Dominicus Gent

Viering van zondag 4 februari 2024

Gedeeld activistisch leiderschap

               

Activisme = buiten het parlement om verandering betrachten: denk aan de boeren deze week, de spijbelende klimaatjongeren, Omas gegen rechts in Duitsland gisteren in het nieuws…  

Het wordt met gemengde gevoelens onthaald en boezemt sommigen zelfs angst in. Men associeert activisme met verbaal en ander geweld. Iemand verwees daarbij naar Extinction Rebellion, gekend van vastkleefacties en blokkades bij fossiele brandstofbedrijven. Die angst raakte me, omdat m.i. Extintion Rebellion ons bijbels visioen deelt over mens en samenleven. In 2018 in Londen constateren ruim honderd academici uit diverse disciplines dat hun decennialange wetenschappelijke kennis en rapporten ivm klimaatverandering, ivm het impact ervan op de armste landen en ivm de noodzakelijke acties … niemand lijken te raken, al helemaal niet de politici. Ze ageren dan maar zelf. Hun beweging groeit uit tot een ge-de-centraliseerde, inter-nationale en politiek on-partijdige beweging. Via geweld-loze directe acties en burgerlijke on-gehoorzaamheid wil zij regeringen overtuigen rechtvaardig te handelen in de klimaat- en ecologische noodsituatie. Sommige acties halen de media, en ja, soms laten die geweld zien. Maar dat komt meestal niet van de actiegroepen maar van overheden die activisten criminaliseren terwijl ze de aarde op een ramp laten afstevenen.

De grote activisten in de geschiedenis maakten iets gelijkaardigs mee: Martin Luther King en Nelson Mandela worden meermaals gevangen gezet in hun strijd om méns te mogen zijn. De roep van Daens en Jeanne Devos om menswaardige arbeidsvoorwaarden wordt verdacht gemaakt, Greta Thunberg is weggezet als schreeuwende puber, gehersenspoelde autistische drammer…
Vormen van ‘victim blaming’ als afleidingsmanoeuvre om die wereld waar het voor alles en iedereen goed is uit te stellen.
De weg van activisten gaat niet over rozen.

Activistisch leiderschap roept spontaan drie werkwoorden op:
Zien – de stappen zien naar wat nog niet is maar haastig moet komen.
Verbinden – inzetten op de kracht van ‘samen’.
Uitstralen of charisma – met de gave van het gesproken woord mensen voor je winnen ….

Tot iemand -terecht- opmerkt dat een figuur als Trump ook onder deze kenmerken valt. Ook hij ziet een haastige toekomst, waarin hijzelf schittert en vreemd genoeg -voor ons althans- weet hij ook mensen daarvoor te winnen.

Er ontbreekt iets fundamenteels in dat spontaan denken over leiderschap. Vorige zondag corrigeerden drie bijbelse leiders al. Hun zien, hun visie groeit uit verontwaardiging om onrecht. Met een horend hart en fundamenteel vertrouwen komen de drie werkwoorden -zien, verbinden, uitstralen – bij hen in dienst van het visioen dat we bezongen: een vredevolle rechtvaardige samenleving die start bij wie niet gezien/gehoord wordt. Als het samenleven voor alles en allen -want mensen zijn niet het enige volk op aarde- goed is, dan wordt ook aan de minderheid -die gezond is, werk heeft, welvaart kent, …- geen tekort gedaan.

Daarnet noemden we al, Mandela, Thunberg, Devos … Mensen van vlees en bloed, met bijhorende talenten en onhebbelijkheden, maar wat ons opviel?  Ze staan nooit alleen… In wezen gaat het bij activistisch leiderschap niet om de leider op zich maar om het team, de beweging die samen leiderschap gestalte geeft. Twee voorbeelden:

• Aan het engagement van Martin Luther King gaat in 1955 Rosa Parks vooraf wanneer zij haar zwarte zitplaats op de bus niet afstaat aan een blanke. Ze overtreedt bewust de rassenscheidingswetten. Haar protest maakt de 25-jarige pas afgestudeerde dominee King klaarwakker. Er volgt een busboycot, de prelude van een immense bevrijdingsbeweging. Onlosmakelijk verbonden met de charismatische dominee is Coretta Scott King, zijn vrouw, die een levendige briefwisseling voert met Mahatma Ghandi waardoor waardigheid en geweldloosheid creatieve motoren worden bij het telkens vernieuwen en vooral volhouden van de weg naar ‘eindelijk-mens-mogen-zijn’.
• Bij het anti-apartheidsactivisme in Zuid-Afrika is een begrip uit de Bantoe-talen Ubuntu (‘Ik ben, omdat Wij zijn’) de motor en inspiratiebron van geweldloos verzet en vertrouwen in menselijkheid.

