Dominicus Gent

Viering van zondag 15 juli 2018
Praktivisme + bekering

(reeks over ecologie, 4)

 

Welkom Licht
-of, is het niet juister dit om te draaien?-
Dank Licht dat wij bij u welkom zijn,
Dat Gij ons zondag na zondag bij elkaar brengt
Dat Gij uw licht laat schijnen over ons allen en over het werk van onze handen.
Gij verbindt ons met elkaar en met al wat leeft,
Gij zegent onze dagen met leven en licht
Wij zingen u dankbaar toe

Lied

Ik wandel door Gods seizoenen
Het leven een nieuw begin
Een zegening niet te noemen
Ik wandel, ik leef en ik zing.

 

 

Groeien in verbondenheid door ecologische opvoeding en spiritualiteit. Reikt Franciscus Van Assisi iets aan over opnieuw geboren worden?

Ik kom terug uit vakantietijd die ik mocht doorbrengen in mooie gezonde bossen in Duitsland. Hele dagen liep ik buiten en sliep tussen de berken op een camping met ’s morgens een overweldigend vogelconcert. Ik heb elke dag gedacht aan deze reeks vieringen waarvan ik er geen enkele kon meemaken maar wel wist dat ik vandaag hier zou staan om iets te vertellen over spiritualiteit en ecologie. Veertien dagen lang mogen afstand nemen van alle verantwoordelijkheden thuis en op het werk brengt mee dat je vanuit een ander perspectief kijkt naar je leven. Daarom is het goed af en toe je huis te verlaten en in andere omstandigheden, met een vreemde taal, andere mensen en ongekende landschappen alles met nieuwe ogen te zien. Het nodigt uit om heel blij te zijn met de tijd die gegeven is om zelf helemaal in te vullen en vervult met grote dankbaarheid. Dankbaarheid om de schoonheid van natuur en cultuur die je mag ervaren. Dankbaar om het prachtige weer en de twee regenbuien die we ook kregen. Dankbaar om mijn benen en voeten die me dragen naar waar ik wil gaan.

Ik dacht vaak aan het Zonnelied van Franciscus tijdens de vakantie. Daar spreekt grote dankbaarheid uit voor de vier elementen waaruit alle leven (o.a. volgens de Griekse wijsgeer Empedocles) opgebouwd is en die onze broers en zusters genoemd worden: broeder vuur, zuster water, broeder wind en zuster moeder aarde. Ze worden aangesproken als onze broers en zusters en dus kinderen van dezelfde schepper en onze verwanten!
We weten dat elk van deze elementen grootse bronnen vol energie zijn maar tegelijk soms ontzettend vernietigend. Heel veel van onze menselijke activiteiten en werk bestaat er in ons tegen hen te beschermen.

Op dezelfde manier weten we dat de relatie met onze menselijke broers en zusters zeer belangrijk is maar ook bedreigend en vernietigend kan zijn. Er wordt heel veel energie en geld geïnvesteerd om ons tegen andere mensen te beschermen, zoals enkele dagen geleden opnieuw in de Navo besloten is.

De dankbaarheid en lofzang van Franciscus zijn een uitnodiging om naar de natuurelementen en mensen te kijken vanuit lofprijzing, vertrouwen, dialoog en samenwerking. Vertrekkend vanuit een verwantschap van broeders en zusters besef je dat je deel bent van een dynamisch geheel waarin je zowel geeft als ontvangt zoals in elke relatie. De elementen goed kennen en op een duurzame manier inzetten voor de menselijke behoeften zonder roofbouw of geweld te plegen lijkt dan vanzelfsprekend. Die menselijke behoeften zijn wellicht ook anders als ze vanuit dit perspectief bekeken worden en niet kunstmatig worden opgedrongen en aangepraat.

Scherpe analyses over de toestand van onze aarde lijken niet altijd voldoende om op een andere manier te gaan denken, voelen en leven, hoe overweldigend de bewijzen ook zijn en hoe zeer we ook geconfronteerd worden met beelden van vervuiling en vernietiging. Paus Franciscus roept op tot een opvoeding tot ecologisch bewustzijn en herijken van onze relaties en waarden. We worden uitgenodigd tot nieuw geboren worden, een nieuwe manier van leven.

Reikt Franciscus met zijn Zonnelied een weg aan: van lofzang, ontzag en dankbaarheid om de natuurkrachten? Een weg ook hoe met elkaar als mensen om te gaan: omwille van Gods liefde vergiffenis schenken, en ziekte en verdrukking dragen in vrede?

