Dominicus Gent
Viering van zondag 24 november 2024
Muziek als grensoverschrijdende ontmoeting
Goeie morgen, en van harte welkom op de laatste zondag voor de advent.
Deze zondag wordt op vele plaatsen de feestdag van Sint Cecilia gevierd.
Daar zit muziek in, ook bij ons vandaag.
Daarmee is niet gezegd dat stilte en rust plots zijn weggezet.
Ongelooflijk belangrijk zijn die rustpunten in de muziek – en het leven – om op adem te komen.
Een spanningsboog kan zich daar wel doorzetten, en al verwijzen naar de oplossing in een volgend akkoord.
Vandaag nodigen we je uit om met open Geest een toer te maken waarin muziek een instrument wordt om anderen nieuw te ontmoeten en ook de Ene.
Steken wij daartoe de Paaskaars aan.
En openen wij deze viering met een passende lied
Welkom
Dit huis is een huis waar de deur openstaat,
waar zoekers en zieners, genood of gekomen,
hun harten verwarmen, van toekomst gaan dromen,
waarin wat hen drijft tot herkenning gaat komen,
de vonk van de Geest in hun binnenste slaat.
Dit huis is een huis waar gemeenschap bestaat,
waar zangers en zeggers bijeen zijn gekomen
om uiting te geven aan waar zij van dromen,
waardoor een beweging ontstaat die gaat stromen,
die nooit meer, door niemand, zich inperken laat
T: Margryt Poortstra M: Tom Löwenthal
Vandaag staan we stil bij die open deur, waar zangers en zeggers bijeen komen en door de open deur kijken. Eerst verbindende verhalen en melodieën van Stef Bos en Mike Scott. Openheid blijkt de weg om echt te kunnen luisteren.
Daarna horen we hoe religieuze muziek – in brede zin – een kracht kan zijn die in moeilijke tijden een onmogelijke droom tastbaar maakt en dichterbij brengt. Het overkwam Sint Cecilia, Wannes Capelle en Lili Boulanger.
Ook in het verhaal van de Emmausgagers herkennen we hoe samen op weg gaan en open staan voor ontmoeting nieuwe hoop geeft na een ingrijpend en pijnlijk afscheid.
Bij elke inbreng laten we vandaag een stukje muziek horen.
1 VAN STEF BOS TOT MIKE SCOTT – DE LIEFDE MOET ZIJN
“Niets is sterker dan de stilte, niets is sterker dan het woord dat niemand hoort”…
Ik wil vanmorgen graag éérst Stef Bos, een van mijn helden, citeren: “Bevlogenheid – dat is de grondtoon van alles wat we doen, ook in het leven; de liefde moet zijn. Proberen iets moois te maken. Liefde is een heel breed begrip; dat gaat niet enkel over de liefde tussen twee mensen van vlees en bloed. Met liefde kijken naar dingen en naar de wereld en daarover zingen. Mogelijkheden zien. Ook zien waar mensen rottigheid uithalen, dat proberen om te draaien. Dat is volgens mij, wat religie, als het goed is, met ons wil doen, om een pad te laten zien wat je kan volgen, waardoor het leven de moeite waard is. Met het ouder worden vind ik het leven steeds boeiender worden, steeds mooier. Ik word ook steeds lichter, op een dag zweef ik als een veertje weg, denk ik zo. Dat heb ik meegekregen, deels door mijn opvoeding, denk ik. Wat mijn moeder vroeger altijd zei: “Alles komt goed, het komt allemaal goed”. Als je met dat perspectief grootgebracht wordt; dat is ook wat de Bijbel vertelt, voor mij. Iets wat zeker in het Nieuwe Testament zit.”
Maar er is ook zoveel gemaakt op het vlak van de Bijbel: kunst, cultuur en muziek. En of het nu Bach is of het is een prachtig nummer van pakweg Mike Scott (“Open”): Open voor dit, open voor dat. En op het einde van het nummer ben je gelouterd…
Op die loutering moet u nu nog heel even wachten. Eerst iets meer over Stef Bos. Hij is nu 63 jaar en op zijn allereerste album stond gelijk zijn bekendste lied: “Papa”. In de originele tekst zingt hij:
En jij gelooft in God
Dus jij gaat naar de Hemel
En ik geloof in niks
Dus we komen elkaar na de dood
Na de dood nooit meer tegen
Bos heeft inmiddels – ook spiritueel – een evolutie doorgemaakt. Daar heeft zijn huwelijk met zijn Zuid-Afrikaanse echtgenote Varenka Paschke in 2009 ook wel mee te maken.
