Dominicus Gent

Viering van zondag 6 november 2022

Aarde als bron van leven tegenover bezitsdrang en hebzucht

 

Overal zijt gij

Overal zijt Gij onzichtbaar gegeven
sprekend nabij de stilte verwacht U
mensen bestaan U zien en beleven U.

Mensen van vlees van licht en gesteente
hard en van bloed een vloed niet te stelpen
mensen uw volk uw stad hier op aarde.

Aarde is al wat wij zijn, wat wij maken.
Adem ons open maak ons uw aarde
uw nieuwe hemel vrede op aarde.

T: Huub Oosterhuis M: Bernard Huijbers

 

1 Koningen 21,1-19

Nabot de Jizreeliet bezat een wijngaard, gelegen te Jizreel, naast het paleis van Achab, de koning van Samaria. Op een dag richtte Achab tot Nabot het verzoek: `Sta mij uw wijngaard af; dan maak ik er een moestuin van, want hij ligt vlak naast mijn paleis. Ik zal u er een betere wijngaard voor in de plaats geven, of als u dat liever hebt, zal ik hem voor geld kopen.’ Maar Nabot zei tot Achab: `Jahwe beware mij ervoor dat ik het erfdeel van mijn vaderen aan u zou afstaan.’ Toen ging Achab naar huis, somber gestemd en toornig vanwege het antwoord dat Nabot de Jizreeliet hem gegeven had: `Ik sta u het erfdeel van mijn vaderen niet af.’ Hij ging op bed liggen, wendde zijn gezicht af en wilde niets eten. Daarop kwam zijn vrouw Izebel bij hem en vroeg: `Waarom ben je toch zo somber gestemd en wil je niets eten?’ Hij antwoordde: `Ik heb Nabot de Jizreeliet verzocht mij zijn wijngaard te verkopen, of als hij dat liever had, tegen een andere te ruilen. Maar hij heeft mij geantwoord: Ik sta u mijn wijngaard niet af.’ Toen zei zijn vrouw Izebel tot hem: `Ben jij nu de man die in Israël de koningsmacht uitoefent? Sta op, eet wat, dan knap je weer op; ik zal zorgen dat je de wijngaard van Nabot de Jizreeliet krijgt.’ Ze schreef een brief in de naam van Achab, verzegelde die met zijn zegel en zond hem aan de oudsten en notabelen die in dezelfde stad woonden als Nabot. In die brief had ze geschreven: `Kondigt een vasten af en zet Nabot bij de vergadering van het volk vooraan. Laat dan een paar gemene kerels tegenover hem plaats nemen en hem beschuldigen van godslastering en majesteitsschennis. Voert hem dan buiten de stad en stenigt hem dood.’ De medeburgers van Nabot, de oudsten en notabelen die in dezelfde stad woonden als hij, deden alles wat Izebel hun opgedragen had en wat geschreven stond in de brief die zij hun had gestuurd. Ze kondigden een vasten af en lieten Nabot bij de volksvergadering vooraan plaats nemen. Toen kwamen er twee gemene kerels, die tegenover Nabot gingen zitten en ten aanhoren van al het volk verklaarden: `Nabot heeft God en de koning vervloekt.’ Zij voerden Nabot buiten de stad en stenigden hem dood. Toen berichtten ze Izebel: `Nabot is gestenigd; hij is dood.’ Zodra Izebel vernam dat Nabot doodgestenigd was, zei ze tot Achab: `Sta op, neem bezit van de wijngaard van Nabot de Jizreeliet, die hij je niet wilde verkopen, want Nabot is niet meer in leven; hij is dood.’ Zodra Achab hoorde dat Nabot dood was, begaf hij zich op weg om de wijngaard van Nabot de Jizreeliet in bezit te nemen. Maar nu kwam het woord van Jahwe tot Elia de Tisbiet: `Ga naar Achab, de koning van Israël, die in Samaria woont; hij is naar de wijngaard van Nabot gegaan om hem in bezit te nemen. Zeg hem: Zo spreekt Jahwe: Komt gij na een moord het erfgoed in bezit nemen? Zeg hem dan: Zo spreekt Jahwe: Op de plaats waar de honden het bloed van Nabot opgelikt hebben zullen ze ook het uwe oplikken.

Grondbezit en hebzucht

Het verhaal dat we zonet beluisterd hebben is zo’n 2500 jaar oud. Het is helaas heel herkenbaar tot op vandaag. Achab en Izebel misbruiken hun macht om zich de grond van de wijnboer Nabot toe te eigenen. Via maffiapraktijken slagen ze in hun opzet.

