Dominicus Gent

Viering van zondag 6 februari 2022

Onze Vader (1)

 
Hartelijk welkom op deze zondagsviering, hier in de Blaisantkerk en ook voor de trouwe en nieuwe kijkers thuis. We hopen dat ook u zich deel van een gemeenschap mag voelen dank zij het camerawerk van Guido.

Laten we ons inkeren tot het Licht dat we nodig hebben in dit leven. Het bevrijdende Licht waaraan we ons toevertrouwen. Steken we de Paaskaars aan.

We beginnen vandaag een reeks van vier vieringen over het Onze Vader. Het gebed dat we elke week samen zingend bidden. Maar wat zingen we? Al veertig jaar proberen we in Dominicus onze liturgie te begrijpen. Wat betekenen die oude woorden? Wat is hun kracht? Marie-Ann zal op die vraag ingaan. Daarna beluisteren we een van de vele bewerkingen van dit gebed, en proberen we een nieuw Onze Vader.
Hoe kunnen we dan beter beginnen dan met het Onze Vader zelf? In een versie die al lang in onze kaft staat, maar die we misschien nog nooit hebben gezongen: het Onze Vader van Vic Nees.

 

Groot en klein bij Mattheus

Een maand lang vieren we rond en met het Onze Vader, dat in zoveel talen al zoveel jaren gebeden wordt.

Een Onze Vader vinden we enkel Lucas en Mattheus.
Bij Lucas vragen de leerlingen de biddende Jezus om het hen te leren. Het is een Onze Vader-light– zonder ‘Uw wil geschiede’ en ‘verlos ons van het kwaad’-, gevolgd door aanmoedigingen om standvastig te bidden. Lucas schrijft immers voor heidenchristenen die niet of minder vertrouwd zijn met bidden.
Mattheus daarentegen schrijft voor een joodschristelijke gemeente die vertrouwd is met joodse gebeden. Bij hem klinkt de aanzet als volgt (Mt 6,6-9a):

“Maar als je bidt, ga dan je binnenkamer in, doe de deur dicht, bid tot je Vader, die in het verborgene is; en je Vader, die in het verborgene ziet, zal het je lonen. 7Gebruik bij het bidden geen omhaal van woorden zoals de heidenen, want die menen dat ze vanwege hun talrijke woorden verhoord zullen worden. 8Neem daar geen voorbeeld aan, want jullie Vader weet wat je nodig hebt, voordat je het Hem vraagt. 9Jullie moeten zo bidden: Onze Vader in de hemel…”

Mattheus beklemtoont het ‘juiste’ bidden: niet schijnheilig en geen woordenkramerij. Het Onze Vader krijgt een gelijkende structuur als het bekende kadiesj en achtttiengebed: een aanspreking, enkele beden met God als voorwerp en enkele beden inzake menselijke noden. Formulegebeden, echter, worden vaak afgerammeld omdat men ze ‘van buiten’ kent. Daarom verwijst Mattheus naar de binnenkamer, het “lire par coeur”.
Wanneer Jezus zegt: “Jullie moeten zo bidden…” – en ons het Onze Vader leert – dan is dat niet bedoeld als ‘zo en niet anders’….Het gaat om een format als grondstructuur voor alle bidden: God aanspreken, diens droom voor de wereld in herinnering brengen en onze menselijke noden laten klinken. God zegene en beware u.

In de komende vieringen zoomen we verder in op het gebed. In deze toelichting zoomen we even uit.
Op het eerste gezicht lijkt het Mattheus-evangelie een losse verzameling van teksten en quotes, maar schijn bedriegt.
Wie ooit de voorbereiding van een groot project zag: het schrijven van een boek, het ontwerpen van een wandmeubel of choreografie, … die zag de noeste arbeid groeien op ontelbare notities, schema’s, post-its, computerschermen, én zag de ogengloed wanneer alles aan elkaar begint te hangen,…
Zo moet het evangelie van Mattheus ontstaan zijn want het is een onvolprezen meesterwerk, werkelijk een geniale compositie. Onwillekeurig doet het denken aan het geweigerde schilderij van Caravaggio: Mattheus en de engel schrijven dicht bij elkaar met focus op de tekst. Alles spreekt van intense vruchtbare samenwerking. Zo stel ik me ‘geïnspireerd schrijven’ voor.

Om zo’n meesterwerk af te leveren moet m.i. aan vier voorwaarden voldaan zijn:
Ten eerste: zelf ten diepste geraakt zijn door Jezus. Ook al is de evangelist Mattheus geen tijdgenoot van Jezus, hij is wel een volksgenoot, een jood, een leraar en studax van de Thora. Wat hij over Jezus leest en hoort vertellen, herkent hij als vervulling van de Thora en de Talmoed: die man is waarlijk de langverwachte Messias! Iedereen, en vooral de kleinsten, moeten dit goede nieuws horen.

