Dominicus Gent
Viering van zondag 26 juni 2022
“Wij zullen, Jood en Griek, zijn lichaam worden…” (transitie 6)
Goede morgen,
welkom in dit huis waar de deur openstaat,
welkom ook aan jullie die in eigen huis Jezus’ droom met ons delen.
We zijn aan de laatste viering van een reeks
die expliciet stilstaat bij de transitie
die we menen te ontwaren in het geglobaliseerde samenleven.
We nemen die fundamentele veranderingen ernstig,
brengen ze in gesprek met de bijbels-christelijke traditie
en bezinnen ons over waardevolle elementen
voor de toekomst,
ook die van Dominicus Gent zelf.
Laat ons de paaskaars aansteken opdat Gods Licht over ons samenzijn schijne.
Goddelijk Licht
God met ons
Herinner ons bij dit samenzijn aan Uw opdracht
om in deze geglobaliseerde wereld
teken van Uw Leven-gevende Aanwezigheid te zijn.
Laten we elkaar zingend beloven dat we Gods’ droom met de wereld waar willen maken. We doen dat met het lied
Welkom
Dit huis is een huis waar de deur openstaat,
waar zoekers en zieners, genood of gekomen,
hun harten verwarmen, van toekomst gaan dromen,
waarin wat hen drijft tot herkenning gaat komen,
de vonk van de geest in hun binnenste slaat.
Dit huis is een huis waar gemeenschap bestaat,
waar zangers en zeggers bijeen zijn gekomen
om uiting te geven aan waar zij van dromen,
waardoor een beweging ontstaat die gaat stromen,
die nooit meer, door niemand zich inperken laat.
tekst: Margryt Poortstra; muziek: Tom Löwenthal
EEN EINDELOZE TEGENBEWEGING…
Ik heb het altijd al een fascinerend gegeven gevonden hoe het christendom in die eerste eeuwen verspreid is geraakt. Van Jeruzalem tot in Rome. Waren die eerste christenen dan zo fanatiek en overtuigd van hun boodschap dat ze met ongekende ijver en onverdroten tewerk gingen om andersdenkenden te bekeren? De Handelingen van de apostelen, geschreven door de evangelist Lucas, verhalen er ons wel over, maar in de veronderstelling dat het gaat om mensen zoals u en ik en hun publiek dat ook was, moet het toch zijn dat ze op de één of andere manier een bijzondere gevoelige snaar hebben geraakt. Zeg nu zelf, het is niet met boodschappen als gevangenen bevrijden en “heb uw vijand lief” dat je een groot deel van de bevolking op zo’n korte tijd over de streep zal krijgen. Vandaag niet en wellicht toen ook niet. Love, peace en understanding passen in mooie liedjes, maar zijn daarom niet echt mainstream.
Het moet dus geweest zijn dat ze mensen op iets fundamentelers hebben aangesproken. Ik moest daarbij denken aan de woorden van de bekende Amerikaanse filosoof en ook wel oud-president, Bill Clinton, die zei “it’s the economy, stupid”. Zouden toen ook de algemene toestand en maatschappijstructuren geen drijfveer voor hun keuzes kunnen geweest zijn? De meeste mensen willen immers bestaanszekerheid en een goed leven. Wanneer dat niet zo is, gaan ze op zoek naar andere en betere modellen.
Dat herinnerde me aan Ton Veerkamp, een eminent Nederlands theoloog die een paar maand geleden overleed. Hij stelde dat bijbel en politiek onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zijn belangrijkste werk, “Deze wereld anders” geeft een andere, dwarse blikrichting om met de Bijbel om te gaan. Hij poneert daarin de zeer sterk onderbouwde hypothese dat het bijna niet anders kan dan dat de toenmalige maatschappelijke ordening en tijdsgeest een belangrijke rol moeten gespeeld hebben.
In dit heel korte tijdsbestek een samenvatting geven van deze turf van 500 bladzijden is gewoon onbegonnen werk, maar ik probeer een aantal kerngedachten aan te halen.