De namen van de machthebbers en hun slachtoffers veranderen maar de praktijken waarbij voor landeigendom over lijken wordt gegaan, die veranderen niet.

Het lijkt onvoorstelbaar en ook cynisch hoe uitgerekend de staat Israël de smerigste praktijken gebruikt om zich gronden toe te eigenen. Terwijl het land is waar vanouds een strenge wetgeving rond grond bestond. Men mocht geen grond verkopen want de grond was eigendom van God en in gebruik gegeven aan mensen. Die permanente gewelddadige landroof verdrijft zoveel Palestijnen uit hun land.

Eén voorbeeld: de familie Nassar bewerkt méér dan een eeuw hun land en ze wonen er ook. In 1991 verklaren de Israëlische autoriteiten dit land tot staatseigendom. De familie Nassar vecht deze claim aan, tot aan het Hooggerechtshof toe. Wie zich verdiept in de wijze waarop de Israëlische regering het de familie Nassar moeilijk maakt, komt terecht in een situatie die sterk lijkt op die van koning Achab en Nabot. De Israëlische regering doet er alles aan om de familie stuk te procederen, en de familie van hun land te verwijderen. De familie wordt geconfronteerd met vier strategieën om hen van hun land te krijgen. De eerste is de juridische strijd, om behoud en verdere ontwikkeling van het land. De tweede is de fysieke druk; zo hebben joodse kolonisten pogingen gedaan om een weg aan te leggen op land van de familie Nassar, en toen hen dat verboden werd, hebben zij een groot aantal fruitbomen vernietigd. De derde zijn de pogingen om het land van de familie Nassar te isoleren, door de bouw van de muur en de bouw en de uitbreiding van de nederzettingen. De vierde is de financiële druk; de juridische kosten bedragen intussen meer dan 150.000 euro.

Het lijkt ver weg maar ook dichterbij gebeuren gelijkaardige zaken: denk maar de heftige conflicten tussen Groningers en de regering in Den Haag over de gevolgen van gaswinning. Bodemverzakking en veelvuldige aardbevingen. Schade en instortingsgevaar. Ook daar gaat het om de economische prioriteit, versta winst voor enkelen, en niet om de waarde van grond, kwaliteit van leven en wonen.

Nog dichterbij is de verkoop van een groot stuk publieke grond, dus eigendom van ons allen, aan de meermaals gelauwerde, ridder, meneer Huts. U weet wel de baas van Katoen Natie en nu ook eigenaar van de Antwerpse Boerentoren.
Het Gentse OCMW verkocht enkele jaren geleden 72 percelen, in totaal 450 hectare landbouwgrond aan de baas van Katoen Natie. Met de opbrengst is het woonzorgcentrum Zuiderlicht in Mariakerke gebouwd. Ongetwijfeld goed besteed maar door de akkers in één stuk te verkopen, zijn ze onder de prijs van de hand gedaan. Dat beweren twee boeren uit Lokeren, die Huts en de stad Gent voor de rechter sleepten. De Europese Commissie lijkt de landbouwers nu ook gelijk te geven. Volgens Europa is er mogelijk zelfs sprake van staatssteun aan de havenbaas. Het is opnieuw een voorbeeld van de wijze waarop grond tot zijn handelswaarde en eigenlijk zelfs minder dan zijn handelswaarde, wordt herleid. Het is heel schrijnend omdat individuele boeren heel weinig kans krijgen om ook een stuk landbouwgrond te kopen. En dat terwijl tezelfdertijd opgeroepen wordt om voor onze voeding voor de korte keten te kiezen, voor lokale productie.
Er zal toch nog grond moeten beschikbaar blijven voor die voedselproductie. En die is er steeds minder omdat vele oude boerderijen en landerijen verkocht worden aan de meestbiedende en dat zijn dat begoede burgers die op de weilanden paarden laten grazen. Dat gebeurt in zo’n grote mate dat er gesproken wordt van ‘de verpaarding’ van Oost-Vlaanderen.