Meteen is de tweede voorwaarde vervuld: Mattheus kent zijn lezers/volksgenoten, hun manier van denken en leren. Wat zij beluisteren moet -hoe innoverend ook- intelligent en stevig verankerd zijn in de traditie. Én het moet concreet zijn, want het judaïsme is een orthopraxie, geen orthodoxie. Mattheus linkt meerdere profetieën uit het eerste testament aan Jezus’ woorden en daden. En hij presenteert Jezus als de nieuwe Mozes die in vijf leerredes -refererend naar de 5 boeken die aan Mozes worden toegeschreven- verduidelijkt hoe te leven.

In die joodse traditie staand weet Mattheus dat wijsheid niet aan een individuele schrijftafel ontstaat maar ontspringt in het leven zelf, bij elke waardevolle ontmoeting. Die openheid is de derde voorwaarde. Mattheus bestudeert en gebruikt het reeds circulerend Marcus-evangelie en verzamelde woorden van Jezus die de eerste christelijke gemeenten wellicht al gebruiken.

Maar de manier waarop Mattheus als auteur zijn geraakt-zijn, zijn joodse wortels en alles wat over Jezus al verzameld is bij elkaar brengt is ongezien en meteen de vierde voorwaarde: het métier van het schrijven in de vingers hebben.
Mattheus is een geniaal schrijver, zijn evangelie zonder overdrijven een meesterwerk. De vijf grote lessen -een beetje ten onrechte gekend als ‘redevoeringen’ terwijl Jezus toch als een echte leraar gaat zitten en sterk pedagogisch-didactisch onderwijst- worden telkens gevolgd door Jezus’ leven en werk. De daden illustreren de gesproken woorden. Vorm en inhoud van de les versterken elkaar, leren en doen horen samen.
De eerste les, bekend als bergrede, heeft een geniale lineaire en circulaire didactische opbouw, een staaltje van Talmoedisch denken: stevig verankerd in de traditie de kwesties van hier en nu concretiseren. De letterlijk en figuurlijke kern van deze berg-les is het Onze Vader. Kerkvader Tertullianus noemde het Onze Vader het brevier van het hele evangelie: een kleine tekst letterlijk midden de les, die tegelijk de hele les samenvat.

Het kleine heeft bij Mattheus een onlosmakelijke band met het grote van het Koninkrijk.

Mt 5, 17-19 (NBV21)
Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen. Ik ben niet gekomen om ze af te schaffen maar om ze tot vervulling te brengen. 18 Ik verzeker jullie; zolang de hemel en de aarde bestaan, blijft elke jota, elke tittel in de wet van kracht, totdat alles gebeurd zal zijn. 19Wie dus ook maar het minste van deze geboden afschaft en aan anderen leert datzelfde te doen, zal als de minste worden beschouwd in het koninkrijk van de hemel. Maar wie ze onderhoudt en dat aan anderen leert, zal in het koninkrijk van de hemel in hoog aanzien staan.

Deze tekst begint en eindigt bij het grote: de wet en de profeten, hemel en aarde en het koninkrijk van de hemel… Én omarmt het kleine, de jota en tittel: de kleinste letter ‘jod’ en de tittel, het puntje op de i.
Het is een terugkerend thema bij Mattheus: zonder volle aandacht voor het kleine geen toegang tot het Koninkrijk. Dat rijk blijft niet abstract maar wordt zichtbaar in alle aandacht die het kleine en onaanzienlijke krijgt.

Een ander tekst-je in de grote verzameling van Mattheus is die over twee musjes en een penningske (Mt 10, 29-31)

29 Worden niet twee musjes om een penningsken verkocht? En niet een van deze zal op de aarde vallen zonder uw Vader. 30 En ook uw haren des hoofds zijn alle geteld. 31 Vreest dan niet; gij gaat vele musjes te boven.

