Dominicus Gent

Viering van zondag 18 juni 2023

WIJSHEID ALS BEMIDDELAAR TUSSEN GOD EN WERELD .
(over Wijsheid, 2)

Wees hier aanwezig

Wees hier aanwezig, woord ons gegeven,
dat ik U horen mag met hart en ziel.
Wek uw kracht en kom ons bevrijden.

Tekst: Huub Oosterhuis – Muziek: Tom Löwenthal

Groene Theologie p.102-103, Bibel in gerechter Sprache Joh 1,1-4,10,14

In het begin was de Wijsheid
en de Wijsheid was bij God
en de Wijsheid was als God.
Zij was in het begin bij God.
Alles is door haar ontstaan
en zonder haar is niets ontstaan.
Wat in haar ontstaan is, was leven,
en het leven was het licht voor de mensen.
Zij was in de wereld en de wereld is door haar ontstaan,
maar de wereld heeft haar niet herkent.
En de Wijsheid werd materie
en woonde onder ons.

En: uit het evangelie van Johannes, NBV

In het begin was het Woord,
het Woord was bij God en het Woord was God.
Het was in het begin bij God.
Alles is erdoor ontstaan
en zonder dit is niets ontstaan van wat bestaat.
In het Woord was leven en het leven was het licht voor de mensen.
Het Woord was in de wereld,
de wereld is door hem ontstaan
en toch herkende de wereld hem niet.
Het Woord is mens geworden en heeft bij ons gewoond.

Beste vrienden, jullie herkenden natuurlijk meteen de eerste tekst als parafrase op het Johannesevangelie. Trees van Montfoort citeert die in haar boek ‘Groene theologie’. Er is inderdaad veel voor te zeggen het begrip, ‘Woord’ (Logos) uit de Griekse filosofie, te vervangen door de joodse ‘Wijsheid’. De joodse wijsheidsteksten zijn verwant met de stoïcijnse filosofie uit die dagen. Volgens de Stoa is in de kosmos een van binnenuit ordenend beginsel aan het werk: de zgn. logos (Gr.), of letterlijk: woord (redelijkheid, wijsheid). Door zich die ‘logos’ eigen te maken kan de mens juist handelen.

De bijbelse Wijsheid was als ‘vrouwe Wijsheid’ reeds aanwezig (Spreuken, 8, 22-9, 8;) bij de schepping. Ze wordt naar de aarde gestuurd om de mensen tot wijsheid op te roepen. Vrouwe Wijsheid ‘bouwt haar huis bij de mensen’ en wil als verpersoonlijkte, goddelijke eigenschap als zorgende, verstandige figuur tussen de mensen wonen. Zij is ingeschapen in de natuur en nodigt mensen uit op haar feestmaal.

Wijzen uit oude culturen achtten meestal hun wijsheid ingegeven, ‘van elders’. Wijsheid heeft een transcendente, goddelijke of ‘hemelse’ oorsprong en is onder ons, weliswaar verborgen. Mensen zoeken wijsheid en de wijsheid zoekt de mensen. En wijsheid geneest, brengt heil, geef de juiste richting aan het bestaan.

‘In het begin was de Wijsheid, . . ze is mens geworden en heeft bij ons gewoond’, mogen we lezen als ‘bijbelse wijsheid’ die zich toont in Jezus. ‘In het begin’ (Gr. ‘en archè’) betekent minder een tijdsaanduiding dan wel: de oorsprong, het fundament waarop, ook hier en nu, alles steunt. Die wijsheid is als kiem in de schepping zelf ingezaaid. Die kiem van wijsheid trekt ons aan, nodigt ons uit naar ‘het goede leven’. Ook vandaag.

Valt wijsheid te definiëren?
Wijsheid is levenskunst; ze kijkt verder, zoekt dieper en denkt breder na. Ze heeft met ervaringskennis en intuïtief weten te maken. Maar ook met het besef dat we over veel dingen die er werkelijk toe doen niet veel met zekerheid weten. Om wijzer te worden blijkt doorvragen tot je zelf de weg kwijt bent een goed begin. Wijsheid overkomt ons, krijgen we, we maken ze niet.

Toch is echte wijsheid geen louter innerlijke deugd. (Een louter innerlijke deugd is trouwens zelfbedrog). Ook het even grove misverstand dat ‘wijsheid komt met de jaren’ dient uit de weg geruimd. (Ik spreek uit ervaring).
Wijsheid gaat over hoe we ons op de juiste manier verhouden tot onszelf, tot anderen, tot de wereld. Zoekend, verloren lopend, struikelend in de jungle van deze wereld kan ‘wijsheid’ zo stilaan ons kompas worden. Wijsheid is een goede balans vinden tussen voorzichtigheid en moed, tussen zachtmoedigheid en kracht, tussen erbij horen en zelfstandig zijn, tussen verstand en hart, tussen zwijgen en spreken, tussen stilzitten en handelen.

