Dominicus Gent

Viering van zondag 16 juni 2019

Kwetsbaarheid

 

Vluchtelingen en milieu waren twee belangrijke speerpunten in de voorbije verkiezingscampagne. Op 27 mei zijn we zijn wakker geworden in een geradicaliseerd politiek landschap. En daar willen Hilde en ik in deze viering bij stil staan. Omdat we dat belangrijk vinden. We reflecteren elk in onze bijdrage over de kwetsbaarheid van vluchtelingen en de kwetsbaarheid van het milieu. Over angst en het gebruik van pantsers. Over meedogenloos en mededogen. Over wantrouwen en vertrouwen. Over doembeeld en visioen. Over het geloof dat in kwetsbaarheid de kracht van weerbaarheid kan groeien.

Laat het jeugdige pinksterlicht licht opnieuw stralen over ons. Het kan ons inspireren en bemoedigen. Steken we de Paaskaars aan.

 

Eerste overweging: Kwetsbaarheid van de aarde

Hier en nu zoeken we het land waar we elkaar verstaan en de stem van de Geest van Pinksteren kunnen horen. Daarom staan we stil bij kwetsbaarheid: van onszelf, van de ander nabije, de ander vreemde, van de aarde zelf.

Hoe kijken we naar de kwetsbaarheid van de aarde? De jongeren die week na week samen kwamen om op te roepen voor klimaatmaatregelen, hebben geen grote invloed gehad op het gedrag van de kiezer. Is het voor mensen moeilijk de aarde te zien als een kwetsbare plek, als een levend geheel? De klimaatjongeren zijn bang voor een aarde waar geen leven voor de mens meer mogelijk is en voor een moment waarop een scenario van rampen mekaar opvolgt en geen ingreep van de mens meer helpen zal. Veel volwassenen en ook jongeren zijn anderzijds bang voor maatregelen die ons dwingen om in te leveren op het comfort en de welvaart die we nu hebben: goedkoop reizen, gemak in de huishouding en winkelen, bedrijfswagens en de vrijheid van de auto voor de deur,….

Heel wat mensen voelen zich kwetsbaar en bang. Bang voor concrete zaken als tekort, van geen tel zijn, voor overstromingen, onweer, droogte, oorlog, …. Maar ook bang voor de toekomst, hoe de aarde zal evolueren, voor onze veiligheid.
Wie bang is verliest de verbondenheid met de omgevingen sluit zich op in eigen hoofd en huis.
Deze angst wordt voortdurend gevoed door berichten in de media, door geweld, door chaos. Ze wordt ook gevoed door de druk en de drukte waarin we leven.
Waar je bang van bent, dat wil je weg – dat wil je bannen uit je leven!

De Westerse en ook Christelijke mens heeft een dubieuze relatie met de aarde, met de natuur. We moeten ons kwetsbaar bestaan beschermen tegen het onvoorspelbare van de natuur rondom ons. Daarvoor halen we grondstoffen en materiaal uit diezelfde aarde en natuur. We zien de aarde vooral als een onuitputtelijke bron waaruit we maar blijven halen. Vandaag weten we dat deze zienswijze heeft geleid tot een systeem dat ontspoord is, verworden tot exploiteren van aarde en natuur zonder oog voor het geheel en voor de draagkracht van onze planeet.

Afgelopen week presenteerde het VN-biodiversiteitspanel IPBES een omvangrijk wetenschappelijk rapport over de stand van onze aarde. Zo’n 150 wetenschappers uit 50 landen trokken schokkende conclusies: van de circa acht miljoen planten- en diersoorten op aarde worden een miljoen de komende decennia met uitsterven bedreigd. De plasticvervuiling is sinds 1980 vertienvoudigd.
Oorzaken zijn de onverzadigbare landhonger van de mens, het exploiteren van de natuur, overbevissing, houtkap, het overbrengen van planten- en diersoorten naar plekken waar ze niet thuishoren, kortom: destructief menselijk ingrijpen. De conclusies van de IPBES-wetenschappers zijn behalve schokkend ook helder: als we zo doorgaan is het afgelopen met de leefbaarheid van onze planeet. Dat is een doembeeld!
Kunnen we een tegenbeeld ontwikkelen? Wat hebben wij nodig, wat heeft de aarde nodig?

