Dominicus Gent
Viering van zondag 5 januari 2025
Over vriendschap
Gelukkig nieuwjaar. We wensen elkaar in deze viering vrede en warme vriendschap toe.
Maar wat betekent vriendschap nu écht? Eeuwenlang hebben mensen erover nagedacht, van de oudtestamentische verhalen en de evangeliën tot de brieven van de apostelen. En ook Augustinus wijdde talloze pagina’s aan dit thema.
Maar wat zegt vriendschap ons vandaag? Hoe geven we het een diepere plaats in ons leven? In deze viering duiken we in het eeuwenoude verhaal van vriendschap en zoeken we samen naar betekenis. Toen, én nu in een wereld vol digitale connecties. We zoeken, zingen en bidden over vriendschap.
Om de vriendschap me de Ene te ver-beelden steken we de paaskaars aan.
Jij maar alleen, jij met je vrienden, jij met je last en verborgen pijn. We zingen een lied over vrede en vriendschap.
Vrede voor jou, hierheen gekomen,
zoekend met ons om mens te zijn.
Jij maar alleen, jij met je vrienden,
jij met je last, verborgen pijn:
vrede, genade, God om je heen,
vergeving, nieuwe moed,
voor jou en iedereen.
Niemand komt hier, vrij van het kwade.
Niemand gaat hier straks weer vrijuit.
Niemand te veel, niemand te weinig,
niemand te groot, geen een te klein.
Dit wordt verbeeld in woord en gebaar
tot ooit en overal
wij leven van elkaar.
Jij die ons kent, jij die ons aanvoelt,
jij die de hele wereld draagt,
kom naar ons toe, leer ons te leven,
help ons te zien wat ieder vraagt:
tijd om te leven, kans om te zijn,
een plek om nu en ooit
gezien, aanvaard te zijn.
T: Jan van Opbergen M: Com nu met sang – Valerius 1626
Bijbelse vriendschappen
Er zijn in de geschiedenis van de joodse gemeenschap verrassende hechte vriendschapsrelaties ontstaan die belangrijke keuzes met zich meebrengen. Er is het bekende verhaal van Ruth en haar schoonmoeder Naomi. Ruth, de Moabitische, vindt de vriendschap met haar joodse schoonmoeder belangrijker dan de band met haar eigen volk. David en Jonathan blijven elkaar trouw, ook wanneer koning Saul probeert hun band te doorbreken. Er is in het boek Spreuken tal van wijze raad te vinden over vriendschap. “Een trouwe vriend is een stevige schuilplaats: wie er een vindt, vindt een schat”.
Petrus en Paulus
Petrus en Paulus: zijn dat vrienden? Vaak wordt hun beider naam in één zucht samen genoemd. We kennen menige kerk die de naam Petrus en Paulus draagt. En de kalender van de heiligen, noemt hun naamfeest op 29 juni in één adem. Of dat betekent dat ze beste vrienden zijn valt nog te bekijken.
Het is natuurlijk een feit dat beiden aan de wieg staan van de Jezusbeweging. Elk op zijn manier. Petrus is Jezus tijdens zijn openbaar leven gevolgd. Hij heeft met eigen ogen gezien hoe hij allerlei mensen nabij was. Dat was ook zo met zijn leerlingen. Petrus vergeet nooit zijn woorden bij de laatste maaltijd: “ik noem u geen dienaars meer, u heb ik vrienden genoemd”. Het zijn woorden met een grote intimiteit en warmte. En ook de volgende woorden getuigen van vertrouwen: “Mijn vrienden zijt gij wanneer gij mijn weg wilt volgen”.
Paulus heeft Jezus op een heel andere manier leren kennen. Van Jezus’ aardse optreden heeft hij niets meegemaakt. Hij is vrome jood, gehecht aan de Thora. Aanvankelijk vindt hij die Jezusbeweging maar niets. Zij nemen de Thora niet au sérieux. Het heeft een tijd geduurd eer hij die volgelingen van Jezus begreep. Er is hem een licht opgegaan dat hij dankt aan een “ontmoeting”. Zo noemt hij het. Het brengt hem tot een nieuw inzicht. Hoe dierbaar de Thora hem ook is, hij ontdekt de bevrijdende manier hoe Jezus daar mee omgaat. Hij is zelfs zodanig enthousiast dat hij vindt dat die boodschap wereldwijd verspreid moet worden.