Het leven van Franciscus en zijn zonnelied, zoals wij het kennen vanuit de legende, zijn een visioen van een mens die heel ver ging in zijn engagement. Hij legde zijn kleren en bezit af en nam afstand van wat hem toekwam bij zijn geboorte. Hij werd als het ware nieuw geboren en richtte zijn leven totaal anders in. Hij werd geïnspireerd door het leven van Jezus en vulde dit op zijn manier in. Elke zondag nemen we ook even afstand van ons huis en ons werk en worden we uitgenodigd om op een nieuwe manier te kijken naar onze manier van leven. Een mini vakantiemoment dat uitnodigt naar ons leven te kijken met andere ogen.

Ik bid het gebed van het Zonnelied:

Allerhoogste, almachtige, goede Heer,
van u zijn de lof, de roem, de eer en alle zegen.
U alleen, Allerhoogste, komen zij toe
en geen mens is waardig uw naam te noemen.
Wees geprezen, mijn Heer, door al uw schepselen
vooral door mijnheer broeder zon
die de dag is en door wie Gij ons verlicht.
En hij is mooi en straalt met grote pracht;
van U, Allerhoogste, draagt hij het teken.
Wees geprezen, mijn Heer, door zuster maan en de sterren.
Aan de hemel hebt Gij ze gevormd, helder en kostbaar en mooi.
Wees geprezen, mijn Heer, door broeder wind
en door de lucht, bewolkt of helder, en ieder jaargetijde,
door wie Gij het leven van uw schepselen onderhoudt.
Wees geprezen, mijn Heer, door zuster water
die heel nuttig is en nederig, kostbaar en kuis.
Wees geprezen, mijn Heer, door broeder vuur
door wie Gij voor ons de nacht verlicht;
en hij is mooi en vrolijk, stoer en sterk.
Wees geprezen, mijn Heer, door onze zuster moeder aarde
die ons voedt en leidt,
en allerlei vruchten voort¬brengt, bonte bloemen en planten.
Wees geprezen, mijn Heer, door wie omwille van uw liefde
vergiffenis schenken, en ziekte en verdrukking dragen.
Gelukkig wie dat dragen in vrede,
want door U, Allerhoogste, worden zij gekroond.
Wees geprezen, mijn Heer,
door onze zuster de lichamelijke dood,
die geen levend mens kan ontvluchten.
Wee hen die in doodzonde sterven;
gelukkig wie zij in uw allerheiligste wil vindt,
want de tweede dood zal hun geen kwaad doen.
Prijs en zegen mijn Heer,
en dank en dien Hem in grote nederigheid.
Zingen we samen het lied Honderd Bloemen in het boek p. 754, als een mens die op brekebenen, met ogen bijna blind van zoeken, naar een plek die water geeft….

 

Lied– Honderd bloemen

Midden die honderd bloemen met de prachtigste kleuren, sprekende namen en hun ingenieuze opbouw…tekent Oosterhuis ons paradoxale mens-zijn: op brekebenen en tegelijk ‘lelie van het veld’, zoekend naar een plek die water geeft.
De Bijbelse Nicodemus is zo’n mens op zoek naar een bron die leven geeft.

 

Uit het evangelie – Johannes 3, 1-12 

1Zo was er onder de farizeeën een man, Nicodemus genaamd, die tot de leidende Joodse kringen behoorde. 2Hij kwam in de nacht naar Jezus toe en zei: ‘Rabbi, we weten dat U als leraar van Godswege gekomen bent. Geen mens immers kan die tekenen verrichten die U doet, wanneer God niet met hem is.’
3Jezus gaf hem ten antwoord: ‘Waarachtig, Ik verzeker u: alleen wie opnieuw geboren wordt, kan het koninkrijk van God zien.’ 4 ‘Geboren worden?’ zei Nicodemus. ‘Hoe kan dat wanneer je al op jaren bent? Kun je soms nog eens de schoot van je moeder binnengaan om geboren te worden?’ 5Jezus antwoordde: ‘Waarachtig, Ik verzeker u: alleen wie geboren wordt uit water en geest, is in staat het koninkrijk van God binnen te gaan. 6Wat uit vlees geboren is, is vlees; en wat uit de Geest geboren is, is geest. 7Wees dus niet verwonderd als Ik u zeg dat jullie opnieuw geboren moeten worden. 8De Geest is als de wind: hij waait waar hij wil; je hoort hem waaien, maar je weet niet waar hij vandaan komt en waar hij heen gaat. Zo is het ook met ieder die geboren is uit de Geest.’ 9Daarop zei Nicodemus: ‘Maar hoe kan dat dan?’
10Jezus antwoordde: ‘U bent degene die Israël moet onderrichten en u begrijpt dit niet? 11Waarachtig, Ik verzeker u: we spreken over wat we weten, en we getuigen van wat we hebben gezien, en toch nemen jullie ons getuigenis niet aan. 12Als jullie al niet geloven wanneer Ik spreek over de dingen van de aarde, hoe zullen jullie dan geloven wanneer Ik spreek over de dingen van de hemel?

