Over vrijheid…

Dominicus-Gent

Viering van zondag 30 januari

Antoinette en ikzelf mochten VRIJ het thema voor deze viering bepalen. Een viering die valt tussen twee cycli van vieringen. Je zou denken, dat is eens gemakkelijk zo maar VRIJ een thema mogen vastleggen; maar niets was minder waar. Die VRIJHEID bracht ons tot een nog grotere verantwoordelijkheid. We wilden toch wel eens goed nadenken over welke vragen er nu allemaal leven in de gemeenschap – wat houdt de mensen nu allemaal bezig? – waarover wil men op verhaal komen? – wat willen we delen? – waarin willen we elkaar ondersteunen?…Natuurlijk ligt de pandemie op ’t hoogste schap, evenals de kli-maatcrisis, de ongelijkheid in de wereld en de migratiepolitiek. Maar daarover wilden we het nu eens niet hebben.

Ik kwam zelf op verhaal over mijn VRIJwilligerswerk in het grote vaccinatiecentrum hier in Gent. Daar viel het mij, met alle begrip, geweldig op dat zoveel mensen (en ook kinderen) aks vaccinatiemotivatie spreken over de te herwinnen VRIJHEID. En anderen, die nog steeds met tegenzin komen, zeggen dan “Ik ben zelf VRIJ om te bepalen wat er met mijn lichaam gebeurt. Maar, ja, ik word door al die maatregelen verplicht, ik ben niet meer VRIJ”. Tussen de mini-Gentenaren die nu aan de beurt zijn was er een pienter ventje dat zelf VRIJ had beslist een vaccin te nemen: voor zijn bompa en oma, opdat zij gezond zouden blijven en nog eens op reis zouden kunnen gaan. Want dat deden ze zo graag, zei hij!

Ik was de laatste tijd zo ondergedompeld in het thema VRIJHEID dat mijn hart en mond ervan overliepen toen ik gezellig in gesprek ging met Antoinette. Samen beslisten we er vandaag samen rond te bidden te zingen en te overwegen. Zo vinden we misschien een beetje antwoord op de vraag :Wat betekent vandaag die mooie zin uit een van onze liederen: ‘GIJ ADEM VAN VRIJHEID, ADEM IN MIJ’

En we zijn heel blij dat ook Etienne vanuit het boeddhisme deze thematiek wil benaderen.

VRIJHEID is een begrip waarover zowel bij ouderen als bij jongeren de grootste verwarring bestaat. In naam van DE VRIJHEID zijn er mannen en vrouwen die het niet zo nauw nemen met hun huwelijkstrouw, zijn er kinderen die zich niets aantrekken van hun ouders, verschijnen de grootste leugens in de media, kruipen mensen zonder blozen in hun schulp als de nood voorbijkomt. Tonen mensen zich onverschillig tegenover de vele vormen van armoede en uitbuiting in zoveel landen ter wereld.
We kennen hier allemaal voldoende voorbeelden van en het lijstje kan echt wel heel lang worden.
Is het ideaal van individuele vrijheid ontaard in puur egoïsme? Volgens de schrijver Stefan Hertmans alvast wel. In een vrij recent verschenen essay stelt hij dat de betogingen van de vaccinweigeraars niet anders te interpreteren zijn dan als een geperverteerde roep om vrijheid. Deze uitspraak werd op de sociale media gretig gedeeld. We laten ze voor zijn rekening maar willen in deze viering alvast biddend zingen om open te komen voor de adem van vrijheid.

Lied om vrijheid 796

Als vrijheid was wat vrijheid lijkt,
wij waren de mensen niet die wij nu angstig zijn –
wij zaaiden bronnen uit in de woestijn,
wij oogsten zeeën zonder te vervaren.

Wij, tussen moed en wanhoop. Waarom weten
wij wel wat leven is maar leven die?
Soms gaan wij op de vleugels van een lied
en durven onze zwaartekracht vergeten.

Verlangen, pijn van onbekende duur;
turen de verte in, niet kunnen laten
een stad te zien, een tuin, doorschijnend water –
dan valt de nacht over het middaguur.

Maar voorgevoel van liefde duurt het langst,
heugenis aan het woord in den beginne,
licht – ongebroken valt het bij ons binnen.
Even zijn wij ontkomen aan de angst.