Petrus wil trouw blijven aan de Thora. Paulus wil dat ook. Beide hebben hun manier om Jezus als de levende te ontdekken in hun eigen leven. Hij opent een nieuwe vrijheid. Daarin vinden beide mannen elkaar. Ze volgen hem als gids voor het leven. Het neemt hun verschillende achtergrond niet weg. En daarover wordt behoorlijk geredetwist en geruzied. Na hun visies aan elkaar getoetst te hebben en hun hart te hebben gelucht gaan ze uit elkaar. Sans rancune. Ook al gaan ze verscheiden wegen, hun persoonlijke belangen wordt overstegen door eenzelfde bezieling.
Petrus en Paulus. Twee verschillende wegen, maar gedreven door eenzelfde bewogenheid. Heeft vriendschap te maken met het erkennen van elkaar “anders zijn” als rijkdom, met waardering voor elkaars keuze.
Bijbellezing Lukas 1, 39-45 – Maria bezoekt Elisabet
In die dagen reisde Maria met spoed naar het bergland, naar een stad in Judea. Zij ging het huis van Zacharias binnen en groette Elisabet. Zodra Elisabet de groet van Maria hoorde, sprong het kind op in haar schoot; Elisabet werd vervuld met de heilige Geest en riep met luide stem uit: ‘Gij zijt gezegend onder de vrouwen en gezegend is de vrucht van uw schoot. Waaraan heb ik het te danken, dat de moeder van mijn Heer naar mij toe komt? Zie, zodra de klank van uw groet mijn oor bereikte, sprong het kind van vreugde op in mijn schoot. Zalig zij die geloofd heeft, dat tot vervulling zal komen wat haar vanwege de Heer gezegd is.’
Waren Maria en Elisabeth vriendinnen?
Ze hebben in elk geval heel wat gemeen. Beiden zijn zwanger zonder dat ze het hadden verwacht. De éne heeft nog “geen man bekend” zoals het heet in Bijbelse taal, de ander is eigenlijk al te oud. Maar uit het enthousiasme waarmee ze elkaar begroeten klinkt vooral vreugde. Ze hebben elkaar uiteraard veel te vertellen. Onder meer over de kinderen waar ze naar uitkijken. Nieuwsgierig en spannend wisselen ze hun gevoelens met elkaar. Niet in het minst om de beroerde tijden die ze meemaken. Er hangt zoveel onrust in de lucht hangt. Zoveel spanningen en opstootjes tussen Romeinse soldaten en joodse vrijheidsstrijders. In zo’n situatie neem je maar beter de nodige voorzorgen wanneer de bevalling er aan komt. Maar ze laten zich niet van de wijs brengen.
Ze hebben iets ontwapenend in hun blijdschap. De vreugde om het nieuwe leven dat ze verwachten heeft ondanks alles de bovenhand. Ze beseffen nog niet welke doorbraak het zal betekenen wanneer hun respectieve kinderen eenmaal volwassen zijn geworden. Profetische figuren die zich inzetten met hart en ziel. Straks nog hun kinderen, later het lot van zoveel profeten voor hen.
Maar vandaag vallen Maria en Elisabeth elkaar om de hals. Ze verstaan elkaar. Ze beseffen dat ze draagsters zijn van nieuw leven. Dat inspireert hen tot een stoutmoedige creativiteit. Maria voelt aan waar er nood is en zij gaat op reis, door het bergland, om haar nicht Elisabeth te helpen. Ze wacht niet tot het haar gevraagd wordt, zij voorkomt de vraag en neemt zelf het initiatief. Het is de stille dienstbaarheid van kleine mensen die een perspectief biedt. Vriendschap die beiden sterk maakt. Vriendschap die overstroomt in goed doen aan anderen. Het gaat niet om een oppervlakkig gevoel van jolijt of over een “kick”, maar over de intense, diepe vreugde van mensen die niet op zichzelf gericht zijn, maar open en aandachtig zijn voor anderen.
Vriendschap heeft het niet van grote toespraken of plechtige verklaringen. De vriendschap tussen Maria en Elisabeth gaat zijn eigen gang van de kleine goedheid waar de joodse filosoof Emmanuel Levinas het over heeft. Het wordt ook wel zielsverwantschap genoemd. Of hartelijke verbondenheid. Of een spontaan aanvoelen wat er bij de ander omgaat. Maria en Elisabeth. Ze hebben Elk van hen overgegeven aan de kleine goedheid. Die kleine goedheid is mooi en onmachtig als de morgendauw. Ze wint nooit, maar wordt ook nooit overwonnen! Zoals dit het geval is met Elisabeth en Maria.
