Dominicus Gent

Viering van zondag 11 juni 2023

ZIEN WAT IS…
(over Wijsheid, 1)

 

We starten vandaag met een nieuwe reeks : Wijsheid van tradities voor hier en nu.
Wij zullen vandaag de reeks beginnen met de wijsheid van andere, niet westerse tradities. Aangezien we daar wel 10 vieringen over zouden kunnen maken, zullen we ons daarom vandaag beperken tot het boeddhisme.
De volgende vieringen zullen het hebben over “de Wijsheid van Atheïstische spiritualiteit” en in de derde viering kijken we naar het Wijsheidsboek Prediker en wat Tomáš Halík, een Tsjechisch priester, filosoof en theoloog. daarover te zeggen heeft.

Wijsheid heeft te maken met het zien van wat is. We zien de werkelijkheid dikwijls vervormd: we hebben dan een bril op: de bril van onze cultuur, van onze vooroordelen, van onze angsten en verlangens. Confrontatie met andere denkbeelden kunnen onze blik verruimen, de nuances leren onderscheiden van wat echt is en wat we onszelf wijsmaken/ wat we geloven.
Daarom hebben we licht nodig in de zelfgemaakte duisternis. We steken de paaskaars aan: teken wan aanwezigheid van de Ene: bron van wijsheid die we steeds opzoeken.

 

Welkom

Dit huis is een huis waar de deur openstaat,
waar zoekers en zieners, genood of gekomen,
hun harten verwarmen, van toekomst gaan dromen,
waarin wat hen drijft tot herkenning gaat komen,
de vonk van de Geest in hun binnenste slaat.

Dit huis is een huis waar gemeenschap bestaat,
waar zangers en zeggers bijeen zijn gekomen
om uiting te geven aan waar zij van dromen,
waardoor een beweging ontstaat die gaat stromen,
die nooit meer, door niemand zich inperken laat.

Margryt Poortstra M. Tom Lôwenthal

Inleiding evangelie Mt 15, 21-28

In ieders leven zijn er gesprekken waarop wij ons bewust worden dat wij onze eigen overtuiging moeten bijstellen, of zelfs helemaal omgooien. Dat brengt verwarring met zich mee, maar evenzeer geeft zo’n voortschrijdend inzicht opluchting, grotere vrijheid. Vaak zijn het ontmoetingen met mensen uit andere culturen of levensbeschouwingen, die ons bewust maken van onze eigen evidenties en beperkingen, ook over ons eigen gelovig-zijn.
Over zo’n moment van bewustwording gaat de lezing van vandaag. Matheüs vertelt het als een persoonlijke verandering bij Jezus, maar in feite was dit ook in de eerste geloofsgemeenschappen volop punt van discussie.

Lezing : Jezus en syro-fenicische vrouw
J

ezus ging van daar weg en trok zich terug naar de [‘heidense’] streek van Tyrus en Sidon. Kijk! Een Kananeese [dus ‘heidense’] vrouw uit dat gebied kwam naar hem toe en schreeuwde: “Heb medelijden met mij, Heer, zoon van David! Mijn dochter is in de macht van iets kwaads.” Hij echter antwoordde haar geen woord.
Zijn leerlingen die bij hem waren, zeiden: “Stuur haar weg, want ze schreeuwt achter ons aan.” Hij antwoordde echter: “Ik ben alleen gezonden naar de verloren schapen van het huis van Israël.”
Zij viel echter voor hem neer en smeekte: “Heer, help mij!” Maar hij antwoordde: “Het is niet goed het brood van de kinderen te nemen en dat naar de hondjes [= de heidenen] te werpen.” Zij echter weerlegde: “Toch wel, Heer, want ook de hondjes eten van de kruimels die van de tafel van hun meesters vallen.”
Toen antwoordde Jezus haar: “O vrouw, groot is je vertrouwen! Het moet gebeuren zoals je bedoelt.” En vanaf dat uur was haar dochter geheeld.

