gebaren van brood en wijn,
in het delen met elkaar.
Laten we aan tafel gaan.
Lied rond de tafel : Rondgang bij het delen
Gedachtenis
Jezus Messias,
die onze weg is naar het leven,
nam de laatste avond
dat hij met zijn vrienden samen was,
wat brood,
liet het in zijn handen rusten
en koesterde het met een eerbiedig zwijgen.
Hij dankte God er voor
en brak het toen om het te verdelen:
Neem allen een stuk, zei hij, en eet het maar.
In dit gebaar kom ik naar jullie.
Want voedsel moet gemeenschap stichten
van lichaam en ziel,
van lichaam en bloed.
Neem en eet het, dit is mijn lichaam.
Toen vulde hij een beker met wijn
en liet hem rondgaan.
Want hun dorst naar diepe verbondenheid was groot.
Drink ook hieruit, zei hij,
en voel dat leven sterven is
en een nieuwe geboorte pijn doet.
Deze wijn moet liefde worden;
verwantschap in hetzelfde bloed:
dit is mijn bloed.
Dan is het stil geworden
als bij een afscheid dat er geen is.
De tekens hadden nieuwe hoop gewekt.
We leven niet naar een verre toekomst.
We leven naar de meest nabije mensen.
Geef jezelf als voedsel,
geef het voedsel als jezelf.
Onze Vader
Vredeswens
Almachtige God,
die aanwezig zijt in het onmetelijke heelal
én in het kleinste van uw schepselen,
Gij die met uw tederheid
al het bestaande omgeeft,
stort over ons uit de kracht van uw liefde,
opdat wij zorgen voor het leven
en zijn schoonheid behoeden.
Overspoel ons met vrede,
opdat wij als broeders en zusters leven,
zonder iemand te benadelen.
Communie
Gebed voor onze aarde
Almachtige God,
die aanwezig zijt in het onmetelijke heelal
én in het kleinste van uw schepselen,
Gij die met uw tederheid
al het bestaande omgeeft,
stort over ons uit de kracht van uw liefde,
opdat wij zorgen voor het leven
en zijn schoonheid behoeden.
Overspoel ons met vrede,
opdat wij als broeders en zusters leven,
zonder iemand te benadelen.
God van de armen,
help ons de verlaten en vergeten mensen
van deze wereld
die zo waardevol zijn in uw ogen,
te redden.
Maak ons leven weer gezond,
opdat wij de wereld beschermen
en haar niet plunderen,
opdat wij schoonheid zaaien
en geen vervuiling en verwoesting.
Raak de harten
van allen die alleen maar voordeel zoeken
ten koste van de armen en van de aarde.
Leer ons de waarde van alle dingen te ontdekken,
met verbazing te kijken,
en te erkennen dat wij ten diepste verbonden zijn
met alle schepselen
op onze weg naar uw oneindig licht.
Dank dat Gij alle dagen met ons zijt.
Bemoedig ons, alstublieft, in onze strijd
voor gerechtigheid, liefde en vrede.
Paus Franciscus