Deze Statenvertaling bewaart het lieflijke verkleinwoord musjes, penningske van de reeds kleine vogel en munt. Dat ademt naast erkenning vooral nabijheid voor het kleine.
Het onaanzienlijke krijgt ook ongewoon veel aandacht in de gelijkenissen over de kracht van zuurdesem en zout en die over het zaad,- vooral het allerkleinste mosterdzaad.
Ook kinderen, onze kleine mensen, krijgen een bijzondere plaats: Jezus zegent ze en plaatst ze in het midden als voorbeeldmensen die bij het koninkrijk horen. Verder vertelt alleen Mattheus over de kindermoord in Bethlehem. Een beslissing van koning Herodes die zich gekleineerd voelt door de wijzen.
Het Onze Vader kent dezelfde beweging: het grote van God en het koninkrijk wordt verbonden met ons dagelijks brood.
De Vlaamse volkswijsheid vat het goed samen: “Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd”
 

Onze Vader als inspiratie

Er is op het Onze Vader veel muziek gezet, in de loop der eeuwen. Ik zocht op youtube en ontdekte een weelde aan muzikale bewerkingen. Van gregoriaans tot Strawinsky. Ik liet me nog eens bedwelmen door het brede, gedragen gezang van de orthodoxe liturgie, luister maar eens op Youtube naar het Onze Vader van Rachmaninov, met die diepe mannenstemmen. Ik ontdekte het Vater Unser van Arvo Pärt, dat als een oorwurm in mijn hoofd bleef hangen (https://youtu.be/z3fTW63Ov4w)

Maar de mooiste ontdekking was toch het Pater Noster van de Nederlandse componist en organist Albert de Klerk, een kleine maar prachtige compositie, in een magnifieke uitvoering door Holland Baroque en zangeres Julie Thyana Roset (https://youtu.be/JGZQtCcdnys).
Als ik nadenk over waarom die muziek mij zo raakt, dan kom ik uit bij wat ik het meest nodig heb in mijn leven: een groot luisteren, een grote rust en vrede, een groot dragen dat mij ver te boven gaat… 

Al die muziek op het Onze Vader. Ik bleef maar luisteren en merkte, tot mijn verbazing dat ik ontroerd raakte. Ik dacht: wat hebben die Onze Vader-woorden niet allemaal betekend voor mensen, al zovele eeuwen lang. Ze zijn gebeden in kleine en grote kerken, ze zijn gebeden samen aan tafel thuis, en gaven mensen het gevoel dat er een grote mantel om hun leven lag.
Ze hebben geklonken in isoleercellen en concentratiekampen en eenzame bedden, en mensen overtuigd dat, als er woorden waren, zij er ook nog waren. Dat, als je iemand zo kan aanspreken, je niet helemaal alleen bent.

Toen dacht ik: ik probeer een eigen Onze Vader te schrijven, ik probeer iets van die intimiteit te vatten die voor mij in dat gebed van Jezus ligt.

 

ONZE VADER, ONZE MOEDER

Grote Bron van leven,

Mag ik je mijn vader en moeder noemen?
Ik heb het nodig te weten dat ik niet
uit koude biologie geboren ben,
maar uit liefde.
Dat ik geboren ben
uit een onvatbaar warm wonder
van scheppende lichamen,
uit handen die mij opvingen en droog wreven,
uit de aandacht van dankbare ogen.
Dat te ervaren is mijn hemel.
Dat te weten is mijn heilige grond.

Als ik moeder zeg, vader zeg,
dan is dat ook omdat je dichtbij genoeg moet zijn
voor mijn kleine leven.
Klein genoeg, zo alledaags
als het brood dat ik vandaag nodig heb.
Zo dichtbij als de last van elke dag samenleven
met mezelf en met al die anderen rond mij.
Ik wil niet alleen staan
als ik, verloren gelopen, mezelf moet vergeven.
Ik wil niet alleen staan als ik anderen moet vergeven.
Ik wil niet dat anderen alleen staan.
Zeker niet als dat grote leven ons doet struikelen,
ons slaat, ons beproeft boven onze krachten.
Mag ik, zeker dan, vader zeggen? Of moeder?

Vader en moeder van mijn vel, van mijn adem.
Vader en moeder van de schoonheid die mij ontroert.
Vader en moeder van onze kracht en ons verlangen.
Vader en moeder van onze vrede samen
van ons zingen samen, van ons wenen samen.

Moge het zo zijn, lieve moeder, lieve vader van ons.
Altijd.
Voor iedereen.

 

 

Soefigebed tot slot

O God geef mij licht in mijn hart, Licht in mijn tong, Licht in mijn gedrag, Licht in mijn zien, Licht in mijn gevoel, Licht in ieder deel van mijn lichaam, Licht voor mij en Licht achter mij. Geef mij, ik smeek u, Licht aan mijn rechterhand en Licht aan mijn linkerhand, Licht boven mij en Licht beneden mij. O Heer, laat het Licht groeien in mij, geef mij Licht en verlicht mij.

 

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons Youtube-kanaal ( https://www.youtube.com/channel/UCBCXMCRb0cNw8Dd3tMc9elQ)

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.