Dominicus Gent
Viering van Witte Donderdag
14 april 2022 

 

De rijk gevulde avond die we in her-inner-ing brengen leest als een filmscript. Samengevat in 10 filmtakes – 4 scenes binnen en 6 in de buitenlucht.

1. De Jood Jezus en zijn leerlingen herdenken en vieren de maaltijd die het eind van Israëls’ slavernij inluidt: de ontsnapping uit Egypte.
2. Iedereen beseft: dit is de laatste keer wij-samen-aan-tafel-hier-in-Jeruzalem. Jezus wil nog sprekende gebaren en woorden over wijnstok, weg en waarheid meegeven.
3. Er is onenigheid aan tafel met betrekking tot wie van hen het belangrijkst is. Jezus stelt daar een sprekend en dienstbaar gebaar tegenover: hij wast de voeten van de leerlingen.
4. Jezus geeft zichzelf in eenvoudige leven-gevende woorden en -gebaren. Dagelijks eten en drinken -brood en wijn- zijn sindsdien niet meer hetzelfde.
5. Na de maaltijd gaan ze naar de Olijfberg, naar Getsemane. Jezus bidt er eenzaam en zonder antwoord. De vrienden vallen bij herhaling in slaap.
6. Een gewapend gezelschap komt hen tegemoet. Judas is erbij. Hij kust Jezus. Een intiem vriendschapsteken wordt sein voor Jezus’ gevangenneming.
7. Een metgezel hakt een soldatenoor af. Jezus hecht het oor aan.
8. Iedereen loopt weg: de leerlingen en een anonieme naakte man. Iedereen?…
9. Petrus niet. Die blijft en volgt stiekem de soldaten die Jezus wegvoeren voor verhoor.
10. Een dienstbode herkent hem maar Petrus bezweert dat hij niet bij Jezus hoort, dat hij die man niet kent. De haan kraait…

We beluisteren en zingen deze avond zoals Huub Oosterhuis hem samenvatte:

 

Toen Jezus in zijn uur gekomen was
om deze wereld te verlaten,
heeft hij ten einde toe ons liefgehad.
De veelgeliefde zoon van God de Vader
wordt een slaaf die onze voeten wast,
wordt een slaaf die onze voeten wast.

Toen Jezus met zijn vrienden maaltijd hield,
nam hij het brood, nam hij de beker.
Hij heeft zijn leven aan ons uitgedeeld,
zijn bloed voor deze wereld prijsgegeven –
teken van de geest die hem bezielt,
teken van de geest die hem bezielt.

Ik ben de wijnstok, heeft hij toen gezegd,
gij zijt voorgoed met mij verbonden.
Ik ben uw waarheid, en ik ben de weg,
ik ben die ben, vergeving van uw zonden;
vrede geef ik u heeft hij gezegd,
vrede geef ik u, heeft hij gezegd.

Toen Jezus naar zijn Vader toe zou gaan,
heeft hij gebeden voor zijn vrienden.
Vader, bad hij, bewaar hen in uw Naam,
mogen zij allen een zijn in de liefde,
dat zij doen wat ik hun heb gedaan,
dat zij doen wat ik hun heb gedaan.

Toen Jezus in de hof gekomen was,
heeft hij in grote angst gebeden,
maar er was niemand die hem antwoord gaf.
Een vriend heeft hem verkocht en uitgeleverd
toen hij in zijn uur gekomen was,
toen hij in zijn uur gekomen was.

 

We proberen te verwoorden wat eucharistie voor ons beiden betekent.
 
1 Over de symboliek in gedeeld brood en gedeelde wijn

Als ik iets wil zeggen over wat eucharistie voor mij betekent, moet ik eerst een anekdote vertellen. Lieve en ik zijn ooit eens uitgenodigd door Bloch, u weet wel, de beroemde Gentse joodse patissier op de hoek van de Veldstraat. Samen met een twintigtal anderen waren we verzameld in zijn tea-room voor het Pesachmaal, het joodse paasmaal. Het was een maaltijd vol symboliek. Ik herinner me een gekookt ei, zure kruiden, ongedesemd brood. Ik herinner me de vraag “waarom is deze avond anders dan de andere” en dat een jong kind moest gaan kijken of de deur open kon, mocht de profeet Elia willen binnenkomen. Heel deze avond was bijzonder, een bijzondere herinnering aan een bijzonder moment: de ontsnapping van het joodse volk uit de slavernij.