Evenwicht!? Is dat het saaie ‘enerzijds , , , , anderzijds’? Op zeker spelen? Of: ‘nu moeten ze met niets nieuws meer afkomen? Niets meer te wegen, niets meer te wagen: alleen bekende gedachten en toegelaten emoties, gemeenplaatsen vanuit een veilige kooi, een geblokkeerde windmolen bang voor de wind, bang voor leven en denken. Onzekerheid en angst vermijden is geen wijsheid te noemen. Denken, spreken en handelen, ja. Maar, ook stilzitten, gedachten loslaten en zwijgen. In alle oude culturen zochten mensen ook op die manier naar wijsheid.

Als er één zaak is die vrijzinnigen en vreemde culturen onder de aandacht van christenen brachten dan was het wel stille, woordloze meditatie. Begin jaren tachtig had ik een jonge vrijzinnige collega op de Stichting L.dR. die dagelijks mediteerde. Het boek van Leo Apostel over ‘Atheïstische spiritualiteit’ dateert (postuum) van 1998, maar die teksten waren reeds tien jaar eerder, als notitites bij voordrachten, geschreven. Edel Maex lanceerde mindfulness; het boeddhisme kreeg bekendheid en aanhang. De boeken over Hindoeïsme, Daoïsme, Sjintoïsme, enz., over spiritualiteit, zijn niet te tellen. Het heeft met mode te maken, maar het wijst ook op een grote behoefte.

Mensen zijn op zoek naar ‘Wijsheid’ in denken en handelen. Dat hoeft helemaal niet te betekenen dat alle waarden relatief zijn, of dat ‘alle religies eigenlijk hetzelfde zijn’. Ze zijn dat niet. Maar het wil ook niet zeggen dat God, een ‘katholiek’ is.
Ook in het christendom is er een zeer oude, mystieke, contemplatieve traditie. Die startte bij Jezus: ‘Trek je terug in je binnenkamer om te bidden, zonder woorden’. En Paulus: beluister Gods Geest in jezelf. Vertrouw je toe aan de goede intuïties in jezelf. Daarin vind je God. Dat is de wijsheid van je eigenste, heilige leven, de adem van Gods Geest in jou.

Uiteraard: in dat bos van de spiritualiteit liggen ook wolfijzers en schietgeweren. Ze heten zelfbedrog, narcisme en spiritueel hedonisme (genotzoekerij). Het doel is niet: ‘aan zichzelf werken’; maar: ‘zich laten genezen’ door Gods Geest. Eckhart zegt het zo: ‘laat los wat je denkt te weten, laat los wat je denkt te zijn, laat los wat je zou willen’. Vertrouw erop dat God zijn werk in jou en door jou zal doen.
En Jezus, de wijsheid zegt: ‘Aan hun vruchten zul je ze kennen’.

Dat woord, waarin ons richting werd gegeven

Dat woord waarin ons richting werd gegeven,
dat onze gang bepaald heeft bij het leven,
dat in ons zwijgt en waakt en weet,
de wereld trouw in lief en leed,
dat ons de dood doet tegengaan:
dat was bij God, van meet af aan.

alleen was God in stilte ongebroken,
volmaakt zichzelf, onnoembaar, onweersproken.
toen heeft hij in zijn hart gehoord
de klank en aandrift van dat woord.
Nog voor hij enig mens gewon,
nog het opgaan van de zon.

Dat woord stond Hem met raad en daad terzijde
toen hij het licht, de zee, de aarde spreidde.
Het werd zijn liefde gezellin,
het spreekt hem moed en liefde in,
opdat niet ooit zijn hart bezwijkt,
zijn naam van deze wereld wijkt.

T. Huub Oosterhuis – M. Ic seg adieu

Wijsheid. Naar aanleiding van deze reeks vieringen zat het begrip wekenlang in mijn hoofd. Je herkent het vast: je kijkt en luistert naar mensen en dingen met een bijzondere antenne. Zo las ik over de Zwitserse Klimaseniorinnen. Deze vrouwen (mei ’68) dwongen toen in hun land het stemrecht voor vrouwen af. Nu gaat hun engagement naar het klimaat. Ze spannen een rechtszaak aan voor het Europese Hof voor de rechten van de mens in Straatsburg. In maart formuleerden ze hun aanklacht in de openbare hoorzitting. Eind dit jaar verwachten ze een uitspraak. Ook in België loopt een rechtszaak. Klimaatzaak is een actie van burgers die de Belgische overheden willen dwingen hun klimaatbeloftes na te komen. Het wordt spannend!