Wetenschappers van de Club van Rome waarschuwden al in 1972 met het rapport ‘De grenzen aan de groei’. Paus Franciscus schreef de Encycliek Laudato Si vier jaar geleden. We kenden ondertussen al verschillende klimaatconferenties en week na week de klimaatprotesten van jongeren, maar ook grootouders voor het klimaat en vele organisaties. De Sioux van het Standing Rock-indianenreservaat waren degenen die zich fel hadden verzet tegen de aanleg van de Dakota Access-oliepijpleiding door hun land. Het bijzondere van deze ‘waterbeschermers’ was dat hun verzet niet zomaar één van de vele indiaanse protesten tegen het schenden van hun rechten was. Standing Rock groeide uit tot een nationale en zelfs internationale beweging. Honderden stammen sloten zich bij de Standing Rock Sioux aan, maar ook niet-indianen. Ze kwamen in het nieuws met een oeroud en toch zo nieuw paradigma dat geïnspireerd wordt door traditionele culturen. Bill Means, de leider van de American Indian Movement verwoordt het als volgt:
We zijn allemaal met elkaar verbonden. Dat is het fundament van onze relatie met Moeder Aarde. Als wij de aarde niet beschermen, heeft dat effect op iedereen, niet alleen op indianen! Dat is onze bijdrage aan de wereld en de mensheid. Milieu moet op de allereerste plaats staan. De aarde is onze moeder; zonder moeder kun je niet overleven. In onze kijk op de natuur zien we alle dieren en planten als onze familieleden. Je mishandelt je familie in de maatschappij ook niet, dus hoe kun je dan ooit Moeder Aarde mishandelen?

Een nieuw paradigma, een visioen, een droom die gedeeld kan worden kan een krachtige manier zijn om in te gaan tegen de angst en het doemdenken.
Welke droom hebben wij over de aarde? Hoe zien wij een nieuwe aarde en onze relatie met die nieuwe aarde? Die relatie begint bij onszelf en het reflecteren over onze gewoontes, onze manier van denken en leven. Maar even belangrijk is ook dat we kunnen genieten van de schoonheid van een bos, de regen, de wind, een wandeling, kijken naar de wolken! Liefde begint met interesse en staat tegenover angst.
Waar je van houdt dat wil je koesteren en voluit laten leven!
De liefdevolle verbinding van elk van ons met de aarde waarop we leven is ontzettend belangrijk. Deze droom durven uitdragen en aanklagen wie dit met de voeten treedt is ook onontkoombaar.
Hoe kunnen we ons hierin oefenen met elkaar? Kunnen we onze dromen aan elkaar vertellen en in dialoog gaan? Oefenen om dit ook buiten deze kring te doen en een positief verhaal te brengen? Mekaar zo aansteken dat we vergeten om bang te zijn?
Kunnen we vertrouwen halen uit deze woorden van Jesaja?

Jesaja 41:10 / 13 en 14 

Ik haalde je terug van het eind van de wereld,
Ik riep je van de buitenhoeken van de aarde
Ik zei: Je bent mijn dienaar,
Jou heb ik uitgekozen,
Nooit heb ik je afgewezen.
Wees dus niet bang
Ik ben bij je.
Kijk niet angstig rond,
Ik ben je God.
Ik maak je sterk, ik help je,
Ik ondersteun je,
Ik ben je behoud
Want Ik, de Heer, ben je God
Ik sta je terzijde,
Wees niet bang, ik help je

 

 

Tweede overweging: Over de kwetsbaarheid van de vluchteling

Als je van je oude huis verhuist naar een nieuwe thuis, dan kan dat met een simpele verhuiswagen en wat hulp van vrienden. Voor anderen betekent verhuizen een lang parcours van vluchten, wachten en opnieuw beginnen. Iedere dag maken mensen één van de moeilijkste beslissingen uit hun leven. Ze verlaten hun thuisland in een zoektocht naar veiligheid en een betere toekomst. Dat brengt hen in een uiterst kwetsbare situatie.