 
De evangelist Johannes drijft de spanning op tussen het letterlijk en symbolisch verstaan van ‘opnieuw geboren worden’. Jezus verduidelijkt dat de mens herboren moet worden ‘in de Geest’, met andere woorden dat een totale verandering, een ommekeer, een bekering voorwaarde is om het koninkrijk van God binnen te gaan.
De encycliek Laudato Si spreekt over ecologische bekering. Hoe zal dat geschieden?
Is duurzaam respect voor de schepping aan te leren? We vragen het met nog meer aandrang dan Nicodemus.

Twee modellen zijn o.i. het overwegen waard zijn. Een groeimodel naar doorleefd partnerschap (1) en een model dat inzet op het van jongsaf ervaren en leren van verbondenheid (2).

(1) Ten tijde van de Apartheid ontwikkelde de Zuid-Afrikaanse Dominicaan Albert Nolan een groeimodel voor solidariteit met de allerarmsten. Aangezien de encycliek Laudato Si verbanden blootlegt tussen armoede- en klimaatproblematiek kan Nolan’s model misschien helpen bij de ontwikkeling van een ecologische ethiek en -bekering?
Nolan schetst 4 stappen elk met eigen acties en risico’s.
1. Het begint met geraakt worden, door rechtstreekse confrontatie (bv. met klimaatslachtoffers) en door informatie (over smelten van ijskappen, uitstervende diersoorten, grote overstromingen). Ook Laudato Si zet in op die informatie.
– De actie bij deze fase is noodhulp, overwegend gericht op de gevolgen van klimaatcrisis: financiële steun voor organisaties die olievleugels van strandvogels reinigen of zich lot van klimaatvluchtelingen aantrekken, Maar ook verandering van levensstijl: afval sorteren, papier hergebruiken, vliegkilometers compenseren door beplantingsacties te financieren, enz.
– Gevaar is dat men overdonderd raakt door de omvang van het probleem en dat men zich afschermt en niet meer laat raken.
2. Na enige tijd groeit inzicht dat klimaatproblematiek geen toevallig of onvermijdelijk iets. Het besef luidt de fase in van verontwaardiging en inzicht in structurele oorzaken en gevolgen. Men ziet verbanden tussen politiek-economische keuzes en CO²-uitstoot, ziektes, leef- en voedingsgewoontes; tussen opwarming van de aarde, overstromingen en klimaatvluchtelingen. Men hoopt op veranderingen die de oorzaken aanpakken.
– Acties zijn structureel en politiek: afvalpreventie, een zomer zonder vliegen. Steun aan actiegroepen voor beter openbaar vervoer, deelname aan platforms voor elektrische deelauto’s, keuze voor fairphone-gsm, enz.
– Gevaar in deze tweede fase is verlamming: Wat kan ik als enkeling doen aan wereldstructuren, aan politiek die ecologische rampen veroorzaakt?
3. Volgens Father Nolan volgt nu een cruciale fase: een zich toewenden naar de allerarmste en van hem/van haar leren hoe de toekomst er moet uitzien. Op ecologische vlak kan dat zijn: de schepping ontmoeten, leren kennen en ontdekken wat we ervan kunnen leren.
– Acties in deze fase zou kunnen zijn: ruimte geven aan natuur; natuur leren kennen, verwondering; genieten van natuurelementen: zelfgemaakte confituur, zelfgekweekte groenten,…
– Gevaar van deze fase is het romantiseren. Dat kan nl. tot ontgoocheling en teleurstelling leiden. De ander/de natuur beantwoordt niet aan mijn romantische idealen: de natuur kan wreed zijn, dieren hebben een eigen wil, onkruid overwoekert onze rozen, …het zijn levende wezens net als wij met een eigen ondoorgrondelijk en onvoorspelbaar leven.
4. Er is groei mogelijk naar een vierde en laatste fase: de diepe ervaring van verbondenheid en bondgenootschap o.m. door het (h)erkennen van verwantschap en het afleggen van superioriteit. Ons realiseren dat we samen leven en van elkaar afhankelijk zijn op deze gekregen wereld. Zorg, opdat elk leven tot zijn recht kan komen, danken voor wat we krijgen, verontschuldigen voor wat we nodig hebben voor ons levensonderhoud, …