De oosterse wereld, dus ook Juda en Jeruzalem, zijn met de veroveringsdrang van Alexander de Grote, u kent hem nog wel uit uw lessen geschiedenis van een paar jaar geleden, die oosterse wereld is onder de invloedssfeer van het hellenisme gekomen. We spreken een paar honderd jaar voor Christus. Dat hellenisme kan beschouwd worden als een voor die tijd nieuwe culturele, politieke en economische maatschappijvorm die ontstaat door de vermenging van Griekse en oud-Oosterse concepten. Het hellenisme wordt meestal beschouwd als een nieuw cultureel tijdperk, maar het is minstens ook een nieuwe manier van economie bedrijven. Het lijkt verdacht veel op wat wij nu globalisering van de markt zouden noemen. De invoering van een eenheidsmunt die de interregionale handel moet vergemakkelijken, betekent meteen een grote verandering. Vroeger ruilde men dingen binnen een beperkte kring en dan nog enkel wat men op korte termijn nodig had. De ruime verbreiding van geld zorgt er nu voor dat die ruil tot ver buiten de grenzen wordt verricht. Het wordt een overgang naar een open economie die het leven van afzonderlijke huishoudens fundamenteel verandert, meestal niet ten goede. Grenzeloosheid wordt het nieuwe motto. Geld behoort immers tot de sfeer van het oneindige, niet meer het eindige. De nieuwe economie verandert in de kunst van geld verwerven. En daarvoor moeten offers gebracht worden.
De intensivering van de interregionale handel schudt vele lokale economieën stevig dooreen. Dat leidt tot een andere verdeling van rijkdom in de samenleving. Op het platteland zie je dat gronden in bezit worden genomen door grootgrondbezitters met een systeem van halfvrije pachters. De boer moet meer werken dan wat hij strikt nodig heeft om te overleven, alleen al om de pacht te kunnen betalen. Hij wordt dus gedwongen om voor geld te werken. Op de lokale verkoopprijs heeft hij als kleine producent weinig invloed, op de interregionale marktprijs al helemaal niet. De boer moet zien dat hij uit de kosten komt, de handelaar ook en aangezien de prijs buiten hun beider controle valt, betekent dat dus besparen waar het kan en … schaalvergroting. Hoe groter de bedrijven worden, hoe meer de kleine grondbezitters hun zelfstandigheid moeten opgeven. Ze worden afhankelijk gemaakt en moeten als dagloner of als loonslaaf verder.
De interregionale handel wordt in de hellenistische tijd zo overheersend dat die uiteindelijk de traditionele sociale structuren opblaast. Politiek, economie en ideologie veranderen naar een geglobaliseerd geheel, niet meer op mensenmaat. Mensen hebben er geen invloed meer op. De god van deze mensen lijkt wel het lot, waartegen je je niet kan verzetten.
Nu zou ik dus, zoals op het einde van een film, er een zinnetje kunnen tussen gooien als “Alle gelijkenissen met recente en actuele situaties zijn puur toevallig”, maar ik vrees dat ook dit verhaal nog steeds verder gaat. U ziet ongetwijfeld de parallellen.