Stef schreef de klassieker tussen zijn geboorteplaats Veenendaal en Antwerpen. “Op een zondag had ik mijn ouders bezocht nadat ik vernomen had dat mijn vader ernstig ziek was.
De dokters gaven hem nog maar een paar maanden. Ik was 26 jaar en studeerde aan Studio Herman Teirlinck in Antwerpen. Op de trein terug was ik daarna in totale verwarring. Ik was nog niet klaar met mijn vader. Ik wou hem nog van alles laten zien. Op de trein spatte die tekst eruit. Ik wou gewoon tegen hem zeggen dat ik van hem hield en dat zeiden we niet genoeg tegen elkaar. Mensen vroegen mij ook of het goed ging tussen ons. Om het liedje geloofwaardig te kunnen zingen, moet je af en toe de tegenstelling durven benoemen.”
Met de jaren heeft Stef Bos de tekst van ‘Papa’ aangepast. “De zin ‘Ik geloof in niks’ zing ik niet meer, want je kan niet in niks geloven. Het kan God zijn, maar ook de liefde of de toekomst of de schoonheid. De zin ‘We komen elkaar na de dood ook niet meer tegen’ is ook geen optie meer. Ik ben een agnost, dus ik weet het niet. Ik heb het veranderd in ‘We komen elkaar na de dood misschien nooit meer tegen.’ Dat is ook veel mooier dan alles absoluut te stellen. Aan het eind van zijn leven zei mijn vader: ‘Jongen, je zal het wel merken als je ouder wordt, word je minder stellig.’ Dat klopt. Je wordt milder. Er is geen andere optie.”
Bos nam inmiddels een héle, prachtige plaat op met liederen over allemaal Bijbelse figuren. Ik wil hier een andere keer graag inzoomen op dat prachtige “Lied van Ruth” uit dat kleine Bijbelboekje dat tegelijk een van de Joodse feestrollen is, een van de hoogtepunten van de Hebreeuws verteltraditie.
Nu wil ik het hebben over die ongemeen boeiende figuur Mike Scott uit Dublin.
U heeft misschien nog nooit van hem gehoord. Nochtans is hij de frontman van The Waterboys aan wie we hits als “The whole of the moon” danken, volgens mij het mooiste nummer van de hele jaren-1980 en “How long will I love you”. Dat laatste is een wereldhit geworden in de uitvoering van Ellie Goulding maar het werd dus wel degelijk geschreven door die Mike Scott.
De Schot Scott werd wel ‘ns in de markt gezet als ‘nieuwe Bob Dylan’. Hij wordt op 14 december ook al 66 jaar en studeerde – inmiddels behoorlijk lang geleden dus – Engelse literatuur en filosofie.
Het christendom heeft hem altijd aangetrokken maar ook het boeddhisme laat hem niet koud. Misschien is waar hij in gelooft nog het best te vangen in volgend citaat: “Ik geloof dat we allemaal gemaakt zijn uit liefde en dat liefde datgene is waarnaar we allemaal op zoek zijn.”
Op een soloplaat van Scott staat een pareltje. Ik zou het willen omschrijven als een eigentijdse vertaling van de gaven van de Geest. Bij Paulus (Galaten 5) klinkt het zo: “22 Maar de vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, 23 zachtmoedigheid en zelfbeheersing. Er is geen wet die daar iets tegen heeft.”
Bij Mike Scott klinkt dat dan als:
Open voor de wereld
Open voor geest
Open voor de veranderende wind
Open om aan te raken
Open voor de natuur
Open voor de wereld binnen
Open voor verandering
Open voor avontuur
Open voor het nieuwe
Open voor liefde
Open voor wonderen
Open Geliefde voor Jou
Open om te leren
Open voor de lach
Open om gezegend te worden
Open voor vreugde Open voor dienstbaarheid
Open om “Ja!” te zeggen
Open voor risico’s
Open voor passie
Open voor vrede en ook stilte
Open voor liefde
Open voor schoonheid
Open Geliefde voor Jou
We luisteren naar de song “Open” van Mike Scott
De Jood Paulus had Jezus nooit in levende lijve gekend. De apostel kwam later maar liep zich wel de ziel uit het lijf om Jezus bekend te maken bij zoveel mogelijk mensen. Het lied “Wij zullen Jood en Griek” kreeg later van Oosterhuis een nieuwe titel: “Wij zullen, een van ziel, zijn lichaam worden.”