Deze ontmoeting wordt voor Jezus een moment van bewustwording, van voortschrijdend inzicht.
Jezus leefde vanuit een zeer diep vertrouwen in God, die hij pappaatje noemt. Hij staat volop ten dienste van de kwetsbaren van zijn eigen volk. Wat een goede mens is Jezus toch!
Dan volgt dit verhaal waarin Jezus deze buitenlandse vrouw vergelijkt met een hond. De vrouw gaat echter met hem in discussie. Ja? Ik een hond? Hoe komt het dat ik om kruimels moet smeken? Wil deze vrouw geen positie als hond onder zijn tafel om daar tevreden te zijn met zijn kruimels? Wil ze als gelijke behandeld worden? Bedoelt ze: “ Ik ben toch een mens zoals jij?” In ieder geval, haar dochter heeft zijn hulp nodig.

Haar argumenten en haar verdriet raken Jezus in zijn hart. Deze vrouw daagt Jezus uit om Gods liefde op te vatten als een veel wijdere liefde, een liefde met nog grotere mogelijkheden. Dit geloof en deze bredere visie op gelijkheid is voor Jezus een diepgaande ervaring die hem verandert. Hij wordt op een nieuwe wijze aanspreekbaar voor die oneindige God van Liefde. Gods liefde en dat Koninkrijk van God nemen voor hem vanaf dat moment een nieuwe gestalte aan. Zijn zorgende aandacht moet niet beperkt blijven tot de zwaksten van het eigen volk.

Matheüs maakt van deze bewustwording een kantelmoment in zijn evangelie. Vanaf dit moment geneest Jezus de dochter van deze buitenlandse vrouw, maar ook andere niet-joodse mensen. Hij breekt het brood in niet-joodse groepen en er is telkens méér dan genoeg over… Hier komt een overvloed en een vrijheid in zicht die aanstekelijk is.

Wij weten uit eigen ervaring dat dergelijke ontmoetingen confronterend zijn. De kritiek op onze beperkte wijsheid roept verwarring op, maar daagt ons ook uit. Kennismaking met het vreemde, met andere levensbeschouwingen, kan ons dus ook verder helpen op onze eigen weg van bewustwording en het ontdekken van een bredere wijsheid. Het leert ons om de beperkingen van onze eigen godsdienst scherper te zien.

Ons openstellen voor een ander inzicht, en zien dat dit ons een complementaire weg toont om onze droom, ons ideaal, ons geloof in een betere wereld te realiseren. We luisteren naar de getuigenis van Etienne, die zijn inspiratie vindt in boeddhistische wijsheid.

2

Wijsheid in het Boeddhisme

Boeddhistische stromingen en scholen, verschillen onderling vooral in de methodieken welke ze gebruiken om tot bewustwording en onthechting te komen, vergelijkbaar met de verschillen tussen kloosterordes.
Ze zijn het evenwel allen eens over eenzelfde boeddhistisch mens- en wereldbeeld. In deze tekst is vooral gefocust op het verband tussen de verschillende elementen van dit mensbeeld en geenszins op het mogelijk uitdiepen ervan.

De zin van het leven is: zichzelf en alle levende wezens te bevrijden van het lijden dat we hen en onszelf aandoen via de 3 vergiften, nl. begeerte, haat en onwetendheid. Om ons te bevrijden van deze oorzaken van lijden, beschikken we over het drievoudige pad, nl. ethiek, meditatie en wijsheid.
Ik probeer de rol van elk van deze methodieken in het bestrijden van de 3 vergiften te verduidelijken:

-Ethiek is heel ruim en gaat niet enkel over handelen en levensonderhoud dat geen lijden veroorzaakt, maar ook over b.v. eerlijke, vriendelijke, hulpvaardige en harmonieuze spraak, in tegenstelling tot liegen, harde taal, ledig gepraat en roddelen.
-Meditatie kan velerlei objecten en doelen hebben: het begint bij het ontwikkelen van een standvastigheid en controle over de geest: via concentratie ons denken en voelen interpreteren, kaderen en sturen, zodat we er niet voortdurend door overspoeld en afgeleid worden. Meditatie helpt ook om vaardigheden te cultiveren zoals liefdevolle vriendelijkheid en mededogen ipv haat. Vrijgevigheid, rust, eenvoud en tevredenheid ipv begeerte.
-Onwetendheid wordt bestreden met studie en meditatie over onze bewuste en onbewuste overtuigingen en rechtvaardigingen die werken als conditioneringen. We kunnen ons van deze conditionering bevrijden door o. a. onze overtuigingen en emoties uit te zuiveren, waardoor we onze doelen en motivaties eerder zullen gaan zoeken in spirituele groei dan in persoonlijke ambities zoals bezit of prestige.