Tegen die hellenistische zienswijze is al vroeg verzet gekomen. Wanneer de joden terugkeren uit de Babylonische ballingschap neemt de profeet Nehemia de leiding en dan ontstaat wat Veerkamp de ‘Tora-republiek’ noemt. Een compleet nieuw initiatief: een maatschappijvorm die niet gebaseerd was op macht en geld, niet op hebzucht en gewin, maar op de principes die het Joodse volk ontleent aan zijn geloofstraditie, samen te vatten als gelijkheid en autonomie. Niet de Baäl, de god van de bezitters, van de slavenmeesters, of de Mammon, de god van het geld, maar JHWH, “ik zal er zijn voor arme, ontrechte en vernederde mensen”, staat voor een andere rechtsorde, voor gerechtigheid. Die op de Tora gebaseerde maatschappij heeft slechts even standgehouden. Maar na Nehemia zijn er nog talloze tegenbewegingen gekomen. En ook Jezus gaat in die lijn staan. De messiaanse beweging in zijn naam komt met een eigen insteek op het Bijbelse grote verhaal. Die vormt in het begin een tegenbeweging tegen de gevestigde economische en maatschappelijke orde die louter op bezit en macht gericht is. Het tegenverhaal schuift het idee van een onveranderlijk lot aan de kant en vervangt het door een verhaal van hoop op bevrijding, een verhaal van vrijheid, gelijkheid en broederschap, waar men alles gemeenschappelijk bezit. Die boodschap is daarom ook niet exclusief joods, maar universeel. Ze kan mensen bekoren in de hele Helleense wereld, zelfs tot in Rome. Veel joodse gemeenschappen waren zelfs eerder terughoudend en bleven zich opsluiten in hun eigen gelijk. De evangelist Lucas, zelf een niet-jood, brengt daarom zowel in zijn evangelie als in het boek Handelingen talloze voorbeelden van niet-joden die een voorbeeldiger gedrag vertonen dan joden. Hij laat het in het laatste hoofdstuk van zijn evangelie ook duidelijk verstaan, dat de boodschap universeel moet worden opgevat. We horen het zo dadelijk.
Ook die eerste Jezusbeweging is uiteindelijk verworden tot een religie die een alliantie heeft gesloten met de macht van de Romeinse overheerser, maar nadien zijn opnieuw talloze mensen en groepen in een eindeloze tegenbeweging opgekomen voor een gerechte maatschappijordening. Dat verhaal duurt voort, ook nu nog. Door mensen die de Bijbel niet lezen als een boek over een andere wereld, over de grenzen heen van tijd en ruimte, maar over déze wereld anders – het neoliberale egoïsme voorbij, voorbij de economische exploitatie en de ecologische kaalslag. Die het boek lezen als een schreeuw om een begin van verandering ten goede, ook vandaag.
Lucas 24, 44-48
Hij zei tegen hen: ‘Toen Ik nog bij jullie was, heb Ik tegen jullie gezegd dat alles wat in de Wet van Mozes, bij de Profeten en in de Psalmen over Mij geschreven staat in vervulling moest gaan.’ Daarop maakte Hij hun verstand ontvankelijk voor het begrijpen van de Schriften. Hij zei tegen hen: ‘Er staat geschreven dat de messias zal lijden en sterven, maar dat Hij op de derde dag zal opstaan uit de dood, en dat in zijn naam alle volken opgeroepen zullen worden om tot inkeer te komen, opdat hun zonden worden vergeven. Jullie zullen hiervan getuigenis afleggen, te beginnen in Jeruzalem.
Wij zullen Jood en Griek
Wij zullen, Jood en Griek, zijn lichaam worden,
zijn uitstralende kracht in deze wereld,
als wij de woorden doen van de Thora
die Jezus heeft gedaan en doorgegeven.
Zijn geest is het die ons tezamen voegt,
en liefde die ons maakt tot zijn gemeente.
Deemoed, geduld ontferming vonken geest-
waar mensen afgekeerd zijn van geweld,
niet zwichten voor de oude dode wereld
van geld is god of welk bewind dan ook
waar wij elkaar behoeden en doen leven
waar laatsten eersten zijn, daar woont hij in.
Weest daarom een van harte en van hoop,
de geest bestiere uw intiemst verlangen:
een nieuwe aarde in gerechtigheid
waar brood en liefde is genoeg voor allen.
Geliefden, nooit heeft iemand God gezien.
Wie naar de liefde leeft, zal in Hem wonen.
tekst: Huub Oosterhuis; muziek: Antoine Oomen
DEKOLONISEREN…
Hopelijk hebben we in deze vieringenreeks ‘transitie’ niet te snel via gekende beelden en wegen ge-koloni-seerd. Je hoorde het goed: ‘gekoloniseerd’. Niet alleen politici uit het verleden maar ook wijzelf worden bevraagd over onze koloniale ingesteldheid op meerdere levensterreinen.