Doelen die er echt toe doen voor mens en wereld kan je alleen samen bereiken. Activistisch leiderschap is gedeeld leiderschap, aanvullend leiderschap, dynamisch partnerschap.

 

Enkele links met voorbeelden van dat ‘wij’ waarvoor in de viering geen plaats was:

Het online-activisme van WSM (afkorting van We Social Movements) met een maandelijks magazine vol initiatieven wereldwijd waarin je die spirit van ‘Samen’ voelt. We garanderen je: van zoveel ‘wij’ word je blij. https://www.wsm.be/files/files/magazines/nl/2023/WSM-mag-14-NL.pdf

In aanloop naar de vormingsavond rond grond en aarde (21 februari 2024): de voedselhelden van Rikolto https://www.rikolto.be/nieuws/de-voedselhelden-van-rikolto#msdynttrid=eE6mst28UKAzJmzt5ea9Q-Ng3TOUUlHnzNJG8LRG8nQ

Afsluitend: een citaat uit Maatschappij Wij, een zondagse online nieuwsbrief die duurzaam, gezond en verbonden samenleven inspireert:

De wereld heeft inheems leiderschap nodig. En ‘inheems leiden’ kunnen we allemaal.

Voor inheemse leiders zijn status, macht en winst niet belangrijk. Het individu is ondergeschikt aan het collectief en alles draait om het in stand houden van het ecosysteem (waar mensen slechts een onderdeeltje van zijn). In tijden van afscheiding, individualisme en massale vernietiging van de natuur is deze vorm van leiderschap van levensbelang. En iedereen, waar ook ter wereld, kan zo’n leider zijn (of worden).

https://maatschapwij.nu/duurzaam/inheems-leiderschap/ 

 

        Dit ene weten wij

en aan dit één

houden wij ons vast

in de duistere uren:

er is een woord

dat eeuwiglijk zal duren

en wie ’t verstaat

die is niet meer alleen.

T: Henriëtte Roland Holst – M: Mariëtte Harinck

 

 

Lezing    Exodus 18  

Toen ging Jetro, de priester van Midjan, de schoonvader van Mozes op weg naar de woestijn waar Mozes gelegerd was.  Hij liet Mozes weten: ‘Ik ben op weg naar u.  Uw vrouw en zonen zijn in mijn gezelschap.’ 

Toen ging Mozes zijn schoonvader tegemoet en kuste hem.  Zij vroegen elkaar hoe ze het maakten en gingen de tent binnen.  Mozes vertelde uitvoerig wat JHWH gedaan had met de farao.  Ook vertelde hij van alle moeilijkheden waarop ze onderweg gestuit waren en hoe JHWH hen daaruit had gered.

 De volgende dag hield Mozes rechtszitting.  Van ’s morgens tot ’s avonds stonden er mensen om hem heen.  Toen zijn schoonvader zag hoeveel werk het volk hem bezorgde zei hij: ‘ Is het nodig dat deze mensen je zo in beslag nemen? Waarom zit gij zelf alleen, terwijl de mensen van ’s morgens tot ’s avonds om je heen staan? ‘

Mozes antwoordde:  ‘Als de mensen een conflict hebben, komen ze bij mij.  Ik moet uitspraak doen en hen op de hoogte stellen van Gods bepalingen en beslissingen.’

 Zijn schoonvader zei toen tot hem: ‘ Het is niet goed wat je doet.  Het is te vermoeiend, zowel voor jezelf als voor de mensen die staan te wachten.   Zoek onder het volk naar een aantal bekwame mensen, godvrezende , waarachtige , die gierigheid haten. Stel ze aan voor de rechtspraak:  als oversten over  duizend, oversten over vijftig, oversten over tien.    In kleinere zaken kunnen ze zelf een uitspraak doen, iedere belangrijke zaak moeten ze aan jou voorleggen. 

 Het zal voor jou een verlichting betekenen als zij die last met je dragen. Als jij, met Gods instemming, zo te werk gaat, dan  kun jij het volhouden en gaan ook al die mensen in vrede naar hun huizen.”

Mozes luisterde naar de stem van zijn schoonvader Jetro, en hij deed alles, wat hij gezegd had.

