Dominicus Gent

Viering van zondag 19 februari 2023

De-koloniseren… (Nieuwe kansen geven 3)

 

Gij brengt ons samen,
dank daarvoor
Gij vormt ons tot Uw gemeente,
wees hier aanwezig.
Gij roept ons Uw weg mee te gaan.
Ga voor ons uit met Uw licht en warmte.
 

Drie weken lang vieren we Nieuwe Kansen. Vandaag focussen we op de-kolonisatie, zo mogelijk een nog moeilijkere invalshoek dan de voorbije weken.
Het lied ‘om verzoening’ staat in deze vieringenreeks centraal. Een lied zonder hoofdletters en zonder leestekens dat aansluit bij onze kleinheid, onze kwetsbaarheid… Een lied dat tot nadenken stemt.

WOORDDIENST

om verzoening 

hoe kan ik verder leven na wat ik heb gedaan
zal ik mijn fout verhelen als leugen voortbestaan
of zal ik schuld belijden herstel en ommekeer
die ene kans nog krijgen waardoor ik menszijn leer

hoe kan ik het vergeten wat mij werd aangedaan
zal ik mijn lijden wreken de weg ten dode gaan
of zal ik ons bevrijden tot beiden zijn bereid
elkander aan te reiken gekwetste mens’lijkheid

wie zal ons ooit verzoenen als jij mij niet vergeeft
ondanks mijn spijt en boeten jouw woede voedsel geeft
wie zal ons ooit verzoenen als ik mij niet bekeer
na jouw vergevend roepen toch geen berouw uitspreek

tot wie moet ik mij wenden nu jij vanuit het graf
geen teken meer kunt zenden geen wenk geen vraag geen straf
wij mogen blijven hopen dat iemand ons verwacht
ons leven wil voltooien met recht en liefdeskracht

T: Berre van Thielt / M: Mark Joly

 

Drie zondagen na mekaar zongen we het lied om verzoening. De liedtekst stelt vele vragen, telkens vanuit een andere invalshoek.
De eerste strofe spreekt ons vanuit het perspectief van de dader. Iemand die zich bewust is van het kwaad dat hij heeft aangericht. Hij vraagt zich af hoe het nu verder moet met zijn leven en of er nog een weg is naar zinvol en waardig bestaan. Hier worden veel andere vragen opgeroepen: geven anderen mij nieuwe kansen? Kan ik verder zonder te bezwijken onder de schuld die ik meedraag? Kan ik de kansen die geboden worden zien en aangrijpen? Geloof ik dat een betere toekomst mogelijk is?
De tweede strofe spreekt vanuit het perspectief van het slachtoffer. Hoe verder gaan met de diepe wonden die geslagen zijn? Kun je daaruit groeien en hoe? Wraak? Een weg ten dode, nee maar wat dan wel? Hoe kan ik, als door en door gekwetste mens bevrijd worden en vrij in relatie staan?
Beide strofes eindigen telkens met een openheid, een gerichtheid op iemand anders. Iemand die met mij nieuw leven mogelijk maakt.
De derde en vierde strofes vertrekken opnieuw vanuit de positie van de dader en gaan na hoe nieuwe kansen afgeblokt worden. Waardoor herstel onmogelijk is. De dader wordt niet beluisterd, zijn verhaal krijgt geen gehoor. Zijn bekering botst op torenhoge muren van woede, van onmacht, van wantrouwen…. En soms blokkeert een dader zelf de kansen op herstel. Is hij niet bereid zichzelf en zijn daden onder ogen te zien? Niet in staat om zich te verplaatsen in de positie van het slachtoffer? Waarom gaat iemand niet in op het liefdevol aanbod van vergeving? Is er iemand die deze muren tussen mensen kan slopen en muren de binnenin, waarachter je kan vastzitten, doorbreken?
In de vierde strofe worden deze vragen nog aangescherpt: wat gebeurt met onrecht waarvan het slachtoffer niet meer leeft? Kan er een vorm van rechtzetting, herstel of verzoening mogelijk zijn over de dood heen? Wat kan er ten aanzien van de nabestaanden die mogelijks nog lijden onder het kwaad dat gebeurd is of er zelf nog in verstrikt zitten? Wat kunnen in dergelijke omstandigheden recht en herstel zijn? Wat zijn dan de kansen op een bevrijde toekomst?

