Dominicus Gent
Viering van zondag 9 juni 2019
Pinksteren
Goede morgen en van harte welkom op deze ‘mooie Pinksterdag’.
Van Pasen naar Pinksteren, van dood en opstanding naar nieuw leven!
Dankbaar dat we rond dit gegeven hier samen mogen vieren in woord en teken.
Gij Ene, Eeuwige,
Scheppende God,
open ons hart
voor uw Geest van licht en leven.
Kom de aarde herscheppen,
de mensen vernieuwen
door de kracht van uw liefde.
Wees hier aanwezig.
Gij, Licht over ons.
(Lied van vandaag en morgen
H.Oosterhuis)
Wat altijd is geweest, het waaien van de Geest
gebeurt aan ons vandaag.
Dat vuur van het begin, wij ademen het in,
Gods woord dat antwoord vraagt.
Die in de stilte sprak, het noodlot onderbrak
en nieuwe wegen baande,
Hij is nog niet verstomd, Hij zwaait ons toe en
komt en zegt: Ik ben uw Vader.
Het meeste gaat voorbij, maar meer en meer wordt
Hij de toekomst die ons wacht.
Bij Hem is geen verraad, Hij zelf heeft ons
gemaakt, zijn oog is in ons hart.
Wij leven zijn bestaan, zijn ongekende naam
aanschouwen wij van verre.
Zijn zwijgen is van goud, zijn woord is ons behoud
in leven en in sterven.
Handelingen 2, 1 – 12
Op het Pinksterfeest waren ze allemaal bij elkaar. Plotseling was er een geluid alsof er een stormwind door het hele huis waaide. En er waren een soort van vuurvlammen te zien. Dat vuur verdeelde zich en kwam op hen allemaal. En ze werden allemaal vol van de Heilige Geest en begonnen allemaal in andere talen te spreken. Het waren talen die Gods Geest hun gaf.
In Jeruzalem woonden godsdienstige Joden uit alle volken van de wereld. Toen ze het geluid hoorden, kwamen ze allemaal kijken. En ze waren heel verbaasd. Want iedereen van al die verschillende volken hoorde de twaalf apostelen in zijn eigen taal spreken. Stomverbaasd zeiden zij: “Die mannen daar zijn toch allemaal Galileeërs? Hoe kan het dan dat we hen in onze eigen taal horen spreken? Want we zijn hier met Parten, Meden, Elamieten, bewoners van Mesopotamië, Judea, Kapadocië, Pontus, Asia, Frygië, Pamfilië, Egypte en de streken van Lybië bij Cyrene, en Romeinen, Joden en mensen die zich tot het Joodse geloof hebben bekeerd, Kretenzers en Arabieren. En we horen allemaal die mannen daar in onze eigen taal vertellen over de geweldige dingen die God heeft gedaan.” Ze waren stomverbaasd. Ze wisten niet wat ze ervan moesten denken. Ze zeiden tegen elkaar: “Wat is hier toch aan de hand?” Maar andere mensen zeiden spottend: “Ze hebben gewoon te veel gedronken.”
Deze spectaculaire lezing uit het tweede boek van Lucas eindigt met volgende woorden: In grote verlegenheid zei de een tot de ander: ‘Wat heeft dit te betekenen?’. Maar andere zeiden spottend : ze zitten vol wijn.
De boodschap die vreemd lijkt en uit onverwachte hoek komt, wordt geridiculiseerd.
Hoe de gebeurtenissen interpreteren, de betekenis proberen te achterhalen, het is een herkenbare en actuele zorg. Het cynisme dat ingrijpende fenomenen schouderophalend of spottend laat voor wat ze zijn, eveneens.
Welke geest zal er in de toekomst de overhand hebben? Welk type spiritualiteit is er nodig in onze samenleving? Welke geest geeft een nieuw gezicht aan duisternis en licht zodat we met elkaar een taal van hoop en vrede kunnen spreken, zoals we in het openingslied zongen?