Komende dinsdag is het de internationale dag van de migrant. Hun komst boezemt de Vlaamse kiezer angst in. Ze spreken over een invasie. Mensen worden bang gemaakt voor migranten en vrezen zelf om in een kwetsbare situatie terecht te komen. De kiezer heeft een duidelijk signaal gegeven. Zo wordt gezegd. “En daarover wordt in de politieke coulissen nu druk gespeculeerd” schrijft Yve Marx. Hij vindt het vreemd met welk gemak over “De Kiezer” wordt gesproken. Alsof het een uniform agerende massa is. Alsof we een school sardienen zijn of zo…

Over cijfers:
Op dit moment zijn wereldwijd 65 miljoen mensen op de vlucht voor oorlog en conflict. 86% daarvan wordt opgevangen in ontwikkelingslanden. Niet in Europa dus. De zes rijkste landen ter wereld (Verenigde Staten, China, Japan, Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk) vangen slechts 9% van het totale aantal vluchtelingen op.
In 2016 werden er in België 136.327 immigraties van vreemdelingen geregistreerd. Meer dan de helft daarvan komt uit een land van de Europese unie. 18.710 mensen deden een asielaanvraag.
Duits onderzoek bij meer dan 2.300 vluchtelingen toont aan dat 96% van deze groep de democratie als beste politieke systeem ziet. Het merendeel van de vluchtelingen ontvlucht terreur en gaat net op zoek naar democratie en mensenrechten.

Over angst en het gebruik van pantsers: 
Migratie is van alle tijden. Genetisch onderzoek bevestigd dat, zegt Dirk Draulans. Zelfs de neanderthaler heeft zich indertijd perfect geïntegreerd. En de meest Arische Duitser vandaag is het resultaat van op zijn minst drie grote migraties in de laatste 15.000 jaar.
Vele Europeanen zijn bang van een ‘invasie’ van vluchtelingen. Die zouden onze Europese waarden niet respecteren en onze samenleving grondig kunnen verstoren. En laat nu net die angst de meststof geworden zijn van onze Europese samenleving. Journalist Han Zinzen gebruikt het beeld van ridders in het harnas. Wie bang is, zoekt zijn heil bij onverschrokken ridders. Zij waken over ons zodat wij zorgeloos op twee oren kunnen slapen. Ze zijn voorzien van zwaard, harnas, wapenschild en vrienden. Ingeblikte anonieme meedogenloosheid die verdedigt wie zich bedreigd voelt. Maar als een kleine wesp tussen de spleten van het harnas kruipt, dan kan het niet snel genoeg afgelegd worden. Ook zij zijn kwetsbaar. Dat is een voordeel. Ik hou van wespen…

Over doembeeld en visioen:
Jan Blommaert schrijft daarover een interessant stuk in MO als reactie op een opiniestuk van Bart De Wever in De Morgen. De Wever stelt ons voor de keuze: sociale zekerheid of open grenzen? Onderliggend gebruikt hij het doembeeld dat migratie de sociale zekerheid bedreigt en onze samenleving kwetsbaar maakt. We kunnen toch niet iedereen opvangen, is zijn argument? Het eenvoudige antwoord is: nee, we moeten niet iedereen opvangen, niet alle Soedanezen, en niet heel Afrika. Er is overigens geen enkele partij die dat vraagt of eist, of zelfs maar suggereert. Ook bij de zogeheten “migratie-industrie” zal je niet veel mensen vinden dat dit wensen.