Als vrijheid was wat vrijheid lijkt,
wij waren de mensen niet die wij nu angstig zijn-
wij zouden niet meer vluchten voor de pijn
en voor de grootste liefde niet vervaren.

T. Huub Oosterhuis
M. Bernard Huijbers

Over vrijheid

Het lied om vrijheid dat we zonet zongen, brengt ons meteen in een ander taalveld en sfeer dan het actuele discours over vrijheid.
Het is niet zo’n eenvoudige tekst.
Allereerst gaat hij ervan uit dat we wel vrij zouden kunnen zijn, maar we zijn het niet want we zijn angstig. Mochten we echt vrij zijn dan zouden we immers in staat zijn deze wereld te transformeren en bronnen zaaien in de woestijn. Dan zouden we aarde vruchtbaar maken, een nieuwe schepping.
De dichter verbindt vrijheid aan het eerste Scheppingsverhaal uit het boek Genesis, aan creativiteit, aan scheppingskracht en aan de hele bestaande wereld.

Helaas, mensen blijven hangen tussen moed en wanhoop.
Soms slagen we wel en overstijgen we onze begrenzingen en bouwen een wereld, zoals ooit bedoeld: een leven in harmonie, een tuin van Eden.
Dan weer overheersen de nacht en de chaos.
Gelukkig blijft er altijd het woord van in den beginne dat sprak: Er zij licht. Het woord valt bij ons binnen en wij ontkomen aan de angst. Even toch. Na de diepe duisternis van ontreddering en vernieling begint dat woord een nieuwe dag.

Er spreekt uit deze tekst een zeer bescheiden mensbeeld. De wereld lijkt misschien wel maakbaar maar zo goed slagen we daar toch niet in. We hebben potentieel heel veel scheppende mogelijkheden maar we laten ons kennelijk door van alles vasthouden en lamleggen.
Ook grote rampen, natuurlijke of door mensen zelf veroorzaakt, kunnen in een oogwenk ons leven helemaal onderuit halen. De idee dat we dat soeverein kunnen beheersen, laat staan voorkomen, lijkt een illusie.
Een enkele keer lijken we door vleugels bewogen en overstijgen we onze bestaansconditie, vrij als vogels en engelen.
Ja, vrijheid lijkt ons gegeven, dat is een van de boodschappen van dat Scheppingsverhaal. Mens, gemaakt naar het beeld en de gelijkenis van zijn Schepper. Vrijheid is gegeven, principieel, van in den beginne, in principe, maar daarom nog niet gerealiseerd. En dat kan ook niet zijn buiten de relatie om tot de Schepper en de gehele schepping.

Geen vrijheid zonder lang bevrijdingsproces. Geen vrijheid zonder samen, geen vrijheid zonder relatie en levenwekkende verbindingen, geen vrijheid zonder wederzijdse afhankelijkheid, geen vrijheid zonder strijd. Geen vrijheid zonder pijn. Geen vrijheid zonder verantwoordelijkheid.
En dat is in een notendop het hele boek Exodus.

We beluisteren nu een centraal fragment uit dat boek:

Exodus 20, 2-17
‘Ik ben de Heer uw God, die u heeft weggeleid uit Egypte, het sla-venhuis. U zult geen andere goden hebben ten koste van Mij.
U zult geen beelden maken, geen afbeelding van enig wezen bo-ven in de hemel, beneden op de aarde of in de wateren onder de aarde.
Buig u niet voor hen en bewijs hen geen goddelijke eer, (…)
U zult de naam van de Heer uw God niet lichtvaardig gebruiken, want de Heer laat degenen die zijn naam lichtvaardig gebruiken niet ongestraft.
Denk aan de sabbat: die moet voor u heilig zijn.’
Zes dagen kunt u werken en al uw arbeid verrichten, maar de ze-vende dag is de sabbat voor de Heer uw God. Dan zult u geen en-kele arbeid verrichten, uzelf niet, uw zoon niet, uw dochter niet, uw slaaf niet, uw slavin niet, uw dieren niet, evenmin de vreemdeling die bij u woont. Want in zes dagen heeft de Heer de hemel, de aarde en de zee en al wat ze bevatten gemaakt. Maar de zevende dag heeft Hij gerust en zo de sabbat gezegend en tot een heilige dag gemaakt.