Het brood- en wijnmoment in Dominicus gaat voor mij verder dan het niet willen vergeten, kijkt op een speciale manier naar de toekomst. Ik moet misschien ook vertellen hoe ik in dat begrijpen gegroeid ben. Dat betekent nog een anekdote 😉

In mijn allereerste zondagsviering, ergens in het begin van de jaren negentig, ben ik diep geraakt geweest door de bewogenheid waarmee Jos preekte over het Rijk Gods. Plots zag ik het: het aloude, niet kapot te krijgen verlangen naar een rechtvaardige wereld, niet als een droom in de hemel, maar nu, in de wereld nu. En ontelbare mensen koesteren die droom, vertellen daarover, denken daar over na, zingen erover. Elke keer als ik nu tussen de schouders van mijn medevierders zit in de viering, weet ik dat we samen uitkijken naar die droom, dat visioen van een wereld waar het goed leven is voor iedereen. Ik weet wel dat we eigenlijk op een stenen muur zitten te kijken, maar toch, het is bijna of die droom letterlijk tastbaar blijft tussen ons, gewoon omdat we sàmen uitkijken, en dat al zovele jaren doen. Het is een koppige droom, van licht sterker dan duisternis, van goedheid sterker dan vernietiging. En omdat we toch niet alles kunnen zeggen en zingen met woorden, leggen we dan maar dat alles in twee zo eenvoudige gebaren: brood en wijn, aan een gedeelde tafel. Een tastbaar, lichamelijk gebaar, dat ons misschien meer doet dan we zelf beseffen. Getuige daarvan de diepe vredevolle stilte die er kan heersen na de communie…

De symboliek van die gebaren gaat, voor mij althans, met de jaren dieper en dieper. Ik heb er allereerst een symbool voor dienstbaarheid in gezien: breken en delen is vermenigvuldigen, je deelt wat je hebt en je komt er samen sterker uit. We hadden het onlangs over bekering, dat je die samen moet doen. Niet alleen wat hier gezegd en gezongen is houdt mij wakker, maar ook de oneindig warme eenvoud van samen aan tafel gaan. Hoe kan de roomse kerk klerikaal zo vasthouden aan dat sacrament, een tafel dekken en eten en drinken delen doet toch elke moeder? We beseffen het niet, maar als we aan een bezoeker vragen of zij of hij iets wil drinken, dan zit daar heel de wereld van gastvrijheid onder, van niet onbeschermd achterblijven. We beseffen het niet, maar als we iemand goeiedag zeggen, dan beantwoorden we daarin de kwetsbare vraag van ieder mens naar erkenning. Zo heb ik gaandeweg beseft dat brood en wijn in de viering telkens weer een statement zijn, een credo: zo zie ik de wereld, zo wil ik leven, dit is mijn en onze kracht.
En wat ik ook heb geleerd, is de kracht van dingen. Woorden zijn ook dingen, maar een beetje ingewikkelde dingen, met al die ingewikkelde betekenissen die ze dragen. Maar de stoel waarop we zitten, die is het geduld zelve, die wacht op ons en draagt ons als we dat vragen. Die Paaskaars heeft een klein vlammetje, maar zegt: een klein vlammetje is al genoeg om totale duisternis te verjagen. Zo doen brood en wijn dat dus ook: drank en voedsel zeggen dat de wereld ons in onze lichamelijkheid toegemoet komt. Meer zelfs: dat de wereld zo goed gemaakt is, dat we honger en dorst kunnen stillen. Dit brood en deze wijn van de gedekte tafel in de viering, ze zijn voor mij steeds meer ook een stille dankuwel aan een wereld die goed kan en wil zijn.

En als ik dit zeg, denk ik aan de omsingelde mensen in Marioepol, die al dagen moeten leven zonder water en iets om te eten. Mijn hart krimpt daarvan. Maar zo werken deze symbolen: ze zijn én dankbare verwondering, én luid gedeeld protest. Ze voeden ons en ze leiden ons. En Jezus heeft ons de weg naar hen gewezen, in die ongelooflijke kracht en eenvoud die hem kenmerkten.

 

2 Ter vergeving van onze zonden…

In de evangelieteksten over het Laatste avondmaal schrijft Mattheüs -enkel Mattheüs!- dat Jezus zijn lln aanmaant om de beker te drinken ‘tot vergeving van zonden’.
Het is een moeilijke toevoeging die herinnert aan offercultuur, slacht-offering, zondebok, …. zaken die niet onmiddellijk tot onze ervaringswereld behoren.
Bij veel katholieke mensen van mijn generatie is dit ‘vergieten van bloed ter vergeving van onze zonden’ geïnterpreteerd als ‘het persoonlijk overtreden van regels waarvoor iemand anders -in casu Jezus- de schuld op zich neemt‘.
De geïndividualiseerde triade zonde-schuld-boete heeft in het katholieke denken en handelen de oude maatschappelijke offer-gedachte verdrongen en zorgde/zorgt vaak voor individuele angst, overdreven schuldgevoel en scrupulositeit.
Kunnen we dat ‘bloed drinken ter vergeving van onze zonden’ op een andere, meer toekomstgerichte manier verstaan?