Er zijn nog talloos veel andere voorbeelden te geven: door het opkopen van gronden verwerft Colruyt een monopolie op landbouw. Andere boeren zijn voor hun overleven verplicht om aan schaalvergroting te doen of ze spelen niet meer mee in de markt en grote distributieketen zoals Colruyt onderhandelt dan met de boeren bodemprijzen. Het alternatief: in ruil voor prijszekerheid als pachters gaan werken op de grond die ze verkochten.
Er zijn de mestactieplannen waarbij voor de noodzakelijke transitie veel te weinig begeleidende maatregelen worden voorzien. Het zijn stuk voor stuk rampverhalen. De positieve noten komen straks aan bod. Ik wil toch afronden met een bijzonder interessant boek van een Indische natuurwetenschapper en activiste Vandana Shiva ‘Wie de wereld nu echt voedt’ (Uitg. Jan van Arkel, Utrecht 2016). Zij stelt dat het in de landbouw in wezen om een ideeënstrijd gaat. Het totaalpakket van verschillende visies. Aan de ene kant de industriële agricultuur omkaderd en ondersteund door velerlei wetenschappelijk onderzoek en technologische verwezenlijking. Aan de andere kant wat zij benoemt als agro-ecologie steunend op eeuwen ervaring en deskundigheid van boeren en eveneens op wetenschappelijk onderzoek. De eerste visie gaat voort op exploitatie van de grond, van grondstoffen en eigenlijk ook van mensen; de andere baseert haar werking op wederkerigheid, op het samenspel van mens en grond en alle andere levensvormen.
En ze haalt daarbij een heel verrassende statistiek aan. Namelijk : slechts 30 procent van de voedselproductie wordt geleverd door grootschalige industriële landbouwbedrijven. De andere 70 procent komt van boeren die bescheiden lapjes grond bewerken. Tegelijk komt 75 procent van de ecologische schade aan de planeet voor rekening van de industriële landbouw.
Zorgen voor de aarde en het voeden van mensen gaan hand in hand. De voedselkwestie voert ons naar de vraag naar onze relatie met de aarde en met andere levensvormen.

En zo komen we weer terecht bij datgene waarover het gaat in het verhaal over de wijngaard van Nabot: wat is de betekenis van grond?

 

Een lied tegen de terreur

Hoe lang nog gaan wij over straten
die de dood heeft geplaveid
hoe lang nog ademen wij gassen
van hogerhand voor ons bereid
hoe lang nog geven wij slechts wapens
aan een kind dat vraagt om brood
hoe lang nog is geweld ons heilig
wanneer het onze macht vergroot
wij willen zingen van Gods vrede
de nieuwe stad Jeruzalem
wij zullen zien hoe in uw straten
de armen lachend gaan.

Hoe lang marcheren wij op wegen
die de dood heeft aangelegd
hoelang nog leren wij te haten
een volk dat voor zijn vrijheid vecht
hoe lang nog voeren wij een oorlog
tegen boeren zonder land
hoe lang nog plund’ren wij de aarde
geven wij gif aan dier en plant
wij willen zingen van Gods vrede
de nieuwe stad Jeruzalem
wij zullen minnen in uw poorten
de bomen langs de kant.

Hoe lang nog blijven wij gehoorzaam
aan de planners van de dood
hoe lang beroven wij de armsten
van hun grond en van hun brood
hoe lang nog stelen wij de dagen
van hun korte levenstijd
hoe lang nog zijn wij blind voor liefde
is in ons alles haat en nijd
wij willen zingen van Gods vrede
de nieuwe stad Jeruzalem
wij zullen drinken uit uw bronnen
o god gerechtigheid

T. Dorothee Sölle – M. Mark Joly

 

Grond, aarde, mijn aarde

In de vorige reeks vieringen hadden we het over ‘tegenstemmen’. Eerder dan een ‘positieve’ stem willen we ook in deze viering rond aarde als bron van leven een tegenstem laten horen. Want geloof me vrij: tegenover de tergende feiten à la Achab en Nabot van 2500 jaar geleden tot op heden, staan onwaarschijnlijk moedige en inspirerende verhalen. Individuen en groepen die zich daadwerkelijk verzetten tegen bezitsdrang en hebzucht en bewandelen nieuwe, rechtvaardige wegen. Ze halen zelden de voorpagina’s, maar ze zijn er!

Over grond – om op te wonen:
Dat je een stuk grond kunt ‘bezitten’ is best wel een gek idee. Ik vraag me af: zo’n lap(je) grond, reikt die eigendom dan tot het middelpunt van de aarde? En wat met de wortels van planten en bomen in je tuin die geen weet hebben van kadastrale percelenplannen. Laat staan dat de wormen, de bacteriën, de insecten of de aaltjes op de hoogte zijn.
Grond als handelswaar wordt alsmaar schaarser én duurder. Voor sommigen is grond een goede belegging, een verzekering van inkomsten. Voor (veel) anderen volstrekt onbereikbaar. Zelfs niet voor elementaire huisvesting, nochtans een basisbehoefte!