Waar de synagoge, de joodse gemeenschap, zich vrij en onafhankelijk kan manifesteren in haar eigen religieuze articulatie, daar kan ook de ecclesia (de Griekse term voor het Bijbels-Hebreeuwse Qahal, kehille, in het christendom de gemeente of kerk) zich laven aan een, misschien even gedeeld, visioen van menselijkheid.
Lezing Emmaüsgangers: Lucas 24, 13 – 35
Diezelfde dag gingen twee van de leerlingen op weg naar een dorp dat Emmaüs heet en zestig stadiën (30km) van Jeruzalem verwijderd ligt. Ze spraken met elkaar over alles wat er was voorgevallen. Terwijl ze zo met elkaar in gesprek waren, kwam Jezus zelf naar hen toe en liep met hen mee, maar hun blik werd vertroebeld, zodat ze hem niet herkenden.
Hij vroeg hun: ’Waar loopt u toch over te praten?’ Daarop bleven ze somber gestemd staan. Een van hen, die Kleopas heette, antwoordde: ’Bent u dan de enige vreemdeling in Jeruzalem die niet weet wat daar deze dagen gebeurd is?’ Jezus vroeg hun: ’Wat dan?’ Ze antwoordden: ’Wat er gebeurd is met Jezus uit Nazaret, een machtig profeet in woord en daad in de ogen van God en van het hele volk. Onze hogepriesters en leiders hebben hem ter dood laten veroordelen en laten kruisigen. Wij leefden in de hoop dat hij degene was die Israël zou bevrijden, maar inmiddels is het de derde dag sinds dit alles gebeurd is. Bovendien hebben enkele vrouwen uit ons midden ons in verwarring gebracht. Toen ze vanmorgen vroeg naar het graf gingen, vonden ze zijn lichaam daar niet en ze kwamen zeggen dat er engelen aan hen waren verschenen. De engelen zeiden dat hij leeft. Een paar van ons zijn toen ook naar het graf gegaan en troffen het aan zoals de vrouwen hadden gezegd, maar Jezus zagen ze niet.’
Toen zei hij tegen hen: ’Hebt u dan zo weinig verstand en bent u zo traag van begrip dat u niet gelooft in alles wat de profeten gezegd hebben? Moest de messias al dat lijden niet ondergaan om zijn glorie binnen te gaan?’ Daarna verklaarde hij hun wat er in al de Schriften over hem geschreven stond, en hij begon bij Mozes en de Profeten.
Ze naderden het dorp waarheen ze op weg waren. Jezus deed alsof hij verder wilde reizen. Maar ze drongen er sterk bij hem op aan om dat niet te doen en zeiden: ’Blijf bij ons, want het is bijna avond en de dag loopt ten einde.’ Hij ging mee het dorp in en bleef bij hen. Toen hij met hen aan tafel aanlag, nam hij het brood, sprak het zegengebed uit, brak het en gaf het hun. Nu werden hun ogen geopend en herkenden ze hem. Maar hij werd onttrokken aan hun blik. Daarop zeiden ze tegen elkaar: ’Brandde ons hart niet toen hij onderweg met ons sprak en de Schriften voor ons ontsloot?’
Ze stonden op en gingen meteen terug naar Jeruzalem, waar ze de elf en de anderen aantroffen, die tegen hen zeiden: ’De Heer is werkelijk uit de dood opgewekt en hij is aan Simon verschenen!’ De twee leerlingen vertelden wat er onderweg gebeurd was en hoe hij zich aan hen kenbaar had gemaakt door het breken van het brood.
(Nieuwe Bijbelvertaling 2004)
Openbaring
Wanneer ik eenzaam en verlaten ben,
is mijn ziel als een zieke mens:
niets dat nog smaakt, alles staat tegen.
Maar wanneer jij als de heldere morgenster openbarst in mijn leven,
wordt heel mijn wezen van klaarte en warmte doorgoten.
Ach mocht die liefde eeuwig duren.
T. Berre van Thielt M. Mark Joly
2 MUZIEK ALS ONVERWACHTE BONDGENOOT
Hoe werd Sint Cecilia eigenlijk patroonheilige van de muzikanten?
Cecilia had – zoals dat ging – als jong meisje beloofd haar lichaam aan God te schenken. Ze werd echter tot een huwelijk gedwongen, dat slaafse afhankelijkheid kon betekenen. De legende vertelt dat zij tijdens de huwelijksplechtigheid feestmuziek hoorde klinken, van het echte levensfeest dat ze voor zichzelf had gedroomd en aan God beloofd. Het gaf haar de inspiratie en het vertrouwen om haar kersverse man te overhalen om niet alleen haar maar ook zijn leven aan God te wijden. En zo geschiedde. Vele jaren later zijn ze beiden een marteldood gestorven, wat tot de Sint in Sint Cecilia heeft geleid.