We vonden twee evangelische ankers. Het eerste is taalkundig -en helpt al beetje-, en het tweede verankert ons in Jezus zelf.

In het Koinégrieks -de taal van het NT- staat ‘hamartia’ voor wat wij kennen als ‘zonde’ en ‘zondigen’. Hamartia roept iets op van: afdwalen, het doel niet bereiken, dolen in het donker, relaties verbreken, verliezen van wat belangrijk is in het leven, … Dat zijn betekenissen die ver afstaan van het groeps-zondebok idee en van het individueel ‘regeltjes overtreden’. Het zijn bovendien betekenissen die herkenbaar zijn tot op vandaag: Ieder van ons is al eens afgedwaald, heeft een vooropgesteld doel of ideaal gemist, werd benomen door wat niet echt leven geeft, of zette relaties onder druk.

Het tweede anker is Jezus zelf. We hadden het allang moeten en kunnen weten: voor Jezus is zonde zelden een punt.
Hij is te gast bij zondaars en eet met hen.
En zijn leerlingen kiest hij onder gewone mannen, uit ruwe of minder gewaardeerde beroepen, denk aan Mattheus de tollenaar -een beroepsklasse die we met collaboratie associëren.
Jezus kiest er met onstuimige karakters, denk aan Petrus, de visser die op Jezus’ advies naar het diepe vaart. Wanneer hij met volle netten terugkeert valt hij op zijn knieën en zegt tegen Jezus ‘Ga weg van mij ik ben een zondig mens’. – ‘Schrik had hem en allen die bij hem waren bevangen’ verduidelijkt Lucas. Jezus beantwoordt de knieval met ‘wees niet bang, voortaan zult gij mensen vangen’. Mensen vangen betekent in de schrift ‘redden van de ondergang’, redden van hamartia. De zondige aard van Petrus vormt geen belemmering om Jezus’ leerling te zijn.

Als Marcus de namen van de twaalf apostelen noteert is Judas Iskariot, die Hem overgeleverd heeft, de hekkensluiter. Voor Jezus is duidelijk niemand té zondig om als leerling gekozen te worden.
Jezus veroordeelt niet, neemt angst weg, gaat met zondige mensen relatie aan, stimuleert hen om richting aan het leven te geven en niet in de hamartia-conditie te blijven van afdwaling en doelloosheid.
Jezus krijgt volgelingen met eigen verwachtingen: dat hij wonderen zal verrichten, leider van Israël zal worden of Israël in oude glorie zal herstellen. Jezus kan hen niet geven wat ze willen, maar hij blijft wel trouw liefde geven, ook aan zij die het niet goed met hem voorhebben.
Zo blijft Judas één van de twaalf, hij blijft Jezus volgen en blijft in diens naam spreken en handelen.
Die laatste avond aan tafel wordt dusdanig beschreven dat ahw elke leerling de kus van het verraad kan geven en iedereen gevaar loopt om als Judas te handelen. De grens tussen de trouwe leerling en de verrader is flinterdun. Petrus beseft het maar al te goed wanneer de haan kraait: al is hij diegene die Jezus verst volgde. Hij overschatte zichzelf, is angstig en weent bitter bij dit besef.
En Judas -die de volgende dag beseft waartoe zijn verraad heeft geleid- krijgt spijt, brengt de 30 zilverlingen terug naar de hogepriesters en oudsten met de woorden ik heb een misdaad begaan door onschuldig bloed over te leveren.

Je zou wensen en hopen dat die twee zich op dat moment van inkeer en berouw de woorden van Jezus aan die laatste maaltijd herinneren: “…dit is mijn bloed van het verbond, voor velen uitgeschonken tot vergeving van zonden”. Liefde heeft jou bij voorbaat vergeven, vergeef ook jezelf.

Samen aan tafel zitten -zoals wij hier vanavond-… en mogen weten dat we niet verdoemd zijn, opzijgeschoven worden, minder mens zouden zijn omwille van onze gedeelde zondige ‘hamartia’ constitutie. En op zo’n avond rond de tafel mogen horen dat we desondanks/dankzij bemind zijn. Dat is de kernervaring die we mogen lezen achter de woorden van Mattheus dat Jezus’ bloed vergoten wordt voor onze zonden: Liefde is sterker dan al wat ruikt naar kwaad en dood.
 