We gaan op deze vragen in, door stil te staan bij 3 thema’s die we oplichten uit dit heel rijke en meerlagige Pinksterverhaal.
Eenheid en diversiteit
Om te beginnen dus de thematiek van eenheid en diversiteit. Daartoe willen we u uitnodigen om het Pinksterverhaal te lezen als een verhaal over macht en machtsverhoudingen.
Het is de tegenpool van het verhaal over de torenbouw in Babel, dat wellicht meer toegankelijk is als een verhaal over waan en macht.
Een sterke economie, technische innovatie én de ambitie de sterkste te zijn, laat de grootmacht Babel een toren bouwen die tot in de hemel moet komen. Het is de tijd waarin slechts één taal gesproken wordt. Welke taal? Die van onbetwiste groei? Die van één opgelegd krankzinnig publiek project? Het is de ene taal als illusie van eenheid die bestaande verschillen uitwist.
Het verhaal van Babel illustreert de droom van Alexander de Grote en de Grieken om de smeltkroes van groepen en volkeren met één taal tot één rijk te smeden en het mislukte. En na hem bleef het de betrachting van vele imperia. De Romeinen probeerden het en hadden evenmin succes. De Byzantijnse keizer Constantijn dacht zijn rijk te kunnen verenigen onder één keizer en één geloof en wie het niet deelde werd ketter verklaard. De Sovjets probeerden het en ook hun imperium viel uit elkaar.
Het Pinksterverhaal keert dit verhaal van de grootmacht Babel om.
Jeruzalem wordt het tegenbeeld van Babel: hier ontmoeten verscheidene landen en culturen elkaar. Inwoners van tal van machtige staten en vertegenwoordigers van onderdrukte volkeren worden in dit Pinksterverhaal met name opgesomd: Parten, Meden, Egyptenaren, Libiërs, Kretenzers, Romeinen, Arabieren en joden. Dat is niet zomaar, niet zonder belang : ze ontvangen allemaal de boodschap, elk in hun moedertaal. De taal die Petrus spreekt wordt door alle inwoners en alle vreemdelingen begrepen.
De Geest geeft de software voor de communicatie opdat zij elkaar kunnen verstaan, ook al spreken zij van oorsprong verschillende talen. De rijke diversiteit wordt omarmd en gevierd en eerder als kracht dan als gebrek of hindernis beschouwd. De software voor communicatie waarin mensen elkaar verstaan, ongeacht hun moedertaal, lijkt alvast een kenmerk voor een spiritualiteit van onze tijd.
Ten tweede: de metamorfose van de leerlingen
Pinksteren was een transformerende ervaring voor de discipelen. Met de executie van Jezus leek de grootmacht Rome gewonnen te hebben. De beweging die met Jezus begon, lag stil. Ook na de opstanding bleven de leerlingen achter gesloten deuren zitten. Geslagen en bang.
Pas nadat ze de heilige Geest hadden ontvangen, vonden ze hun moed terug en konden ze zich weer op hun taak concentreren. Bezield door de Geest zagen ze ook perspectief voor hun missie.
Zonder de opstanding waren de discipelen misschien hun hele leven blijven rouwen om Jezus. Het gebeurt zo gemakkelijk voor onderdrukten om te blijven rouwen en te zwelgen in zelfbeklag en zelfmedelijden. En het is ook begrijpelijk. Een van de grootste verleidingen voor onderdrukte mensen is dat de rol van slachtoffer te comfortabel wordt. Zo worden ze dubbel slachtoffer: van een ander en van zichzelf.
Als slachtoffer ben je uiteraard niet schuldig aan de situatie maar je blijft wel nog verantwoordelijk voor wat je doet. Ook het ergste slachtoffer moet nog keuzes maken en beslissingen nemen. Pinksteren toont ons dat dit mogelijk is. Ook in heel bedreigende omstandigheden.