Dankzij ontmoetingen met de vreemde ander ontdekken we dat ons handelen en denken variaties zijn binnen een ongekende rijkdom.
Langzaam maar zeker -maar zeker langzaam- groeit het beschamend bewustzijn dat we anderen in de westerse witte mal trekken en beoordelen/veroordelen op de mate waarin ze daarin passen…. Denk maar aan de vroegere Vlaamse inburgeringseis ‘bloemkool in bechamelsaus kunnen klaarmaken’ of het internationaal teken dat je al (!) beschaafd was wanneer je een pak met das draagt op officiële gelegenheden.
De negentiende-eeuwse socioloog August Comte plaatst beschavingen op een ladder, de westerse bovenaan. Andere beschavingen hebben nog veel traptredes te beklimmen vooraleer bij ons te raken. Een oude arrogante manier van denken die moeilijk af te leren blijkt. Groeimodellen lijken ons ingebakken. De schadelijke kant ervan zien, is nieuw.
Maar stilaan leren we verscheidenheid koesteren als aanvulling en invraagstelling van -soms vastgeroeste- inzichten. Op vlak van muziek en voeding gebeurt dat ontdekken en waarderen geleidelijk en quasi probleemloos. Op andere terreinen staat de-koloniseren en wereldwijd partnerschap in kinderschoenen.
We beperken ons tot twee voorbeelden (want elders in de stad zijn veel helpende handen bezig met de feestmaaltijd nav de 40ste verjaardag 😉)
Iets over taal in brede zin.
De bijbel ontstond in een poëtisch verhalende cultuur waar men elkaar verstaat met beelden en levensechte vergelijkingen.
Door machtsverschuivingen komt de Schrift bij ons doorheen de sluis van een veel rationelere en intellectualistische Grieks-Romeinse cultuur.
De begrippen ‘waar’ en ‘echt gebeurd’ worden synoniemen. De erkenning van de rijke gelaagdheid van teksten blijft uit.
Dat zorgt voor hilarische discussies, bv. over de fysionomie van engelen en met hoeveel ze op een naaldpunt kunnen dansen. Het leidt tot getijdenmetingen van waterverplaatsingen in de Rode Zee om de doortocht van Mozes te verklaren enz.
De toe-eigening of kolonisering van bijbelteksten door Westerse kerken overschaduwt vaak de liefdeskern ervan en zorgt voor leed wanneer ze ingezet wordt om vrouwen of mensen met andere seksuele geaardheid te criminaliseren of om klassieke kolonisatie te legitimeren.
Sinds enkele decennia merken we een kentering. De onvermijdelijke interpretatieoorlogen lijken gekalmeerd en ingeruild voor een nieuwsgierig lezen vanuit de ‘eigenaar’, vanuit de semitische taal en context zelf. Dat is een belangrijke stap in het de-koloniseren van bijbellezen.
Er opent zich een nieuwe wereld van bedachtzaam lezen, een verrassende wereld waarin we de tekst én elkaar nieuw ontmoeten.
Aan de Antwerpse kade waar destijds de Congo-boten vertrokken zie je dit recent werk van de Congolese kunstenaar Sammy Baloji, The Long Hand. Spontane associaties zijn er genoeg: een beetje verder in Ant-werpen (!) staat Brabo klaar om een hand te gooien, ook de associatie met de gruwel der afgehakte Congolese handen is snel gemaakt. “Een Antwerpenaar moet maar zijn hand in de Schelde steken om zich met de wereld te verbinden” zei een oud-burgemeester ooit.
Dit kunstwerk is een uitvergrote lukasa, een ceremonieel houten mnemotechnisch middel bij de overdracht van kennis en politieke geschiedenis in de Luba-cultuur (links onder in beeld). Met de vinger glijdt de verteller over inkervingen, schelpen, edelstenen van een handzame lukasa en trekt hij zijn toehoorders mee in de hoogtes en laagtes van de geschiedenis. Op de Antwerpse Long Hand verbeelden plastic diamanten de route tussen Antwerpen en Muanda, de belangrijkste Congolese havenstad.