De kiem van wijsheid nodigt ons uit naar het goede leven. Dat nemen die Zwitserse Seniorinnen ter harte. Net als onze ‘Grootouders voor het klimaat’. Zij volgen hun intuïtie én hebben kennis vanuit hun eigen ervaring. Zij weten: het goede leven veronderstelt een plek waar het goed is om te leven.  ‘Aarde. Deze. Enig denkbare.’ noemt Oosterhuis ze.

De grootouders schreven brieven o.a. aan hun kleinkinderen. Brieven (literatuur) omdat we de klimaatsverandering niet enkel kunnen begrijpen door de feiten. Tijdens de boekvoorstelling sprak Paul Verhaeghe over ‘macht’ die veranderingen tegenhoudt, over ongebreidelde kapitaalgroei, over dividenden en aandeelhouders. Wat ik vooral onthouden heb is zijn oproep tot collectieve burgerlijke ongehoorzaamheid. Wat voor individuen nauwelijks haalbaar is of enig resultaat oplevert, is voor mensen die zich verenigen wél haalbaar. En mensen van onze leeftijd mogen al eens hun nek uitsteken. Een grootouder zei: wat hebben we te verliezen?

De Bijbelse Vrouwe Wijsheid wordt naar de aarde gestuurd om de mensen tot wijsheid op te roepen. Grootouders voor het klimaat ‘denken, schrijven en spreken, roepen op tot collectieve actie’. Wijsheid !? Zeer zeker.

Ik ontdekte nog een boekje: het wondermooie ‘Schildpad en ik’ van de Zweeds/Nederlandse Marit Törnqvist, illustrator en schrijver. Zij werd genomineerd voor de Boon Literatuurprijs en was te gast in het radioprogramma Touché, bij Friedl Lesage.

LINK NAAR DE PODCAST – Klik hier > PODCAST – Marit Törnqvist bij Friedl Lesage

Marit Törnqvist … wat een bijzondere vrouw! Ze zette me op het spoor van ‘vrouwe Wijsheid’: voorzichtig én moedig, verstandig én hartelijk, zachtmoedig én krachtig. Ze houdt van de stilte maar durft evenzeer te spreken.
Ze omschrijft zichzelf als een persoon ‘verlangend naar liefde’, warm en zacht maar ook streng. Streng voor zichzelf, streng in het leven. Sommige dingen moet je doen, zegt ze. Je mag je niet door angst laten verlammen. Niet alleen maar dingen doen die leuk zijn. Soms moet je iets opbrengen.

Friedl Lesage noemde haar: boekenschrijver en vluchtelingenredster. Ondanks het feit dat Törnqvist het liefst lang en vaak dicht bij de natuur leeft, is ze bijzonder begaan met vluchtelingen en het onrecht dat hen wordt aangedaan.
De geschiedenis, de verhalen, die ze beluistert en ter harte neemt, gebieden haar vragen te stellen, telkens opnieuw. Aan zichzelf en aan anderen, tot aan de premier van Zweden toe.
– Waarom besluit iemand alles achter te laten?
– Hoe erg is dat voor die persoon?
– Vanuit welk verlangen vertrekt iemand?

In Zweden helpt Törnqvist jonge vluchtelingen aan een nieuw leven. (Ter info: Zweden hanteert een zeer streng en bijna onmenselijk migratiebeleid.) Ze hielp al jonge Afghanen en Syriërs onderduiken en wegvluchten uit Zweden. Jongeren die na lang procederen in Zweden zouden gedeporteerd worden kregen in Frankrijk, Nederland en België relatief snel een verblijfsvergunning.

In 2022 maakte ze voor Wereldvluchtelingendag de installatie ‘The big loss’. Een kunstinstallatie die bestaat uit honderden plankjes. Autochtone Zweden schreven op elk plankje een gedenktekst. Een tekst die herinnert aan iemand die ooit uit Zweden vluchtte of gedeporteerd werd. Het zijn teksten aan vaders die door uitzetting hun kinderen niet meer kunnen zien, aan jongens die zelfmoord pleegden of aan mensen die van de aardbodem lijken verdwenen te zijn. Schrijnend, droevige verhalen. Om door de grond te gaan. De installatie stond in Helsinki op het plein voor het parlementsgebouw. Daar ging Marit Törnqvist in gesprek met de Zweedse premier Magdalena Andersson (ze kaapte haar). Törnqvist stelde haar de vraag: “Is dit het land waar jij wil regeren? Een land waarin mensen, die absoluut recht hebben op asiel, dat niet krijgen?”
Wijsheid is een vraag stellen, en de vraag opnieuw stellen, en opnieuw …

LINK NAAR EEN AFBEELDING VAN DE INSTALLATIE – Klik hier > Installatie Wereldvluchtelingendag – Marit Törnqvist

En we weten: volgende dinsdag, 20 juni, is het opnieuw Wereldvluchtelingendag.
En enkele dagen geleden kapseisde in Griekse wateren een vluchtelingenboot.