Een tegenstem:
In Brussel gingen enkele verenigingen op zoek naar alternatieven voor dure, zeg maar onbetaalbare, kwaliteitsvolle woningen voor gezinnen met een laag inkomen. Uit dat burgerinitiatief ontstond in 2008 CLTB, Community Land Trust Brussels. Een concept naar Amerikaans model (landeigendom verzekeren voor Afro-Amerikaanse boeren) dat navolging kreeg in Groot-Brittannië en India. De Brusselse trust is intussen een voorbeeld voor andere organisaties in Europa, in België én hier in Gent. In de wijk Meulestede is onlangs de eerste steen gelegd van 34 koopwoningen. Frank Van de Pitte vertelde ons al over dit feestelijk gebeuren.
Community Land Trust (CLT) beschouwt grond als een gemeenschappelijk goed. De organisatie creëert blijvend betaalbare koopwoningen op gemeenschapsgrond. Ze doen dit niet boven de hoofden van mensen maar voor en met gezinnen met een laag inkomen. Toekomstige bewoners en de buurt worden van bij de start betrokken bij het project. Concreet koopt de vzw met subsidies enkele woningen, CLT blijft eigenaar van de grond. De bewoners worden via erfpacht eigenaar van de woning. Op die manier worden woningen betaalbaar voor mensen met een laag inkomen en dit voor altijd, zonder dat nieuwe subsidies nodig zijn. De eigenaar kan zijn woning verkopen maar de subsidies blijven binnen de trust en de verkoper kan maximaal 25% meerwaarde innen (CLTB). Zo kan de trust er voor zorgen dat de woning ook betaalbaar blijft voor de volgende koper. Daarmee gaan CLT’s in tegen het speculatieve aspect van de vastgoedmarkt. Vastgoed genereert op zichzelf geen meerwaarde. De bakstenen van een gebouw verliezen alleen maar aan waarde, hoe ouder ze worden. De meerwaarde komt voort uit de grond en net die meerwaarde houdt het CLT-systeem binnen de gemeenschap.
‘De stad van morgen op gemeenschapsgrond’ lees ik op de website van een CLTB.
Kan het Bijbelser dan dit? ‘De grond is eigendom van God en in gebruik gegeven aan mensen’ zegt Leviticus.

Over grond/aarde om van te leven:
Aarde is al wat wij zijn, wat wij maken, zongen we bij het begin van deze viering.
Maar die aarde wordt uitgebuit, leeggezogen. Het organisch ecosysteem wordt onderuit gehaald door o.a. grootschalige landbouw (ook bio-landbouw !), belust op geldgewin voor enkelen.

Een tegenstem:
Tijdens de week van de eerlijke handel verspreidde Oxfam Wereldwinkel een filmpje over de koffieteelt in Kivu, Oost-Congo. Leden van de coöperatie krijgen nieuwe landbouwtechnieken aangeleerd. Die zorgen er voor dat velden weer vruchtbaar worden op een duurzame manier. Agro-ecologie noemen ze de methode. Koffie wordt gecombineerd met andere planten zoals bananen en ander fruit. Er worden bomen geplant die de bodem samenhouden én schaduw leveren. De bodem wordt nauwelijks bewerkt (ecosysteem!) en men gebruikt pesticiden noch bemesting. Een boer vertelt in het filmpje dat hij 500 kg koffie oogstte i.p.v. 300 kg! Collega-boeren van de coöperatie zien de voorspoedige groei en bloei op de percelen van hun collega’s en sluiten, mits zachte overredingskracht én vorming, aan bij de nieuwe technieken.