Voor alle duidelijkheid: Hamartia, het afdwalen en in duisternis dolen wordt niet geminimaliseerd, niet onder de mat geveegd. Er is besef, berouw, pijn en schaamte om wat is gebeurd én verlangen naar herstel.
We hebben in onze liedmap een bijzonder lied van Bernard met alle mogelijke scenario’s in deze. Het is een lied zonder hoofdletters en zonder leestekens…
Introspectie stemt nl. tot bedachtzaamheid en bescheidenheid – daar passen geen hoofdletters van eigen groot/groter gelijk – daar passen geen punten en komma’s die beantwoorden aan opgelegde regels – daar kijkt de mens naakt authentiek naar haar/zijn leven waarin heilige en zondaar geen aparte mensen zijn maar in elk van ons aanwezig.
Een passend lied rond deze tafel van brood en wijn, een lied dat uitkijkt naar een betere versie van onszelf omdat we ons door een Grotere Liefde omarmd mogen weten.

 

om verzoening

hoe kan ik verder leven
na wat ik heb gedaan
zal ik mijn fout verhelen
als leugen voortbestaan
of zal ik schuld belijden
herstel en ommekeer
die ene kans nog krijgen
waardoor ik mens zijn leer

hoe kan ik het vergeten
wat mij werd aangedaan
zal ik mijn lijden wreken
de weg ten dode gaan
of zal ik ons bevrijden
tot beiden zijn bereid
elkander aan te reiken
gekwetste mens’lijkheid

wie zal ons ooit verzoenen
als jij mij niet vergeeft
ondanks mijn spijt en boeten
jouw woede voedsel geeft
wie zal ons ooit verzoenen
als ik mij niet bekeer
na jouw vergevend roepen
toch geen berouw uitspreek

tot wie moet ik mij wenden
nu jij vanuit het graf
geen teken meer kunt zenden
geen wenk geen vraag geen straf
wij mogen blijven hopen
dat iemand ons verwacht
ons leven wil voltooien
met recht en liefdeskracht

Tekst Berre van Thielt – Muziek: Mark Joly

 

TAFELDIENST

Welkom aan tafel.
Laten we nu echt doen waarover we gesproken hebben: eten en drinken delen met elkaar. En daarmee het leven zelf aan elkaar doorgeven. Ik kan het niet beter zeggen dan in het lied dat we samen zullen zingen: niemand heeft u ooit gezien, maar we weten dat uw naam liefde is. En licht. Een recht voor ieder mensenkind. En vrede… 

Niemand heeft U ooit gezien.
Liefde is uw naam.

Brood des levens heet die knecht
die uw kind genoemd wordt,
Jezus, kind uit Nazaret.

Liefde, zegt Gij, is te doen.
Werk in ons, dat wij U doen.
Licht ons op, dat wij U zien.

Dat wij leven wat geleefd moet.
Dat wij doen wat moet gedaan:
recht voor ieder mensenkind.

Brood voor ieder kind van mensen.
Vrede, en een nieuwe wereld.
En de dood zal niet meer zijn.

T: Huub Oosterhuis M: Antoine Oomen

De avond voor zijn dood, de avond die wij vanavond herdenken, stelde Jezus een gebaar waarmee hij zichzelf bewaarde in de harten van wie hem nabij was geweest. En in de harten ook van wie, zovele eeuwen later, zijn spoor wilde volgen.
Hij nam brood, dankte ervoor, brak het en gaf het rond, terwijl hij zei: blijf dit doen, dit ben ik, gebroken voedsel voor zovelen.
Hij nam de beker met wijn, dankte en deelde hem rond, terwijl hij zei: dit is mijn bloed, dit is het leven dat ik wil delen. Deel het met mij.
Moge het delen van dit brood en deze beker ons sterken in de hoop dat een nieuwe wereld komen zal, waar brood en recht en liefde is genoeg voor allen.

Onze Vader
Vredeswens
Slotlied: Van grond en vuur  

Van grond en vuur zult Gij ons maken,
hoog op rotsen, aan levend water,
van geur en smaak, van licht en stem,
uw evenbeeld.

Volk dat in duisternis gaat,
mensen met stomheid geslagen,
het zal geschieden, zegt Hij,
dat zij weer glanzen als nieuw.

Van licht en stem zult Gij ons
maken, uw evenbeeld.

Niet meer beklemd en verdeeld,
niet meer in woorden gevangen,
één en gekend en bevrijd
eindelijk mens zal ik zijn.

Van licht en stem zult Gij ons
maken, uw evenbeeld.

Daar staat de stoel van het recht,
daar zal staan de tafel der armen,
dan is de dag van het lam,
zie, Ik kom haastig, zegt Hij.

Van grond en vuur zult Gij ons maken,
hoog op rotsen, aan levend water,
van geur en smaak, van licht en stem,
uw evenbeeld.

T: Huub Oosterhuis M: Antoine Oomen

 

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons Youtube-kanaal ( https://www.youtube.com/channel/UCBCXMCRb0cNw8Dd3tMc9elQ)

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.