Marit Törnqvist verblijft ongeveer 5 maanden per jaar in Zweden in een huisje ‘het laatste huisje van de weg’. Er komt vrijwel niemand. Ze leeft er midden in de natuur, vindt er verstilling – concentratie – eenvoud. Ze ervaart er rust en harmonie en voelt zich er deel van een groter geheel. Het is de plek waar ze tekent en schrijft. Niet alleen schrijft ze er verhalen maar ook lange brieven naar politici. Daar, op die stille plek, doet ze kracht en inspiratie op, ook voor haar leven met vluchtelingen.

Kracht voor leven, tout court.
Dat de geest van wijsheid mag waaien van het hoge noorden tot het diepe zuiden, over alle windstreken heen. Dat we ons mogen toevertrouwen aan de adem van Gods geest, in stilte en in storm.

De Geest van God

De Geest van God waait als een wind
op vleugels van de vrede,
als adem die ons leven doet,
deelt ons een onrust mede
die soms als storm durft op te staan,
geweld en kwaad durft tegengaan,
een koele bries die zuivert.

De Geest van God is als een vuur,
als vlammen felbewogen,
verterend wat aan onrecht leeft,
een gloed vol mededogen.
Een vonk van hoop in onze nacht,
een wenkend licht dat op ons wacht,
een warmt’ in hart en ogen.

In stilte werkt de Geest van God,
stuwt voort met zachte krachten,
een wijze moeder die ons hoedt,
een bron van goede machten.
Zij geeft ons moed om door te gaan,
doet mensen weer elkaar verstaan,
omgeeft ons als een mantel.

T. Marijke Koijck-de Bruijne
M. Gon Voorhoeve

Tafeldienst

Wij en alle mensen zijn aan deze tafel uitgenodigd door Jezus zelf.
Die uitnodiging doet ons stil staan bij ons eigen leven en bij onze mensenwereld.
Wat betekent het ons voedsel, ons leven, onszelf met anderen te delen?
Laten we bidden:
Heer Jezus,
Gij deelde uw leven ten einde toe en het kruis werd uw Wijsheid.
We danken u voor deze gave.
In de tekens van brood en wijn, hebt gij ons die Wijsheid toevertrouwd.
Onszelf met anderen delen, vernieuwt ons leven.
Zo zijt gij onder ons aanwezig.
En wij danken en bidden voor allen, ver en dichtbij, die metterdaad en solidair uw Wijsheid onder de mensen verspreiden.
En we denken aan en danken hen die ons in leven en dood zijn voorgegaan en die ons leerden in het spoor van uw Wijsheid te leven.
En laat ons nu in uw Geest doen wat gij hebt voorgedaan.

Gezegend de onzienlijke

Gezegend de onzienlijke
gezegend de verborgene
gezegend de levende
dag liefde die dorstig maakt
licht dat ziende maakt.

Gezegend mensen die goed zijn
de hand die niet slaat
de mond die niet verraadt
de vriend die zijn vriend niet verloochent.

Gezegend zij de vrouw voor de man
en de man voor de vrouw
en oud voor jong en sterk voor zwak.

Gezegend is de nieuwe mens
voorbij de dood
die in ons zucht en kreunt
die in ons leeft
Jezus Messias.

Die zich gegeven heeft
zich nemen laat
die wordt gebroken
uitgedeeld van hand tot hand
als brood gegeten.

Gezegend wie door angst gelouterd
aan de dood voorbij
leven in licht
opnieuw geboren.

Gezegend de onzienlijke
gezegend de verborgene
gezegend de levende
dag liefde die dorstig maakt
licht dat ziende maakt.
Tekst: Huub Oosterhuis Muziek: Bernard Huijbers
Goede en lieve God,
Gij die verborgen aanwezig zijt in alles en iedereen,
We smeken u dat gij de kiem van Wijsheid die in ons werd gezaaid,
ontbolsteren laat
en tot groei brengt,
en dat die als een boom bij stromend water
bloeien mag,
zichzelf, alle mensen en de wereld tot zegen.
Zo moge het zijn, vandaag en alle dagen.

Zegenwens

De Levende zegene en behoede u.
De Levende doe zijn aangezicht over u lichten,
en zij u genadig. De Levende verheffe zijn
aangezicht over u, en geve u vrede.

Zegen ons en behoed ons,
doe lichten over ons uw aangezicht
en wees ons genadig
Zegen ons en behoed ons,
doe lichten over ons uw aangezicht
en geef ons vrede.

Tekst: Numeri 6, 24-27 Muziek: Gert Bremer