Lied van Maria
Schoot die niemand draagt. Aanvang woest en leeg.
Nog geen man kent mij, nog geen kind mijn naam.
Naar U klimt mijn ziel. Doe mij staan rechtop.
Geef mijn naam een klank dat ik mij herken.
Eerste Stem, roep mij uit mijn diensthuis weg.
Met Uw scheppingskracht overschaduw mij dat uw woord geschiedt.
Vreemde die mij vond, die mijn naam uitsprak
als een zegening uit wijd licht land.
Engel laat mij niet over aan mijzelf-
ga met mij tot waar alles is volbracht.
T: Huub Oosterhuis M: Mark Joly
Vriendschap bij Augustinus. Een AI-benadering
In de viering van 28 augustus 2022 stond de figuur van Augustinus al eens centraal. En in het bijzonder zijn inspirerende teksten over gemeenschap en vriendschap. Dat herinneren jullie zich ongetwijfeld 😉 Vandaag wil ik daar verder op ingaan.
Maar vandaag zal mijn inbreng voor velen misschien wat vreemd overkomen en tegenstrijdige gevoelens opwekken. Misschien zelfs choqueren. Mijn excuses daarvoor.
Ik ben gefascineerd door de evolutie op het vlak van digitaliteit. Niet dat ik er mij meteen laat door innemen. Maar ik vind het wel belangrijk om te begrijpen en te ervaren hoe die digitaliteit evolueert. Ik sprak dus af dat ik zou reflecteren over vriendschap in het digitale tijdperk en hoe Augustinus vandaag nog kan inspireren.
En zo kwam het idee om eens zot te doen en te experimenteren met Artificiële Intelligentie. AI voor de vrienden. Opzoekwerk via Google behoort voor mij al een tijdje tot de digitale archeologie. Via AI chatbots kan je op korte tijd, mits verstandig gebruik, veel meer en veel sneller informatie vergaren. Voor de leken onder ons: een chatbot is de samenvoeging van het woord ‘chat’ en ‘robot’. Het is een geautomatiseerde gesprekspartner die menselijke conversatie nabootst.
Zoals bij elke conversatie is de kwaliteit van het antwoord verwant met de kwaliteit van de vraag. Een vraag wordt in het jargon een AI-prompt genoemd. Een prompt is de tekst die je invoert in een artificieel intelligentie-model om een reactie te krijgen. Dat kan een vraag, suggestie of instructie zijn waarmee het AI-model vervolgens aan de slag gaat.
Ik neem je even mee in mijn conversatie met Chatgpt. Dat is één van de populaire chatbots.
Ik maakte een eerste prompt: Kan je me een tekst bezorgen over vriendschap in de spiritualiteit van Sint-Augustinus?
Enkele seconden later volgden enkele netjes uitgewerkte punten over
Vriendschap in de spiritualiteit van Sint Augustinus
Over vriendschap vóór zijn bekering en zijn zoeken naar voldoening
De vriendschap na zijn bekering en een pelgrimstocht naar God
En over vriendschap en liefde met caritas als basis
Maar het laatste puntje trok mijn aandacht. Dat ging over de hedendaagse relevantie van Augustinus’ visie op vriendschap.
Dat resulteerde in een nieuwe vraag in het AI-systeem. Een nieuwe prompt dus: Kan je de hedendaagse relevantie van Augustinus’ visie over vriendschap verder uitdiepen?
Dat resulteerde in een stevige tekst die opgebouwd was in 5 puntjes:
1. Relaties voorbij oppervlakkigheid
2. Vriendschap als gedeelde bestemming
3. Vriendschap in een digitale wereld
4. Gemeenschappen van vriendschap
5. Liefde als kernwaarde
Dat spoorde mij aan om mijn volgende prompt verder te verfijnen. Ik stelde een volgende vraag aan mijn chatbotmaatje: Ik vind de het thema Augustinus en vriendschap in een digitale wereld een heel interessante piste. Kan je dat thema verder uitwerken?
Hier volgt dus de eerste bijdrage in een Dominicusviering geproduceerd door Artificiële Intelligentie.