Met Pinksteren stelt de Geest de discipelen in staat om het slachtofferschap te overwinnen en zich te tonen als mensen met een missie, als mensen die iets te zeggen en iets bij te dragen hebben. Slachtoffer zijn is niet hun enige identiteit. De Geest geeft hen de kracht om een positieve identiteit te ontwikkelen. Ze houden op te klagen over hun meester die onschuldig werd terechtgesteld. Ze gaan eropuit om de opgestane Christus te verkondigen. Het slachtoffer van gisteren is nu Heer. Was dood en leeft.
Vrijheid en creatief verzet
Metamorfose. Elk jaar opnieuw worden we minstens één keer herinnerd aan de kans, de mogelijkheid om te veranderen, te vervellen. Elk jaar opnieuw op Pinksteren klinkt de Stem die ons aanzegt dat verandering mogelijk is. En de geschiedenis leert ons dat deze stem moet blijven klinken, vandaag en morgen. Want op zoveel plekken op deze wereld worden mensen onderdrukt, klein gehouden, ontgriefd van hun primaire rechten. Elke mens wil in vrijheid kunnen leven – ook de kleinste minderheidsgroep. Dit verlangen, deze dorst naar vrijheid, kan zelfs na decennia van onderdrukking, oorlog en strijd niet verdreven worden.
De regimes die mensen verbieden een eigen mening te hebben, kritisch te denken, te vertrekken en te komen naar eigen wens. De religieuze bewegingen die mensen geen ruimte laten voor geloofsvrijheid. Deze overheden en deze religies scheppen een systeem van angst. Angst voor de staat en angst voor God. Onder zulke regimes zijn vrouwen vaak dubbel slachtoffer: slachtoffer van het politiek conflict én slachtoffer van de godsdienst (met haar conservatieve regels).
Hoe kunnen mensen verzet bieden aan onderdrukkende regimes, aan onderwerpende religies? Creatief verzet d.w.z. zich niet wentelen in de slachtofferrol – het martelaarschap niet cultiveren – maar verzet plegen op een verrassende, creatieve wijze.
Zoals in Palestina de organisatie met de naam ‘Shooting back’. De Palestijnen die hierbij aansluiten nemen geen granaat of geweer ter hand. Ze gebruiken een fototoestel en elke klik legt een situaties van onrecht vast. Deze foto’s gaan viraal en hebben, laat ons hopen, met ter tijd evenveel kracht dan de kogels en ander dodelijk geschut. Of de Palestijnse boer op wiens land 1500 fruitbomen verbrand en kapot gemaakt zijn door het Israëlische leger. Hij weigert mee te gaan in de spiraal van geweld en als reactie plant hij het dubbel aantal bomen. 3000 jonge bomen als teken van verzet.
Ik vertel u een verhaal uit Sicilië, een heel bijzonder voorbeeld van creatief verzet. Als ik ‘Sicilië’ zeg dan denkt u aan … maffia. En maffia (Cosa Nostra in Sicilië) staat voor:
- Staat binnen de staat
- Corruptie, samenwerking met de overheid (Palermo)
- Intimidatie – pizzo (maffia int een soort ‘belasting’: als je betaalt word je beschermd)
- Gaan letterlijk over lijken
Sinds 1850 werd de maffia op Sicilië ook een bedrijf. Het startkapitaal voor dat bedrijf verzamelden ze met pizzo (wordt tot op vandaag gebruikt voor intimidatie). Ze verdienden groot geld in de afvalverwerking, in de bouwsector (openbare wegen aanleggen – openbare aanbestedingen), in de voedingssector (waar makkelijk kan gefraudeerd worden bvb. olijfolie). In 2007 controleert de maffia nog steeds 80% van de winkels in Palermo, 58% van de Siciliaanse bedrijven, enz. Er is de maffiaoorlog, er zijn de monsterprocessen, enz. Met één grote constante: de onderdrukking van de Siciliaanse bevolking, het creëren van angst door de maffia
Op 19 juli 1992 wordt Paolo Borsellino, belangrijk magistraat in het maxi proces tegen de maffia, vermoord. De zoveelste aanslag in een lange rij.