De trapvormige sokkel is onderdeel van het kunstwerk en bedoeld als ontmoetingsplek voor uitwisselingen.
Sprekende gelaagde voorwerpen als deze lukasa zijn eeuwenlang afgedaan als ‘primitieve’ voorwerpen, geheel in lijn van onbeschaamd koloniaal neerkijken op andere culturen en hun gelaagde communicatie.
Het ladder-denken van Comte herkennen we ook in een tweede voorbeeld.
‘Laudato Si’, het pauselijk document over de ‘zorg voor ons gemeenschappelijk huis’ legt de vinger op de wonde: de mens heeft zich de aarde toegeëigend op een manier die de aarde zelf en haar bewoners kapotmaakt.
De opdracht tot de-koloniseren van de aarde is hoogdringend.
Eén van de dooddoeners om niets te moeten doen klinkt als volgt: De uitstoot van CO2 -die de ijskappen doet smelten en extreme onomkeerbare klimaateffecten zal hebben-, die uitstoot kan niet anders dan toenemen, want Afrika staat nog maar aan het begin van haar technologische en economische ontwikkeling en je wil hen toch niet het recht ontzeggen om dezelfde welvaart als wij na te streven”.
Wat een menslievendheid: Afrika het recht geven om op ons niveau te komen. Herken je het ladderdenken?
Lachwekkende redenering, mocht het niet zo triest zijn – Dé grote oorzaken van klimaatverandering liggen bij de ongebreidelde consumptiedrang van de westerse minderheid van de wereldbevolking. Zij komt niet in beweging om het drama te keren.
Bovendien gaan ze ervan uit dat de meerderheid elders in de wereld hun levenswijze wil/moet/zal overnemen en schuiven ze hun generatielange schuld af op landen in het zuiden om zelf niets te veranderen.
Ik trek me op aan hoopvolle berichten die ik lees over Afrika. Op het Afrikaanse continent vinden regeringen elkaar rond de grote uitdagingen van oorlog en klimaat. Ik citeer Anunnah Eziakonwa, VN-verantwoordelijke voor ontwikkelingsprogramma’s “Misschien heeft Afrika wel antwoorden waar de hele wereld van kan leren. Het is tijd om naar Afrika te luisteren.”
https://www.mo.be/interview/anunnah-eziakonwa-misschien-heeft-afrika-wel-antwoorden-waar-de-hele-wereld-van-kan-leren
Dekoloniseren, het rijmt op omkeren, op bekeren.
Bidden we dat God ons daartoe mag bewegen.
Dat de ongezienen, de onbeluisterden, ons mogen voorgaan op de weg naar bevrijding.
Wie leidt de slaven naar de vrijheid toe
Wie leidt de slaven naar de vrijheid toe?
Wie breekt hun ketens en verlicht hun lasten?
Dat doen de slaven zélf en God weet hoe, –
eens zijn hun heren laatstgenoemde gasten!
Wie brengt de minsten tot menswaardigheid?
Wie geeft hun brood en huizen om te wonen?
Dat doen de minsten zélf, – God kent hun tijd-
eens zullen zij verdelen alle lonen!
Wie brengt de wereld ooit nog tot geloof?
Wie geeft God naam tot bij de vreemde volken?
Dat doen de vreemden zélf, en zie, Gods faam
zullen zij eens bij ons opnieuw vertolken!
Wie geeft de doden aan het leven weer?
Wie maakt hun sterven tot een nieuw beginnen?
Dat doen de doden zélf, -bij God de Heer-
eens roepen zij bij ons de vrede binnen!
tekst: Jan Van Opbergen; muziek: Bernard Huijbers
Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons nieuw online platform: http://Bijlichten.be
Ga er in gesprek met de auteurs van de filmpjes!
Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.