 

Mozes wordt in de Hebreeuwse bijbel dé gestalte van een activistische leider! Toch is hij helemaal geen superheld. Als God hem roept om het hele volk uit de slavernij weg te leiden, ziet Mozes dat activistische leiderschap helemaal niet zitten.   ‘Ik ben geen goede spreker,’ zegt hij tegen God.   “Ik spreek moeizaam, en traag. Stuur liever iemand anders. “

Maar God wordt kwaad. Waarom? Omdat Mozes alleen naar zichzelf kijkt?  God doet hem zien, doet hem inzien.  “Uw broer Aaron is er toch ook nog.  Leg uw woorden in zijn mond. Ik zal jullie bijstaan als ge moet spreken en u ingeven wat ge moet doen.“ 

Geroepen worden in de bijbel is :  Je aandacht laten richten, op de andere.  Je verbinden met die andere die samen met jou verantwoordelijkheid kan dragen en leiding kan geven.  Samen met zijn broer Aaron en zijn zus Mirjam durft Mozes het opnemen tegen de farao.

We weten hoe moeilijk het is om zelf in te gaan tegen mensen die macht hebben.  Kunnen wij  in ons eigen leven die moed groter later worden, samen?  Durven wij ons te laten leiden door iets dat groter is dan ons eigen ego?  In onze seculiere wereld is dit idee, om je als individu te laten leiden, zelf onwenselijk. 

In het fragment dat we net hoorden, heeft Mozes zijn gezag als leider gevestigd. Hij stelt zich, als rechter helemaal ten dienste van zijn volk.  Maar die taak weegt op hem. En de wachtrijen groeien.  Blijkbaar komt Mozes zelf niet op het idee om zijn taak anders  te organiseren.

Het is zijn familie, zijn vrouw en zijn twee zoontjes, het is zijn niet-joodse schoonvader Jetro, die hem zeggen:  “Het is niet goed wat je doet”.  In het scheppingsverhaal doet God ook deze uitspraak: het is niet goed dat de mens alleen is.  We kunnen niet alleen leven.  We kunnen niet alleen leiding geven.  Mozes is een leider die kon luisteren, ook naar de wijze raad van zijn schoonfamilie.

Hij leert delegeren.  Nadat er anderen zijn aangesteld om recht te spreken, gaat het goed. Het gaat zelfs beter. Want horen we niet  dat ‘al die mensen tevreden naar hun tenten gingen.’   Waarom staat die opmerking er?  Waarom zou dat voor die mensen een voordeel opleveren?  Mozes wordt toch gewoon vervangen?    

In het bijbelse recht is een besluit van een rechter onaantastbaar. Nadeel van een rechterlijke uitspraak is dat er een winnaar en een verliezer is.  Denk maar aan ‘De rijdende rechter’ op tv.  Er is dan wel een bindend oordeel, maar meestal geen situatie die beide partijen tevreden stelt.
Er bestond echter ook een vorm van rechtspreken, die niet vertrekt van een letterlijke  toepassing van de wet, maar zoekt naar wat billijk of gepast is als oplossing.   Zoals in het herstelrecht, waar beide partijen met elkaar kunnen spreken.  Dan pas wordt er recht gesproken die wrok ontmijnt en vrede sticht.  

Met andere woorden:  Mozes is wel dé grote rechter met een sterke intuïtie voor rechtvaardigheid, maar anderen blijken juist charismatisch te zijn in geduldig bemiddelen, zodat mensen in vrede naar hun huizen kunnen gaan.  Zij hebben andere talenten, geven anders leiding, maar zijn even noodzakelijk. 

Mozes bleek uitermate geschikt om het volk uit slavernij en door de woestijn  te leiden.   Maar voor het binnentrekken in het beloofde land, voor deze nieuwe fase, was hij niet geschikt.  Jozua wel.  Maimonides zei hierover: de taak om het land te bewonen was te veel voor een generatie die geboren was in slavernij. Dat kon alleen gebeuren door hun kinderen, die geboren waren in vrijheid.  

Zoals daarnet al gezegd, verlangen wij naar leidinggevende mannen en vrouwen die gericht zijn op  rechtvaardigheid, op het goede leven voor allen.  Maar de bijbel toont hoezeer zij deel uitmaken van een grotere beweging.  Daarom kon ook Jezus zeggen: jullie zullen veel meer wonderen kunnen doen dan ik.  De messiaanse beweging, die na zijn dood ontstond getuigt van deze dynamiek.  

Maar de onverwachte glans die in dit bijbelverhaal oplicht, is die van de wijsheid in families. Ik denk aan de vader van Greta Thunberg, die haar jarenlang begeleidde toen ze nog puber was. Ik denk ook Coretta King, en aan de partners van geëngageerde en uithuizige leiders.  Ondersteuning en de bijsturing  is altijd van belang.  Ook vanuit de rol van vader of moeder, grootouder, stiefouder, pleegouder, broer, zus, schoonvader, schoonmoeder.  Ook in hen waait de geest van God, als een stem die zegt: het is goed dat een mens niet alleen is.