BASTA! Dat is het woord dat opduikt in de straat en er ontstaat een tegenbeweging. BASTA! Het is genoeg geweest. BASTA! Is het woord dat overal weerklinkt.
N.a.v. het maxi proces worden maffiabezittingen geconfisceerd (bedrijven, gronden, winkels, …) Het gevolg is dat de werkloosheid de hoogte inschiet. Veel jongeren vinden geen werk meer, gezinnen wacht een onzekere toekomst, armoede, uitzichtloosheid.
In 1995 ontstaat ‘LIBERA’ : in het dorp Carleone wordt een petitie gestart. Jongeren stellen een manifest op en gaan van deur tot deur voor handtekeningen. In 1 jaar tijd worden 1500 groepen van ‘LIBERA’ opgericht en verzamelen ze 1 miljoen handtekeningen. Het resultaat: in 1996 wordt een wet goedgekeurd waarin staat dat alle geconfisceerde maffiagoederen moeten worden hergebruikt onder toezicht van de overheid. En het moet een sociaal hergebruik worden. Enkele jaren later start een eerste coöperatie in Carleone. Intussen bestaan er minstens 9 sociale coöperaties op Sicilië. De staat verhuurt de landbouwgrond, 200 werknemers waaronder veel kansarmen en heel veel jongeren. Libera Terra, één van de coöperatieve pioniers, organiseert vormingssessies o.a. rond duurzame en biologische landbouw. Er zijn vormingskampen voor jongeren. In de missietekst van Libera Terra staan kwaliteit, biologisch en duurzaam werken met hoofdletter. Ze willen een gezonde, sociale landbouwcoöperatie zijn waarin samenwerking met de lokale gemeenschap voorop staat. De producten van Libera Terra zijn in Italië te koop in de Oxfamwinkels en in de warenhuizen van COOP. Maar ook in Vlaanderen kunnen we die producten kopen: pasta, wijnen, Limoncello, olijfolie. Bij Akker en Ambacht op de Brugse poort bv. en vandaag in onze wereldwinkel.
Libera Terra – het gezamenlijk verzet tegen de macht van de maffia. Dit is opstanding, geloof ik. Niet langer slachtoffer willen zijn van het onderdrukkende systeem. Eens was angst en dood de norm maar nu krijgt leven weer de overmacht.
Eens was hij dood,
Jezus,
en nu leeft hij.
Dat die Geest mag leven in mij en in heel de wereld:
Lied: Adem in mij
(T.Anton Rotzetter M. Berre van Tielt)
Gij adem van vrijheid
Adem in mij
en in heel de wereld.
Gij stroom van leven,
stroom in mij
en in heel de wereld.
Gij flits van een nieuwe wereld
Licht op in mij
en in heel de wereld.
Gij donder van gerechtigheid
Dreun in mij
en in heel de wereld.
Gij levend in geweldloosheid
Leef in mij
en in heel de wereld.
Gij roos van vrede
Bloei in mij
en in heel de wereld.
Gij frisse wind
Waai in mij
en in heel de wereld.
Gij goddelijke aandrang
Doordring mij
en in heel de wereld.
Tafelgebed: Hier begint de dienst van de tafel (H.Oosterhuis)
Hier begint de dienst van de tafel,
viering van eucharistie;
laat ons bidden.
Gij die uw gemeente bijeen roept
hier en waar ook ter wereld,
die ons raakt met uw woord,
die ons kent van gezicht,
niet vergeet onze namen,
kom over ons met uw geest.
Gezegend zijt Gij om licht en levensadem
woord en geestkracht.
Om mensen die leven uit kracht van U,
Om Jezus van Nazareth uw joods kind.