Op een andere plek in Congo, meer westelijk in Idiofa, loopt een herbebossingsproject dat haar oorsprong kent in Gent. Jurgen Heytens begon in 2007 hier in de Vlaanderenstraat het café/restaurant ‘Faja Lobi’. Kort nadien verloor hij zijn hart aan de stad Idiofa in Congo. In 2012 kocht hij er met eigen middelen enkele hectare dorre grond om er zijn herbebossingsproject op poten te zetten. In de savanne hoogvlaktes rond de stad en in de fragiele brongebieden van de valleien wordt 50.000 ha herbebost. De bedoeling is om verwoestijning en uitdroging van de savannes te voorkomen. Een project met een sterke langetermijnvisie: anticiperen op de klimaatsveranderingen en de biodiversiteit beschermen. Binnen 50 à 80 jaar zal de herbebossing zorgen voor een houteconomie (beheer van kappen & planten) en moet het een alternatief bieden voor de boskap van bestaand regenwoud. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan de zelfredzaamheid van de bevolking, krijgt gezondheidszorg belangrijke input, wordt aan vorming gedaan, …
Een weetje om te illustreren hoe complex de hele problematiek van grond, aarde, voedsel, klimaat, enz. is. En hoe alles met alles verbonden is: Faja Lobi heeft een samenwerkingscontract met … Colruyt dat op deze wijze als bedrijf CO² neutraal kan worden.
Grond, aarde, … waar alles met alles te maken heeft. Aarde is al wat wij zijn.

 

Dat ik aarde zou bewonen

Dat ik aarde zou bewonen,
niet op vleugels als een arend,
niet in schemer als een nachtuil,
niet kortstondig als een bloem

niet op vinnen onder water,
niet gejaagd en niet de jager,
niet op hoeven, niet met klauwen,
maar op voeten twee

om de verte te belopen,
om de horizon te halen –
en met handen die wat kunnen: kappen,
ruimen, zaaien, oogsten;

met een neus vol levensadem,
met een buik vol van begeren,
met een hoofd niet in de wolken,
wel geheven naar de zon

om te overzien die aarde,
haar te hoeden als een kudde,
haar te dienen als een akker
en te noemen bij haar naam.

Dat ik ben, niet meer of minder,
dan een mens, een kind van mensen,
een van velen, een met allen,
groot en nietig, weerloos vrij

om te zijn elkaar tot zegen,
om te gaan een weg van dagen,
liefdes weg, die ooit zal leiden
naar een menselijk bestaan.

T. Huub Oosterhuis – M. Tom Löwenthal

 

Tafeldienst

We gaan aan tafel en scharen ons rond de vruchten die de aarde voortbrengt: wijn van druiven, brood van tarwe.
Vruchten van de aarde en vrucht van de mensen die haar bewerken. Wij danken voor deze gaven.
We vertrouwen ons toe aan eenvoudige gebaren :
Breken van brood, delen van wijn
Gebaren waarvan we de draagwijdte en de omvang nauwelijks begrijpen.
We doen dit in verbondenheid met de vele mensen,
wereldwijd, die zorg dragen voor onze aarde.
We doen dit in verbondenheid met onze geliefden doden die wij toevertrouwden aan de aarde.
We doen dit in de nagedachtenis van Jezus van Nazareth.

 

Lied van een verloren land

Neerdalen als dauw uit de hemel,
als regen uit zware wolken zal de gerechte.

Gij die voor mij de ruimte schiep,
aarde en hemel bij name riep,
die alles deed wat moest gedaan
opdat een mens maar zou bestaan.

Woestijn waar eens te leven was,
uw Naam verstoven als stof en as.
Geen lover schaduwrijk, geen bron,
alsof Gij nooit met ons begon.

Keer nog uw aangezicht tot hier.
Verzacht mijn hart, wek mijn ogen weer.
Dat niet wat Gij hebt aangeplant
wordt uitgeroeid door mensenhand.

Neerdalen als dauw uit de hemel,
als regen uit zware wolken zal de gerechte.

T Huub Oosterhuis – M Tom Löwenthal

 

Tegenstemmen:

o Faja Lobi in Gent en in Idiofa
https://www.fajalobi.be/ en https://www.fajalobi.org/
o Oxfam wereldwinkel, koffiepartner in Kivu https://www.youtube.com/watch?v=ebb4w1CxyjE
o Het verhaal van fotograaf Sebastaio Salgado en echtgenote Lélia Wanick Salgado, de herbebossing in de Rio Docevallei, Brazilië
https://institutoterra.org/
https://www.kerknet.be/pastorale-eenheid-anderlecht/artikel/over-leven
https://www.youtube.com/watch?v=mKg8vzgebLc
o Community Land Trust
https://www.cltgent.be/ en https://www.cltb.be
o https://www.kleinelandeigendom.be/nl
o https://www.wooncoop.be/

 

 

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons nieuw online platform: http://Bijlichten.be 
Ga er in gesprek met de auteurs van de filmpjes!

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.