Mijn chatbot-maatje begint met een inleiding. De titel ervan is: ‘Vriendschap in een digitale wereld: een Augustiniaanse reflectie.’
In onze digitale tijd zijn de manieren waarop we vriendschappen onderhouden radicaal veranderd. Sociale media, chats en videogesprekken bieden talloze mogelijkheden om in contact te blijven, zelfs over grote afstanden. Toch roept deze digitale verbondenheid ook vragen op over de diepte en authenticiteit van onze relaties. Wanneer we deze dynamiek bekijken door de lens van Augustinus’ visie op vriendschap, komen enkele belangrijke reflecties naar voren.
En dan volgden, duidelijk gestructureerd, vijf netjes uitgewerkte puntjes:
1. De paradox van digitale nabijheid
2. Digitalisering en oppervlakkigheid
3. Authenticiteit in digitale relaties
4. Het potentieel van digitale spiritualiteit
5. Augustinus’ oproep tot verdieping
1. De paradox van digitale nabijheid
Augustinus zag vriendschap als een gedeelde reis naar waarheid en God, gekenmerkt door wederzijdse aanwezigheid en betrokkenheid. In een digitale wereld lijken we altijd “dichtbij” te zijn, maar deze nabijheid kan ook oppervlakkig zijn. De digitale communicatie mist vaak de lichamelijkheid, emotionele nuance en diepere verbondenheid die Augustinus essentieel vond voor echte vriendschap. Een WhatsApp-bericht kan bijvoorbeeld troost bieden, maar zal nooit de volle kracht hebben van een fysieke omhelzing of een diep gesprek.
2. Digitalisering en oppervlakkigheid
Digitale media kunnen bijdragen aan vriendschap, maar ook vervlakking in de hand werken. Vriendschappen kunnen gereduceerd worden tot uitwisselingen van likes, emoji’s en korte berichten. Augustinus zou ons eraan herinneren dat vriendschap niet alleen draait om wat gemakkelijk of snel is, maar om gezamenlijke verdieping: het delen van zorgen, vreugde en, vooral, een streven naar iets dat groter is dan wijzelf.
3. Authenticiteit in digitale relaties
Een van de uitdagingen van digitale communicatie is dat het vaak een gepolijst beeld van onszelf laat zien. Augustinus benadrukte dat ware vriendschap eerlijkheid en authenticiteit vereist. In een wereld waarin we de neiging hebben om de beste versie van onszelf online te presenteren, is het belangrijk te reflecteren op hoe eerlijk en kwetsbaar we werkelijk durven te zijn in onze digitale relaties.
4. Het potentieel van digitale spiritualiteit
Tegelijkertijd biedt de digitale wereld ook kansen voor Augustiniaanse vriendschap. Sociale media en online gemeenschappen kunnen mensen verbinden rond gedeelde interesses en spirituele waarden. Denk aan online gebedsgroepen, forums waar diepe gesprekken worden gevoerd, of digitale ruimtes waarin steun en troost wordt gedeeld. Augustinus zou deze mogelijkheden waarschijnlijk hebben omarmd als aanvulling op persoonlijke interacties. Niet als vervanging daarvan. (Eigen aanvulling: De nieuwsbrieven, de website, Facebook en Instagram van Bijlichten.be zijn zulke platformen).
5. Augustinus’ oproep tot verdieping
In de digitale wereld moeten we bewuste keuzes maken om onze relaties te verdiepen. Dit betekent investeren in tijd, aandacht en wederkerigheid, zelfs online. Het betekent ook momenten creëren van ofline verbinding, waarin we het scherm terzijde schuiven en volledig aanwezig zijn voor elkaar. Augustinus leert ons dat vriendschap niet statisch is, maar een voortdurende uitnodiging tot groei en wederzijdse verrijking.
Ik vind het toch verrassend dat Chatgpt waarschuwt voor de digitale oppervlakkigheid en zelf pleit voor bewuste keuzes en verdieping. Einde van dit experiment…
Waar vriendschap is en liefde, daar is God
Laat ons verheugd en vol ontzag, voor Hem
zingen dit lied voor Hem die leeft. En dat wij
oprecht liefde hebben voor elkaar:
waar vriendschap is en liefde, daar is God.
Op deze plaats bijeengekomen, laat ons
nu één van geest zijn, onverdeeld van hart.