Die ons voorbeeld werd, die tot op het laatst van zijn levensgang
uw Thorá volbracht toegewijd en trouw
die ons leerde gaan op de oude weg van uw liefdeswoord
naar een goed wijd land waar de dood niet Heerst.
Gij die uw gemeente bijeen roept
hier en waar ook ter wereld
kom over ons met uw geest.
Die ons een teken heeft gesteld
waar zijn geest in openbaar
en werkzaam is tot op vandaag.
Die op de avond voor zijn dood
brood gebroken heeft en
aan zijn vrienden uitgedeeld
die een beker wijn genomen,
dankgebed en zegening gesproken heeft,
die heeft gezegd:
“Doet dit ter gedachtenis aan de God
die ons bevrijd heeft uit het slavenhuis,
die ons uit de macht van dood bevrijden zal.”
Zo doen wij dan wat hij heeft voorgedaan,
eten, drinken delen brood en wijn
teken van geloof dat niets bij God niet kan.
Dat ook door ons en met ons en in ons
een nieuwe wereld komen zal
waar brood en liefde is genoeg voor allen.
Kom over ons met uw geest.
Gezegend zijt Gij om Israël uw heilige wijnstok
waaraan Gij ons deel hebt gegeven
door Jezus uw dienstknecht.
Gezegend zijt Gij om het levend woord
van Mozes en de profeten
waaraan Gij ons hebt deelgegeven
door Jezus uw dienstknecht.
Hem noemende gedenken wij
al uw gemartelde, vermiste, weggegooide mensen.
Voor uw aangezicht gedenken wij
de namelozen die zijn afgeslacht in oorlog na oorlog.
Gij die uw gemeente bijeen roept
hier en waar ook ter wereld,
die ons raakt met uw woord
die ons kent van gezicht,
niet vergeet onze namen
kom over ons met uw geest.
Vredeswens
Mogen wij stem zijn,
handen en voeten
van de Geest die leven geeft
en vrijheid ademt, die vrede sticht.
Wensen wij elkaar een stevige portie creatieve vrede.
Tot slot
Kijkend naar een nieuwe zonsopgang
die decennia van haat en wreedheid
uitwist
De dag dat ik opsta
uit het puin van je onderdrukking
beloof ik je dat ik niet alleen zal opstaan.
Jij zal ook opstaan.
Je zal bevrijd worden
van je tirannie
en mijn vrijheid
zal je redding zijn.
Fragment uit ‘Liberation anthem’ van de Palestijnse dichteres Samah Sabawi
Slotlied: De Geest van God
Marijke Koijck-de Bruijne
De Geest van God waait als een wind
pp vleugels van de vrede,
als adem die ons leven doet,
deelt ons een onrust mede
die soms als storm durft op te staan,
geweld en kwaad durft tegengaan,
een koele bries die zuivert.
De Geest van God is als een vuur,
als vlammen fel bewogen,
verterend wat aan onrecht leeft,
een gloed vol mededogen.
Een vonk van hoop in onze nacht,
een wenkend licht dat op ons wacht,
een warmte in hart en ogen.
In stilte werkt de Geest van God,
stuwt voort met zachte krachten,
een wijze moeder die ons hoedt,
een bron van goede machten.
Zij geeft ons moed om door te gaan,
doet mensen weer elkaar verstaan,
omgeeft ons als een mantel.
Kijkend naar een nieuwe zonsopgang
Die decennia van haat en wreedheid
Uitwist
De dag dat ik opsta
Uit het puin van je onderdrukking
Beloof ik je dat ik niet alleen zal opstaan
Jij zal ook opstaan
Je zal bevrijd worden
Van je tirannie
En mijn vrijheid
Zal je redding zijn.”
* We hebben gelezen:
GELOVEN ONDER BEZETTING
een Palestijnse theologie van verzet en hoop
Mitri Raheb