De start van haar verhaal is allesbehalve vrolijk. Een haast uitzichtloos toekomstbeeld doemt op. Maar de muziek toont een andere weg, en laat toe om in een niet bekende mens een onverwachte bondgenoot te vinden.
Zo’n onverwacht moment met vele onbekenden mocht ik op 10 november in Heathrow meemaken. Het was Remembrance Day. Men riep op om 11:00 één minuut stilte houden ter herdenking van de vele soldaten die in erbarmelijk omstandigheden leefden en gestorven zijn. Hoe breng je zo’n massa mensen, haastig onderweg, bezorgd dat ze hun vliegtuig niet halen, hun paspoort niet meehebben tot een minuut stilte over zo’n gigantisch grote vertrekhal, vroegen we ons af? En toen klonk glashelder een solo trompet die de last post speelde. Geen mens die nog bewoog en de stilte die volgde was van een immense intensiteit. Verschillende mensen hadden tranen in de ogen.
Componisten, jong en oud, zijn zich bewust van de impact die ze kunnen hebben, de hoop en het vertrouwen die ze kunnen delen. Wat een geschenk is dan het lied van Wannes Capelle –oud chirolid – die met Het Zesde Metaal, jongeren oproept om te zien wat misloopt en tegelijkertijd geruststelt. Hij vertolkt wat er aan mogelijkheden en moois is in deze tijd (in die universele taal 😉 t is nog al nie naar de wuppe.
En dan staan we nog graag even stil bij Lily Boulanger en de helende kracht van muziek op persoonlijk en ruimer vlak, waar haar Gebed voor het Universum een voorbeeld van is (Prière quotidienne pour tout l’univers)
Lili werd geboren eind de 19de eeuw uit een erg muzikaal gezin en had zelf ook veel talent. Vanaf haar 3de levensjaar ontwikkelde ze een chronische longaandoening en later nog de ziekte van Crohn. Het betekende veel pijn, een zwakke gezondheid en weinig reden noch kans tot zingen. Daar bovenop verloor ze haar vader, met wie ze een sterke band had, al op jonge leeftijd. Als componist kon ze communiceren met de lijdende mens, en hen en zichzelf helpen om de pijn te overstijgen.
Als diepgelovig Christen schreef ze daartoe rijke spirituele muziek en zette onder andere verschillende psalmen op toon. Ze kreeg gaandeweg meer oog voor de natuur en ging steeds dieper graven naar wat universeel menselijk is.
Zo schreef ze kort voor haar dood (op 24-jarige leeftijd) een magistraal werk voor koor en orkest op tekst van een `Vieille priere Buddhique’, een ‘dagelijks gebed voor het universum’. Het gebed drukt als geen ander liefde uit voor mens en natuur, immens open voor al wie het universum bewoont. Ik lees het straks gewoon voor, en we laten ook een stukje van de muziek beluisteren tijdens de communie. De muziekstijl zelf vertolkt ook de tekst. Zo wordt het koor een met het orkest, geeft er kleur aan eerder dan erboven te klinken. (`Wij zullen, een van ziel, zijn lichaam worden’). En de verschillende maten – technisch normaal exact dezelfde lengte– zijn bij haar verschillend. Elke maat heeft zijn eigen betekenis en kan in functie daarvan meer of minder plaats innemen, zolang ze samen maar landen op de juiste lengte van het ritme en de tijd, de muzikale lijn afmaken.
We lezen het gebed voor alle levende wezens opdat zij de pijn en het lijden van dit leven kunnen overstijgen en uiteindelijk eeuwigdurende vrede mogen vinden. Het spreekt van een universele verbondenheid en waarde en drukt de hoop en het geloof uit dat het goed komt…
Dat alles wat ademt,
dat alle schepsels en overal
alle geesten en al wie geboren is
Dat alle vrouwen en alle mannen
De ariers en de niet-ariers
Alle Goden en alle mensen
En zij de gevallen zijn
In het Oosten en het Westen, Noord en Zuid,
Dat alle wezens die bestaan
Zonder vijanden, zonder hindernissen,
terwijl ze het lijden overstijgen
en het geluk bereiken, zich vrij mogen bewegen
Elk in het spoor dat voor hem of haar is voorbestemd.
(Vieille prière bouddhique)