Dominicus Gent

Viering van zondag 5 mei 2019

SCHAARSTE EN OVERVLOED (1)

 

LIED
Dat ik de aarde zou bewonen…

Dat ik aarde zal bewonen,
niet op vleugels als een arend,
niet in schemer als een nachtuil,
niet kortstondig als een bloem,

niet op vinnen onder water,
niet gejaagd en niet de jager,
niet op hoeven, niet op klauwen,
maar op voeten, twee

om de verte te belopen,
om de horizon te halen,
en met handen die wat kunnen,
kappen, ruimen, zaaien, oogsten,

met een neus vol levensadem,
met een buik vol van begeren,
met een hoofd niet in de wolken,
wel geheven naar de zon

om te overzien die aarde,
haar te hoeden als een kudde,
haar te dienen als een akker,
en te noemen bij haar naam.

Dat ik ben niet meer of minder,
dan een mens, een kind van mensen,
een van velen, een met allen,
groot en nietig, weerloos vrij,

om te zijn elkaar tot zegen,
om te gaan een weg van dagen,
liefdes weg, die ooit zal leiden,
naar een menselijk bestaan.

H. Oosterhuis

 

Joh. 2,1-11 De Bruiloft te Kana

Op de derde dag was er een bruiloft te Kana in Galilea, waarbij de moeder van Jezus aanwezig was. Jezus en zijn leerlingen waren eveneens op die bruiloft uitgenodigd.Toen de wijn opraakte, zei de moeder van Jezus tot Hem: “Ze hebben geen wijn meer.” Jezus zei tot haar: “Vrouw, is dat soms uw zaak? Nog is mijn uur niet gekomen.” Zijn moeder sprak tot de bedienden: “Doet maar wat Hij u zeggen zal.”Nu stonden daar volgens het reinigingsgebruik der Joden zes stenen kruiken, elk met een inhoud van twee of drie metreten. Jezus zei hun: “Doet die kruiken vol water. Zij vulden ze tot bovenaan toe.” Daarop zei Hij hun: “Schept er nu wat uit en brengt dat aan de tafelmeester.” Dat deden ze, en zodra de tafelmeester het water proefde dat in wijn veranderd was (hij wist niet waar die wijn vandaan kwam, maar de bedienden die het water geschept hadden, wisten het wel), riep hij de bruidegom en zei hem: “Iedereen zet eerst de goede wijn voor en wanneer men eenmaal goed gedronken heeft de mindere. U hebt de goede wijn tot nu toe bewaard.” Zo maakte Jezus te Kana in Galilea een begin met de tekenen en openbaarde zijn heerlijkheid. En zijn leerlingen geloofden in Hem.

 

Duiding

Het tweede hoofdstuk van het evangelie van Johannes begint heel feestelijk. Een bruiloft.
Toch wil je het niet gedroomd hebben wat hier gebeurt: terwijl het feest volop bezig is blijkt er drank te kort te zijn.
Het zou de dag van hun leven worden. Die verkeert nu in een nachtmerrie.
“Schamelijk”, zeggen jonge mensen. Het feest dreigt letterlijk in het water te vallen, want water hebben ze meer dan genoeg. “Schamelijk”.

Het geschiedde in Kana. Kana? Een piepklein stadje in Galilea. Kana en Galilea, dat is evenveel zeggen als ‘onbenullig’ , volkomen onbelangrijk. En wie trouwt er? De naam van de trouwers wordt niet genoemd. Wat een merkwaardige manier van vertellen. In dit evangelie waar elk woord op zijn plaats staat en elk woord precies zo bedoeld is als er staat. Dat is een duidelijke aanwijzing om verder te kijken dan onze neus lang is.

Deze bruiloft in Kana verwijst naar de unieke relatie van God en mensen. Ze verwijst naar het verbond van trouw van God aan zijn volk. Zoals de profeet Jesaja zegt: De Heer heeft welbehagen in u en uw land wordt gehuwd. Zoals een jongeman een meisje huwt, zo zal Hij die u opbouwt, u huwen.
God huwt het land en het volk dat zich organiseert op basis van de diepste intentie van de Tora: een samenleven dat vrijheid en gelijkheid en recht voor elkeen beoogt. Eenzelfde trouwbelofte lezen we ook in de Naam van God, JHWH: Ik zal er zijn, zie dat gij er zijt. De bruiloft is het feest van het verbond, van wederzijdse trouwe nabijheid. Zoals elke bruiloft : een feest van wederzijdse trouwe nabijheid.
De relatie die in de bruiloft gestalte krijgt, vraagt een engagement om te leven volgens de Tora, volgens de principes van vrijheid en gelijkheid. En aangezien elk samenleven gebrekkig blijft, ook in een geslaagd huwelijk, gaat het ook en vooral over solidariteit met de zwaksten. Solidariteit is de warme tederheid van de unieke relatie tussen JHWH en zijn volk, is het liefdevol mededogen van dit bondgenootschap.
Zo was het bedoeld en dan mag er wijn vloeien want dan is samenleven feestelijk.