In de eerste en tweede fase, -de fasen van het geraakt zijn en de verontwaardiging- is de mens een Meerdere die iets wil doen voor de mindere: de planten en de dieren.
In de derde fase draaien de rollen om en stelt de mens zich op als mindere tegenover de overweldigende natuur. Deze fase lijkt noodzakelijk om in een vierde fase tot partnerschap te kunnen komen, tot een verhouding van ‘gelijken’, een partnerverhouding.
—-
Een tweede bekeringsmodel zet in op verbondenheid.
Eerst een citaat uit Laudato Si “milieuopvoeding wil het ecologisch evenwicht herstellen: het innerlijk evenwicht met zichzelf, het solidaire evenwicht met de ander, het natuurlijke evenwicht met alle levende wezens, het geestelijke evenwicht met God”

(2) Bij de criminologe Anouk Depuydt vinden we hiervan ahw een concretisering. Zij omschrijft verbondenheid als antwoord op en als preventie van delinquentie: verbondenheid met zichzelf, de ander(en), de materiële omgeving, de sociale omgeving en het levensgeheel (of het levensgevoel, de natuur,…)
Alles begint bij de ervaring en het besef deel uit te maken van een geheel: de kracht voelen deel te zijn van het gigantisch gebeuren dat leven is. Die basiservaring verandert de houding tegenover onze dagelijkse omgeving:
– iemand met wie je je verbonden weet en voor wie je je verantwoordelijk voelt, zal je geen kwaad berokkenen.
– Jegens een omgeving waar je je thuis voelt, zal je geen vandalisme plegen.
– Een voorwerp dat je dierbaar is, zal je niet beschadigen.
– Een groep waarmee je verwantschap voelt, zal je niet vijandig benaderen,
– enz.
Van kleins af kan men die verbondenheid herstellen of ontwikkelen op een creatieve en fijne manier. In sommige kleuterscholen start de dag met meditatie: zich bewust worden van zichzelf via de ademhaling. Ook wij troffen twee van onze kleindochters op kleuterleeftijd aan in meditatiehouding.
Verder groet men ‘s morgens de dingen: ‘dag tafel Marcel, dag potlood Frieda, dag deur Rudy, dag stoel Mia…’ Naam geven is verbinding maken (de ‘relatie’ waarover Karel Malfliet van Ecokerk hier sprak, het broer- en zusterschap uit het Zonnelied, wat we van Martin hoorden over relatie mens en dier in Genesis 2). Dat waarmee je verbonden bent maak je niet stuk.
Daarnaast is op verschillende scholen dagelijkse zorg voor moestuin & dieren, werkt men actief aan conflicthantering en verwondering.

We mogen hopen dat zo’n milieuopvoeding vruchten afwerpt op korte en middellange termijn.

Tot hier twee mogelijke wegen om de encycliek Laudato Si niet als dode letter naast ons neer te leggen: de weg van partnerschap en de weg van verbondenheid.
—-
Opnieuw geboren worden? Het kan. Je hoeft niet terug in de moederschoot, het gaat om bekering, een ecologische bekering tot verbondenheid en partnerschap.
Onze hoop op en ons geloof in ‘opnieuw geboren worden’ zingen we uit.
(voor wie de encycliek wil nalezen: https://www.rkkerk.nl/wp-content/uploads/2017/06/Encycliek-van-paus-Franciscus-Laudato-Si.pdf )

 

TAFELDIENST

Welkom rond de tafel die ons telkens weer verbindt met elkaar en de schepping en Schepper. 

We danken U om elke week opnieuw de kans te krijgen
hier met elkaar aanwezig te zijn rond deze tafel
Opnieuw geboren te worden in denken, voelen en handelen.
We steken de kaarsen aan en verbinden ons met onze geliefde overledenen
En we steken de kaars aan in solidariteit met alle mensen die wereldwijd door Jezus leven geïnspireerd zijn.
Op de avond voor je lijden en sterven
nam je brood in handen,
vrucht van de aarde, werk van mensenhanden.
Je dankte en zei:
“Neem en eet hiervan,
het is mijn lichaam voor jullie.
Doe dit telkens opnieuw om mij te gedenken”.

Na de maaltijd nam je de beker met wijn,
vrucht van de wijnstok, werk van mensenhanden.
Je dankte en zei:
“Drink deze beker, dit is mijn bloed,
het bloed van het nieuw verbond.
Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken.’

 

 

Slotgebed

De aarde zit boordevol hemel
en elke struik, hoe gewoon ook,
staat in lichterlaaie van God.
Maar enkel hij die het ziet
doet zijn schoenen uit.
De rest zit er omheen
en plukt bramen.

Elizabeth Barrett Browning

*

foto: G.Vanhercke, alpenbloemenweide