Wijsheid in strikt boeddhistische betekenis handelt over 3 fundamentele overtuigingen, welke aan de basis liggen van het boeddhistisch pad, het zonet beschreven proces van bevrijding door bewustwording en overgave:
1) Alles is vergankelijk, alles is in voortdurende evolutie in onderlinge afhankelijkheid.
2) Ook het individu is het resultaat van interactie met externe en interne factoren en heeft geen onveranderlijke kern. Het “Ik” is een illusie.
3) Geen enkele toestand of ervaring kan ons blijvende voldoening of definitief geluk bezorgen.

Deze 3 axioma’s zijn even radicaal bedoeld als dat ze hier geformuleerd zijn en lijken misschien heel demotiverend of deprimerend. Toch is genieten van basisbehoeften als voedsel, schoonheid, relaties, seksualiteit edgl. geen taboe, zelfs geen kwaad, als we het maar bewust beleven en niet najagen als compensatie voor het ongemakkelijk gevoel ten gevolge van schadelijke nevenwerkingen. Het doden van levende wezens is wel een ernstig vergrijp, doch het pragmatische van de leer verplicht ons om telkens de eerlijke afweging te maken welke de baten en kosten zijn voor het geheel, bij bv. bestrijding van ziekten en kwalen van plant of dier.

Het pragmatisme van de leer heeft vanzelfsprekend ook tot gevolg dat Boeddhist zijn zich niet in de eerste plaats uit in oosterse kledij, wierook, klankschalen en gezangen of in urenlange meditatie en maanden isolatie. Zoals Maarten Houtman, een Nederlandse zenleraar, schrijft, zijn deze technieken vooral trainingsmiddelen om te komen tot een alledaagse, bewuste en daardoor milde, waarderende en respectvolle houding tegenover alle levende wezens en het hele heelal. Zijn basisregel luidt: als je jezelf observeert zonder doel en zonder oordeel zal duidelijk worden wat je te doen hebt. Je zal ook de transcendente realiteit ervaren in de materiële en levende wereld rondom jou en in jezelf.

Tot slot een Boeddhistische versie van “het verhaal over het aanbieden van de andere wang”:
“En welke, beste monniken, is de toepassing van het geduld? Het is niet beledigen wie u heeft beledigd, niet hinderen wie u heeft gehinderd, niet uitschelden wie u heeft uitgescholden. Dit beste monniken wordt de beoefening van geduld genoemd.”

 

 
Uit het boek van de zenleraar Ton Lathouwers : “Zij is altijd soms”.

Dit boek is een zoektocht naar vrouwelijke gestalten van genade en liefde, in verschillende godsdiensten. Centraal staat Kuan Yin, beeld van grenzeloze wijsheid, vol mededogen en erbarmen. Die met een vingerhoed de oceanen van lijden leegschept en alle levende wezens wil redden.

Als iemand gered kan worden door een boeddhistische heilige, of een soefi,
dan zal Zij die gestalte aannemen
Als iemand gered kan worden door een wijze in de Islam dan zal Zij die gestalte aannemen.

Als iemand gered kan worden door een monnik of een non,
Of door een god of godin uit het hindoeïsme,
dan zal Zij die gestalte aannemen.

Als iemand gered kan worden door een leek of door een overtuigd atheïst,
dan zal zij die gestalte aannemen.

Als iemand gered kan worden door een kind, dan zal Zij die gestalte aannemen.
Als iemand gered kan worden door hen die volkomen mislukt zijn, of door een hoogbejaarde,
dan zal Zij die gestalte aannemen.

Als iemand gered kan worden door de christelijke Verlosser,
dan zal Zij die gestalte aannemen.
Als iemand gered kan worden door Maria,
dan zal Zij die gestalte aannemen.

Te midden van alle angst en verschrikking,
zal Kuan Yin ons moed schenken.
Zij is altijd bereid om te luisteren naar het roepen om hulp, van hoe ver die roep ook mag komen.