Over het geloof in kwetsbaarheid waarin de liefde en weerbaarheid kunnen groeien:
“Het meest ontroerende is de kwetsbaarheid van God.” Dat schrijft Maurice Zundel, een Zwitserse priester-theoloog. “Als het echt waar is dat God liefde is, dan is Hij fundamenteel kwetsbaar, want zonder kwetsbaarheid is liefde fake. In de gevluchte mens is een glimp van God zichtbaar.
Volgens Levinas is het gelaat het meest sprekende deel van de menselijke gestalte en is bovendien bijna altijd onbedekt en kwetsbaar. Het ontwijken van een blik is het begin van geweld. Gewelddadigheid en tirannie worden gekenmerkt door het feit dat we de ander – dus ook de vluchteling – niet in de ogen durven zien. Dat gebeurt als we het vizier van ons harnas gesloten houden.
‘Ik ben pas vrij in het gelaat van de Ander’ zegt Levinas. Alleen in vrijheid kan kwetsbaarheid weerbaar worden.
En daarom is Jesaja ook nog een profeet voor vandaag. Hij pleit voor vertrouwen en weerbare kwetsbaarheid: Wees dus niet bang, Ik ben bij je. Kijk niet angstig rond, Ik ben je God. Ik maak je sterk, ik help je, Ik ondersteun je, Ik ben je behoud.

 

*
Een Marrakesh gedicht – Platel 

Op de avond van 22 december 2018 kwamen 250 mensen samen aan het Maria Hendrika plein als reactie tegen de haatboodschappen en het geweld op de mars tegen Marrakech. Er waren diverse getuigenissen en actrice Marijke Pinoy las ook ‘Gedicht voor Marrakech’ van Alain Platel voor. Dat doen wij nu ook.

HILDE
Ik ben Gentenaar, Vlaming, Belg,
Europeaan en Wereldburger.
Maar Gent is niet van mij en Vlaanderen ook niet,
België en Europa al evenmin
en de wereld zéker niet.
Ik ben hier voorlopig en kort,
véél te kort namelijk.

Het appartement dat ik heb gekocht is toch het mijne niet,
de kleren die ik draag zijn maar voorlopig de mijne
en het geld dat ik verdien wordt mij geleend.
Alles rondom ons krijgen we in bruikleen
en ik verwacht ook nog eens
dat we dit allemaal delen
met de zeven miljard anderen op deze aardkloot.

JAN
Omdat dit de essentie is van mens zijn.
En toch zijn er schreeuwers en hun partijen
die er in slagen om jaar na jaar méér en méér eigen volk eerst
ervan te overtuigen dat
– omdat je hier stomweg en puur toevallig bent geboren –
dit alles hier van u,
dus ’t is te zeggen
van óns is
en alléén van ons,
van óns,
de witte klootzakskes.

HILDE
En dat we dáárom óók het volste recht hebben
om te stelen wat we maar kunnen stelen
uit álle andere delen van de wereld.
En dat we wie naar hier wil komen
eerst mogen vasthouden,
dan ontmenselijken
en daarna kunnen inpassen in wat mag van ons …
of – véél liever nog –
met of zonder geweld
met klikken en klakken kunnen buiten smijten.
Want het is van ons,
van ONS!
van ONS!!!

JAN
Wij hier,
op dit pleintje verzameld
of ergens anders te velde,
wij die tóch geloven dat dit niet klopt,
dat we wél een manier moeten vinden om alles fair en eerlijk te delen …
worden een alsmaar kleinere groep.
We zullen misschien moeten onderduiken,
Gütmensch als Geuzennaam moeten gebruiken,
meer en meer wetten moeten overtreden,
onze rug moeten rechten
en we zullen mekaar énkel herkennen
wanneer we in malkanders ogen kijken.

HILDE
We zullen mekaar méér en méér moeten opzoeken en steunen.
Laten we hier en nu beloven dat we dit zullen doen!
Dat we dat zullen blijven doen!
Omdat ook wij van deze wereld zijn
en deze wereld voorlopig is
en van iederéén!

Alain Platel