               

 De Geest van God waait als een wind

op vleugels van de vrede,

als adem die ons leven doet,

deelt ons een onrust mede

die soms als storm durft op te staan,

geweld en kwaad durft tegengaan,

een koele bries die zuivert.

De Geest van God is als een vuur,

als vlammen felbewogen,

verterend wat aan onrecht leeft,

een gloed vol mededogen.

Een vonk van hoop in onze nacht,

een wenkend licht dat op ons wacht,

een warmt‘ in hart en ogen.

In stilte werkt de Geest van God,

stuwt voort met zachte krachten,

een wijze moeder die ons hoedt,

een bron van goede machten.

Zij geeft ons moed om door te gaan,

doet mensen weer elkaar verstaan,

omgeeft ons als een mantel.

               

tekst: Marijke Koijck-de Bruijne; muziek: Gon Voorhoeve

 

TAFELDIENST

Bedankt voor jullie stilte, jullie gebed en inbreng. 

Welkom aan de tafel van partnerschap in Jezus’ verhaal. We weten ons verbonden met alle overledenen die ons zijn voorgegaan in een leven vanuit het bijbels visioen van vrede en gerechtigheid.

Met het aansteken van het kleine kaarsje weten we onze verbonden met allen die waar ook ter wereld dat visioen gestalte geven.

We zingen samen: wie heeft brood genoeg. 

 

Woord dat zegt wat liefde is,

en weer zegt: de aarde delen,

recht is liefde, brood voor velen

God is brood is mensenrecht?

Woord van God, God in ons, hou aan.

Eeuwig woord, alle-dagen-woord, doe ons verstaan.

Hongerdood genoeg voor zo grote goddeloze menigte (2x).

Hand die kan wat liefde is,

maar niet doet: de aarde delen,

nieuwe levensbomen telen

God de hand die mensheid voedt?

Hand, doe goed. God in ons, hou aan.

Kinderhand, grote-mensen-hand, breng dood tot staan

Jezus van Nazareth, Uw zoon, bracht dood tot staan.

Op die laatste avond voor zijn lijden en dood,

in gezelschap van zijn vrienden

die hij eerder twee aan twee zond

om het bevrijdingswerk verder te zetten

zegent, breekt en deelt hij brood

“Neemt, eet en deelt dit brood, mijn lichaam,

zo blijft de Liefde bij u”

Na de maaltijd neemt Jezus ook de beker met wijn

Hij zegent die en geeft hem rond

“Neemt en drinkt hiervan,

Wordt partner in een Nieuw Verbond

van goedheid en gedeelde aarde

met brood genoeg voor allen”

  

Mensengeest genoeg voor zo grote mens-geworden menigte (2x).

Geest die weet wat liefde is,

en volvoert: de aarde delen,

hoeveel liefde zal het schelen of er god of niet-god is?

Mens, doe goed, God in ons, hou aan,

Levensgeest, alle-mensen-geest, vuur liefde aan.

Wie is God genoeg voor zo grote hongerige menigte (2x)

tekst: Huub Oosterhuis; muziek: Antoine Oomen

 

 

Onze Vader

Vredeswens  

Zending

Wijze woorden van Dorothee Solle: “Wat kan ik als enkeling dan doen?” is naar mijn inzicht het ergste atheïsme dat er bestaat. Wanneer ik vraag: “Wat kan ik als enkeling doen?” negeer ik de kracht van God en vernietig ik God in mij, God om mij heen en God in anderen. 

 

Slotlied

Wij moeten gaan; aan ’t lied van bevrijding

voegden we weer een eigen refrein,

zagen rondom de glans van herkenning

hoe we elkaar tot Verbondgenoot zijn.

Vonden het Woord, eerder gehoord,

als nieuwe bron op eigen terrein.

Laten we gaan. Geloof in de zegen

die onze God steeds toegezegd heeft,

in niemandsland soms worst’lend verkregen

maar die ons hoop, moed en waakzaamheid geeft.

Neem van hier mee, het vaste idee

Licht blijft de kern, vaak tastend beleefd.

Neem bij het gaan de mantel van vrede

die we behoedzaam om mogen slaan,

waarin de Naam vol kleur is geweven,

vage beschutting in mensenbestaan.

In de woestijn, vruchten en wijn:

vrede en zegen! Laten we gaan.

tekst: Gonny Luijpers; muziek: Herma Bulder