In Kana is er wel een bruiloft maar de wijn is op.
De moeder spreekt als eerste over het tekort. Over het gebrek. De moeder is de zorgzame én kritische stem in ons verhaal. Zij signaleert dat het feest dreigt te stoppen bij gebrek aan wijn.
Water daarentegen is er meer dan genoeg: 6 kruiken water, elk van ongeveer 100 liter. Een gigantische hoeveelheid om zich volgens de Tora-voorschriften te reinigen. Een gigantische hoeveelheid voorschriften, regels, procedures en protocollen, maar geen wijn. Het creatieve vuur, de verrukkelijke dynamiek van het begin is weg, opgebruikt. Relatie uitgeblust? Het is crisis.
Einde feest, einde verhaal, licht uit en boeken toe.
In die crisis komt er een omslag, een onverhoopte ommekeer.
Water wordt wijn. Jezus IS dat keerpunt. Verhaal en bruiloft gaan door.

Jezus staat in het verlengde van Israëls traditie en zijn bevrijdingsverhaal.
In hem wordt het oude verbond nieuw. Met hem komt het land dat God huwt, tastbaar nabij, als een nieuwe wereld waarin elke mens tot haar recht komt, als een eindeloos bruiloftsfeest waar velen zullen aanzitten en de minsten de beste plaatsen krijgen. En er is wijn, niet alleen gigantisch veel wijn maar ook nog eens kwaliteit, uitgelezen klassewijn.

Telkens weer presenteren de evangelies ons verhalen over schaarste en overvloed, over water en wijn. Over het lijden onder gebrek of uitsluiting, over de zware en pijnlijke kanten van het leven, over ziekte en dood. In en met Jezus stellen zij een andere logica, een andere bestaanswijze, een andere manier van leven voor. Niets van het lijden wordt ontkend, integendeel, de focus blijft gericht op de gekwetste, vernederde of verstoten mens. Degene die slachtoffer is en voor wie geen wetten zijn die haar verder helpen en waarop ze zich kan beroepen.

Het is in confrontatie met dergelijke beschamende situaties dat Jezus een weg opent om te leren leven vanuit overvloed. Om te leren denken en handelen vanuit een creatieve relatie met een genereuze God. In dit soort crises brengt hij de trouw van JHWH tastbaar aanwezig. In zijn liefdevolle aandacht en solidaire betrokkenheid op de nood van mensen, ervaren ze begin van nieuw leven. Leven dat wil gevierd worden.
Ook nadat Jezus op zo’n verschrikkelijke manier is gefolterd en ter dood gebracht, gaat het verhaal van vreugdevolle overvloed door. Niet minder dan voorheen. Integendeel, misschien wel sterker.

De evangelieverhalen tonen ons telkens weer de weg van schaarste en tekort naar overvloed, van water naar wijn. In die zin, zijn en blijven het tegendraadse verhalen.

Hoe zou onze samenleving eruit zien, mocht de overvloed het uitgangspunt zijn, het sturend principe van waaruit geleefd wordt en beleid gevoerd?

Wat een gunstige klimaatsverandering zou dat teweegbrengen?

We mogen ons verheugen, want altijd weer kunnen we ons toekeren en afstemmen op de overvloed die een altijd aanwezige potentie is.
Overvloed aan leven, aan liefde, aan aandacht, aan alles wat er toe doet, zijn misschien wel nieuwe namen voor God.
Mogen we allen geraakt worden door de liefde die het diepe verlangen in ons heeft neergelegd naar goed en vreugdevol leven voor iedereen.
Mogen we ons laten bezielen door die solidaire tederheid. Zij zal ons vindingrijk maken om te ontdekken hoe wij het feest van de eucharistie in ons leven en samenleven gestalte geven.
En dan zullen we zeggen: het geschiedde in Kana, in Lichtervelde, in Schelle, in Desteldonk en wie weet in Gent. Water werd wijn: Kana primeur, appellation controlée en Galilée.

Lied

Boek jij bent geleefd.

Boek, jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven
In mijn letters staat geschreven
dat alleen de Geest doet leven.
Licht en adem is de geest.
Daarom ben ik neergeschreven:
dat jij zonder angst zult leven wat je leest.