Eer uw vader en moeder, dan zult u lang leven op de grond die de Heer uw God u schenkt.
U zult niet doden.
U zult geen echtbreuk plegen.
U zult niet stelen.
U zult niet vals getuigen tegen uw naaste.
U zult uw zinnen niet zetten op de vrouw van uw naaste, niet op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, op niets wat hem toe-behoort.

Ik veronderstel dat het een beetje bizar en bevreemdend klinkt om een tekst met geboden en verboden te lezen in overwegingen over vrijheid.
Wij lijken daarmee wel heel ver weg van de aanleiding en initiële vragen om het verlangen naar vrijheid ter harte te nemen.

Toch betracht men ook vandaag het beloofde ‘Rijk van de vrijheid’ te bereiken via gezamenlijke verantwoordelijkheid en regels en wetten. Waar we het al dan niet mee eens zijn en weliswaar met consequenties, voorlopig nog vrij kunnen in kiezen.

Wat het Exodusverhaal ons leert is de discipline van de vrijheid.
Dat is een moeizame weg, er moet veel geleerd worden.
De weg naar bevrijding, de weg van een plaats waar niet te leven valt naar vruchtbare grond, naar een voedzame omgeving, een samenleving waarin elk kan rusten onder zijn wijnstok en vijgenboom.

Om te beginnen moet er veel achtergelaten worden, de vetpotten van Egypte, het comfort, de gewoontes, de valse zekerheden, de oogverblindend mooie en imposante goden en godinnen. Je moet oefenen in een economie van het genoeg: enkel manna voor 1 dag, niet meer. Genoeg, op voorwaarde dat er rechtvaardig gedeeld wordt.
Leren vertrouwen op de welwillendheid van een omgeving die je nooit helemaal naar je hand kan zetten maar die jou kneedt tot je op het spoor komt, hoe hier en nu in harmonie te leven.
Gaandeweg de grondwetten van vredevol samenleven ontdekken en ze in het centrum van je gemeenschap plaatsen zodat ze altijd en overal richting blijven geven.
Bijzonder is echter dat de joodse wetten die we daarnet beluisterden en de vele andere die eraan toegevoegd werden, allemaal staan onder de preambule van de bevrijding uit Egypte. Het begint met: Ik ben de Heer uw God die u heeft weggeleid uit Egypte, het slavenhuis.
Deze preambule stuurt het hele rechtssysteem. Het geheel is er op gericht dat niemand slaaf zou zijn, niet van zichzelf, niet van een ander, niet van een of ander systeem of wat dan ook.
In die zin zijn ook deze wetten niet onwrikbaar onveranderlijk. Ze moeten telkens weer de proef doorstaan van autonomie en gelijkheid en vooral van bescherming van de meest kwetsbare. Dat blijft in concrete situaties vaak koorddansen maar vooral blijven vibreren op de adem van vrijheid en bevrijding die het hele Exodus-verhaal doortrekt.

Getuigenis vanuit boeddhistisch perspectief

Het onderwerp vrijheid is ongetwijfeld een heerlijke kluif voor filosofen, theologen, ethici en politici. Maar voor de komende 10 min. koos ik voor een pragmatische benadering.
Ik ben blij te leven in een land waar mijn pensioen me toestaat een smartphone te kopen, een reis naar Los Angeles te boeken, of op een verwarmd terras een ijsje te gaan eten, maar ik ga dat allemaal niet doen. Er is een link tussen vrijheid en doel. Ik wil vooral vrij zijn in functie van mijn uiteindelijk doel en zoals voor veel mensen is dat: samen met anderen gelukkig worden, zo mogelijk duurzaam gelukkig, vredig, vreugdig, in harmonie. Doch, zoals Antoinette zegde, laten we ons in onze “scheppende mogelijkheden en plannen, kennelijk door van alles vasthouden en lamleggen”.

Volgens de Boeddhistische psychologie zijn het de 3 vergiften: haat, hebzucht en onwetendheid, kortweg onze conditionering die ons lamlegt. Bevrijding is zich bewust worden van motieven en remmingen en daardoor opheffen van conditionering.
De psychologie in het westen heeft het dan over trauma’s uit de kindertijd, reptielenbrein en, een beetje mysterieus, over “worden wie je echt bent”. Als ik zou zijn wie ik echt ben zou ik hier meer ontspannen kunnen staan en duidelijker zijn. Er is dus nog werk aan mijzelf, maar ik sta er niet alleen voor: zowel de mensen waarmee het klikt als de mensen waaraan ik me erger helpen mij. En naarmate ik vorder in zelfkennis en bevrijding, groeit de eerste groep en vermindert de tweede. Want als we echt vrij zijn, willen en kunnen we iedereen aanvaarden en respecteren in wie hij/zij voorlopig is.