Weg alle harde woorden, wrok en tweespalt.
Dat in ons midden liefde woont, God zelf.
waar vriendschap is en liefde, daar is God.
Mogen wij zien, met allen die daar zijn,
verheerlijkt in het licht, uw aangezicht –
onmetelijke vreugde, zekerheid
waar in eeuwigheid geen eind aan zal komen.
waar vriendschap is en liefde, daar is God.
T: Huub Oosterhuis / M: Antoine Oomen
Tafeldienst
Jezus heeft zijn leerlingen vrienden genoemd: zo is hij met hen aan tafel gegaan. Ook tijdens die laatste maaltijd toen hij wist dat zijn uur gekomen was. Is dat geen teken van een verbondenheid die sterker is dan wat dan ook. In die geest willen we ook samen aan tafel gaan. Hoe verschillend we ook zijn, we zijn samen in eenzelfde overtuiging dat Jezus’ leven onverwoestbaar is. Deze overtuiging drukken we telkens weer uit wanneer we hier aan tafel gaan.
We weten ons ook verbonden met allen die ons zijn voorgegaan in deze vriendschap die Jezus zijn vrienden aanbood, en die we als lichtjes met ons meedragen op onze levensweg. En ook met allen die deze vriendschap delen waar ook ter wereld, verbonden met elkaar over alle grenzen heen.
We zingen rond deze tafel over onzienlijke liefde en vriendschap die dorstig maakt. Over het licht van vriendschap dat ziende maakt:
Gezegend de onzienlijke
gezegend de verborgene
gezegend de levende
dag liefde die dorstig maakt
licht dat ziende maakt.
Gezegend mensen die goed zijn
de hand die niet slaat
de mond die niet verraadt
de vriend die zijn vriend niet verloochent.
Gezegend zij de vrouw voor de man
en de man voor de vrouw
en oud voor jong en sterk voor zwak.
Gezegend is de nieuwe mens voorbij de dood
die in ons zucht en kreunt,
die in ons leeft Jezus Messias.
Die zich gegeven heeft,
zich nemen laat,
die wordt gebroken,
uitgedeeld van hand tot hand,
als brood gegeten.
Gezegend wie, door angst gelouterd,
aan de dood voorbij,
leven in licht, opnieuw geboren.
Gezegend de onzienlijke
gezegend de verborgene
gezegend de levende
dag liefde die dorstig maakt
licht dat ziende maakt.
Tekst: Huub Oosterhuis Muziek: Bernard Huijbers
Onze Vader
Vredeswens: Vriendschap is een kostbaar geschenk. Ze houdt ons overeind wanneer het moeilijk gaat, ze viert met ons mee wanneer we ons goed voelen. Door alle wisselvalligheden heen blijven vrienden en vriendinnen elkaar trouw. Moge dit onze vredeswens zijn voor vandaag. Vrede voor ons allen.
Communie
Slotgebed: Augustinus over vriendschap
samen praten en samen lachen
hartelijk met elkaar omgaan
samen een goed boek lezen
samen schertsen en serieus zijn,
het soms met elkaar oneens zijn zonder haat
alsof je het oneens was met jezelf
en met dat zeldzame verschil van mening de eensgezindheid van altijd kruiden,
aan elkaar en van elkaar iets leren,
uitkijken naar de terugkomst van wie afwezig is
en blij zijn als hij er weer is;
met deze en andere soortgelijke tekenen
vanuit het hart van mensen die elkaar graag mogen,
en wat je zegt met je mond, je spraak, je ogen
en duizend andere lieve gebaren
zielen als door vuur laten samensmelten en van vele één maken
dat hebben we lief in onze vrienden
en wel op zo’n manier dat ons geweten er ons een verwijt van maakt
als we genegenheid niet met genegenheid beantwoorden,
zonder echter iets anders van hen te verwachten
dan een teken van welwillendheid.
Slotlied: Wij zullen kennen
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Ach jullie verlichten, ontrukten,
als je niet liefhebt je naaste
je verre naaste geen recht doet,
in schaduwen dwaal je maar rond,
door kunstlicht je ogen bedorven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Ach wij die God willen zien
wij zien het gezicht dat ons aankijkt
te ongelegener tijd,
wij zien in flitsen elkaar,
de liefde die ons beloofd is.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
T. Huub Oosterhuis / M. Antoine Oomen