Boek, jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven.
Wou je leven met zo velen hier op aarde,
moet je delen: licht en adem,geld en goed.
Wie maar leeft om meer te krijgen
die zal sterven aan zijn eigen overvloed.

Boek, jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven.
Mozes heeft de weg gewezen.
Hoor de woorden der profeten:
licht en adem zal er zijn
als je mens wordt zoals Jezus
liefde als een mens aanwezig,
wijn van liefde, brood des levens, zoals Hij

Boek, jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven.
Niemand weet hoe jij moet leven,
nergens staat het opgeschreven.
Liefde tegen liefdespijn,
vriendschap tegen duizend vrezen
zoet dat bitter kan genezen, mens voor mensen,
recht en vrede, licht en adem, heel veel leven mag je zijn.

Vrouw waar is je broer? Mens, waar is je zusje?
’t Meeste van een mensenleven wordt het minste
opgeschreven: hoe zij trouw zijn aan elkaar,
lijden, sterven, liefde leren zouden wij dat ook proberen,
werd het waar.

H. Oosterhuis.

Boek jij bent geleefd. Dat boek met zoveel verhalen over schaarste en overvloed. Verhalen waarin altijd weer de overvloed wordt benadrukt, overvloed in de zin van: goed leven voor allen.
De begrippen ‘schaarste’ en ‘overvloed’ kennen we echter niet alleen uit de bijbel. Het zijn ons welbekende termen uit de wereld van de economie – over de wetten en regels in het systeem van productie en consumptie – en over de keuzes die mensen maken in dat systeem. Over vraag en aanbod en over wie/wat/hoe dit aanstuurt. Over geld en kapitaal en rente. Over begroting en begrotingstekorten …
Kunnen al deze economische termen aansluiting vinden bij de Bijbelse benadering van schaarste- en overvloed-denken? Staan de economische wetten in dienst van goed leven voor allen, waarin elke mens gezien en gekend wordt? Water en wijn?
De actuele berichtgeving over de staat van onze wereld op economisch, sociaal en ecologisch vlak is alles behalve positief. Schaarste en overvloed krijgen al te vaak een negatieve connotatie. Of liever, worden eenzijdig geduid vanuit één bepaald economisch model van alsmaar méér, groter, rijker, … Althans voor een bepaalde groep mensen.
‘Wie maar leeft om meer te krijgen die zal sterven aan zijn eigen overvloed’ – zongen we daarnet.
Hoe moet of kan het dan wel?
Niemand weet hoe jij moet leven. Nergens staat het opgeschreven.

Neen. Er is geen eenduidig plan om dit leven te leven, om de weg te gaan. Maar er liggen oneindig veel mogelijkheden open. De Bijbelse verhalen leveren onbegrensd inspiratie om te leven vanuit ‘genoeg’ voor allen. Meer zelfs, om te leven vanuit ‘overvloed’.
‘Vergeet de schaarste, kies voor overvloed’ las ik boven een artikel over het ecologisch ontwerpen van producten. De auteurs vertrekken van een wereld van ecologische overvloed. (Upcycling en Cradle tot cradle. Braungart, Michael; & McDonough, William). Kies voor overvloed: ik vind het een bijzonder uitdagende uitspraak. Om na te volgen én te oefenen. Want eens hierop gefocust is het verbazend te zien hoeveel overvloed ons omringt.

Nooit eerder merkte ik de overvloed aan fluitekruid in de grachten en beemden in mijn buurt. We plukten er handenvol van en brachten het mee naar de kerk. Wat hier staat wil symbool staan voor die zes reuze grote kruiken water in Kana. Symbool voor het creatieve en genereuze dat intrinsiek in dingen en mensen aanwezig is. Dit besef komt echter niet vanzelf. Er is inspanning, verbeelding en goede wil nodig: een andere logica en een andere manier van leven.
We brachten niet alleen overvloedig veel fluitekruid mee maar ook een klein boekje ‘Changemakers’ (overvloed schuilt soms in kleine dingen !).
In het najaar van 2017 liep in Rotterdam de tentoonstelling ‘Change the System’. Productontwerpers, architecten, beeldend kunstenaars, grafici, uitvinders enz toonden er de resultaten van hun denken rond ‘Schaarste, meerstemmigheid en conflict”. Vijftig denkers en bedenkers zetten een nieuw engagement in hun werk centraal. Dit vanuit het besef dat verbeelding een uiterst krachtig middel is om verandering tot stand te brengen.