Meestal zijn we ons in ons gedrag (ook spreken en zelfs denken zijn gedrag) onvoldoende bewust van onze motieven, veronderstellingen en verwachtingen en dan valt het resultaat tegen. Vaak leggen we de oorzaak daarvan bij externe factoren, o.m. de anderen. Maar als de ontgoocheling, irritatie of zelfs kwaadheid enigszins zijn gaan liggen, kunnen we een beetje mentale afstand nemen en onszelf bevragen. Meer bepaald, bevragen zonder oordelen! Want hoop of schrik voor het oordeel veroorzaakt blinde vlekken, belet een niet-vooringenomen blik. Met begrip en mededogen, alsof het over een vriend zou gaan, vragen we ons af: waarom voel ik me dankbaar, euforisch, verdrietig, of ontgoocheld? Waren mijn veronderstellingen realistisch, wat had ik dan wel verwacht, waarom ben ik zo afhankelijk van een resultaat dat mede bepaald wordt door talloze factoren waar ik geen vat op heb? Wil ik mijn geluk laten bepalen door resultaten, die belangrijk zijn voor mijn ego? Voor de ethische beoordeling gaat het toch om mijn intenties?

Voor het effect van deze bevraging is het belangrijk, ook te aanvaarden wat we bij onszelf ontdekken: het beeld is genuanceerd. Zowel leuke als tegenvallende ontdekkingen, ze zijn wat ze zijn: stapstenen naar betere keuzes en meer vrijheid. Zo is er bvb het besef dat we elke ervaring vanuit meerdere perspectieven kunnen bekijken en kunnen kiezen voor het perspectief dat ons meest vooruit zal helpen, meest energie en creativiteit zal opleveren. Telkens wanneer dit lukt, lijk ik alvast als “door vleugels bewogen, overstijg ik mijn basisconditie, vrij als vogels en engelen”.

Ik hoor al een politicus hoopvol denken: Is het dan allemaal maar een kwestie van hoe je het bekijkt? Doet het resultaat er niet echt toe? Is alles relatief? Toch niet, want zoals de Dalai Lama zegt, is er een strenge maatstaf: maakt het mij en de ander echt gelukkig?
Als we als doel in ons leven effectief willen kiezen voor liefde en mededogen, verdraagzaamheid en solidariteit, is het onmisbaar onszelf te bevragen en te leren kennen. Anders projecteren we onze eigen premissen, noden en taboes op anderen en ontkennen we hun eigenheid en vrijheid. Ik weet het, het ligt niet in ieders aard en mogelijkheden om bij elke euforie of tegenslag, opnieuw tijd en aandacht op te brengen voor observatie en onderzoek. Maar wanneer we onze haat, hebzucht en onwetendheid, durven zien en aanvaarden, groeien onze liefde en creativiteit, “realiseren we waartoe we geroepen zijn”.
Ik hoop dat iets in dit betoog u kan inspireren of raken, want wat ons inspireert en raakt, help ons verder op het pad, op de positieve spiraal van de bevrijding van allen.

Slotbezinning

Ik wil eindigen met woorden van Zuster Jeanne Devos die ik persoonlijk mocht ontmoeten in India. Ze blijft voor mij een stevig voorbeeld van volgehouden beVRIJding. Over haar inzet voor de rechten van huisbedienden schreef ze het volgende:
“We waren verloren,
in het duister van de uitbuiting, onze stem werd niet gehoord.
Een droom ontwaakte,
een ideaal groeide, huisbedienden ontmoetten elkaar en begonnen actie te voeren
om hun lot te verbeteren
en de slavernij te doorbreken.
Kleine rimpeltjes van hoop
veroorzaakten een stroming,
een stroom
en veegden discriminatie en eenzaamheid weg.
De stroom zwol aan
en sloopte de sterkste muren van onderdrukking, weerstand en slavernij
in een rivier van groeiende rechtvaardigheid en VRIJHEID

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons Youtube-kanaal ( https://www.youtube.com/channel/UCBCXMCRb0cNw8Dd3tMc9elQ)

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.