Wat was er te zien?
• De Fairphone van Bas van Abel. Een eerlijke en duurzame smartphone. Verzet zich tegen het delven van mineralen in conflictgebieden en de slechte werkomstandigheden in de elektronica-industrie
• The Wiltshire Chair van Gavin Munro.
In plaats van een boom te kappen en tot stoel te verwerken, laat Munro de boom direct in de objectvorm groeien. Hij oogst stoelen, tafels en lampenkappen kant-en-klaar uit de boomgaard.
• Een slipper (sandaal) vervaardigd uit onverwerkbaar afvalmateriaal van palmbomen
• The Ocean Cleanup: een systeem om het plasticprobleem in de oceanen aan te pakken.
• Een grafisch vormgever die met Stichting Lezen & Schrijven onderzoekt hoe mensen met een lage en gemiddelde opleiding beter te betrekken bij de politiek.
• Een Israëlisch architect die onderzoekt wat een VN Vredesmissie doet met een gebied. Tijdens haar studie ontdekte ze, als Israëlische, dat de ruïnes tussen Haifa en Tel Aviv Palestijns erfgoed was dat in 1948 vernietigd werd.
Dit zijn enkele voorbeelden van producten waarbij we ons iets kunnen voorstellen. We konden het bij wijze van spreken zelf bedacht hebben.
Er werden ook minder vanzelfsprekende getoond. Kunstenaars nietwaar …

Arne Hendriks is zo’n kunstenaar die echt ‘out of the box’ denkt en zich bezighoudt met speculatief onderzoek. Zijn project heet: The Incredible Shrinking Man. Daarin onderzoekt hij of de mens kleiner zou kunnen worden zodat onze ecologische voetafdruk krimpt. Wat zouden de gevolgen zijn als de mens krimpt tot 50 cm ? (geef toe, ook in deze ruimte opent dit model perspectief !).
Zijn fundamentele vraag is: kunnen we met net zo veel passie naar minder verlangen als naar meer? De installatie is bijzonder goed gedocumenteerd en stemt niet alleen tot een glimlach maar ook tot nadenken.

En eentje om te eindigen: Thomas Thwaites: is gefascineerd door de stress die gepaard gaat met alle verworvenheden van de mens. Hij is ontwerper en besloot zich te spiegelen aan het leven van een dier en een tijdje vakantie te nemen ‘van het mens zijn’. Hij werd eventjes een geit.

Ik word heel erg blij van zoveel talent om creatief te denken. Ik ben dankbaar voor zoveel geloof in oplossingen voor uitzichtloze problemen. Water wordt ook vandaag nog goede wijn. Laten we bidden dat we volstromen met levensadem, om leven – verrassend veel leven – mogelijk te maken voor allen.

Dat wij volstromen
met levensadem
en schreeuwen
eindelijk geboren.
Dat wij volstromen
met levensadem
en lachen
eindelijk geboren.
Dat wij volstromen
met levensadem
en weten
eindelijk geboren.

Huub Oosterhuis

Tafeldienst

Met bijna niets, kleine stukjes brood, een paar bekers wijn, vieren we eucharistie.
We zeggen dank voor de evangeliewoorden die ons door vele generaties mensen werden doorgegeven.
Dank voor de verhalen die het leven dat wij leven spiegelen en ons de eigen blinde vlekken én andere perspectieven laten zien.
Dank voor onze broeder Jezus, die het gevangen denken van onze vaste stek in de tijd telkens weer openbreekt om over de grenzen en de wanen van de dag, vreugde en vrede aan te bieden.
Dank omdat hij ons laat delen in de weelde van Gods liefde, in trouw en erbarmen die reikt voorbij het duizendste geslacht.

Met bijna niets vieren we ook vandaag opnieuw het feest van overvloed, in dankbare herinnering aan allen die ons zijn voorgegaan. In dankbare verbondenheid met allen die waar ook ter wereld nu eucharistie vieren en Jezus’ testament uitvoeren.
Verzadiging, bevrijding, bescherming, genezing, verkwikking en troost worden ons aangereikt. Niet als verdienste maar als genadegave. Als geschenk in het delen.

Tafelgebed – Rondgang bij het delen

Slechts het brood dat wij te eten gaven
zal ons verzadigen.

Slechts de gevangene die wij verlosten
zal ons bevrijden.

Slechts het gewaad dat wij wegschonken
zal ons bekleden.

Slechts de zieke die wij bezochten
zal ons genezen.

Slechts het water dat wij te drinken gaven
zal ons verkwikken.

Slechts het woord dat leed verzachtte
zal ons troosten.

 

Changemakers. Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, 14 oktober 2017 – 14 januari 2018.
Annemartine van Kesteren en Roxy Jongewaard.