In het grote verhaal over nieuwe kansen krijgen en kansen geven, focussen we vandaag op het proces van dekolonisatie. Voor de meesten onder ons, lijkt dit een beetje een theoretisch concept waarmee een klein groepje politiekers zich wat onledig houdt. Veel geblaat, weinig wol. Ver weg van ons leven en onze bezorgdheden. Met de gruwelen van de Onafhankelijke Congostaat onder Leopold II en de kolonisatie daarna hebben wij toch zelf niets te maken?
Anderzijds kan het thema om uiteenlopende redenen gevoelig liggen. Sommigen hebben goede herinneringen aan de koloniale periode van hun familie en zijn correct en rechtvaardig omgegaan met allen waarmee ze te maken hadden. Anderen hebben een tante non of nonkel pater die zich in de missies al dan niet nog binnen het brede kader van de kolonie, zelfvergeten hebben ingezet voor betere levensomstandigheden van veel arme mensen. Worden de helden van eertijds nu ineens in verdenking gesteld en als misdadigers uitgespuwd? En is de bevolking er na de onafhankelijkheid zoveel beter aan toe?
Helaas stopte de kolonisatie niet met de onafhankelijkheidsverklaringen van Ruanda, Burundi en Congo. In de postkoloniale periode bleven de voormalig koloniale overheden politiek en economisch hun belangen verdedigen en kregen de nieuwe plaatselijke leiders enkel steun wanneer ze ook de Belgische belangen respecteerden. Zo kon Lumumba vermoord worden en Mobutu heel lang aan de macht blijven.

We dragen persoonlijk geen schuld aan dit alles en toch zijn wij deel van die geschiedenis. (Ik ben benieuwd wat hierover in het Verhaal van Vlaanderen en in de Vlaamse canon terechtkomt.) Onze welvaart is in grote mate opgebouwd door de roof en de exploitatie van mensen en gronden, zowel hier maar vooral ook in de kolonies. Er treft ons persoonlijk geen schuld bij wat er in Ruanda, Burundi en Congo aan historisch onrecht gebeurd is, toch mogen wij als samenleving, als goedgeorganiseerde verzorgingsstaat, ’genieten’ van de vruchten van diefstal en uitbuiting. We kunnen dit stuk geschiedenis dan ook niet zomaar wegzetten als een ver verleden waarmee we niets te maken hebben. Misschien is het goed om de vele aspecten van kolonisatie onder ogen te nemen om te zien hoe ingrijpend dit systeem is maar ook om na te gaan welke de vele terreinen zijn waarop een proces van dekolonisatie kan/moet gebeuren. Ik citeer nu uit een boek van Nadia Nsayi :

‘Kolonialisme is een fundamenteel onrechtvaardig systeem van territoriale bezetting, economische uitbuiting en fysiek en mentaal geweld. Het koloniale systeem is ook intrinsiek racistisch. De koloniale logica impliceert immers dat de ene (witte) groep zich biologisch en cultureel superieur acht en zich het recht toekent om de andere (zwarte) groep te domineren en te vernederen. De kolonisatie heeft met zijn ‘beschavingswerk’ Belgische patronen opgedrongen en zo samenlevingsvormen en culturele identiteiten van Congolese volkeren beschadigd en op bepaalde vlakken zelf verwoest.’
‘Koloniale denkbeelden en complexen leven verder, soms subtiel, bij mensen die met stereotiepe propaganda zijn opgegroeid. De koloniale erfenis zit in de geesten, woorden, handelingen, straten, kortom in mens en samenleving.’

(Nadia Nsayi, Dochter van de dekolonisatie pag 178 en 179)

Kan dekolonisering een begin van herstel betekenen?
Kunnen in dit verband, nieuwe kansen betekenen: een rechtvaardige verhouding tussen de voormalig gekoloniseerde landen en ons land en solidaire relaties met de bevolking van deze landen? Hoe kunnen wij hier daartoe bijdragen? Wat kunnen wij doen?
Hoe kunnen we nieuwe wegen banen en inspelen op een nieuw begin, de toekomst ontdekken die op ons wacht en met elkaar een taal van hoop en vrede spreken?

 

Geen taal die Hem vertaalt 

Geen taal die Hem vertaalt geen lied dat bij Hem haalt
geen god aan Hem gewaagd.
Zijn handen spelen in op ieder nieuw begin,
geen ander die ons draagt.
Die in de stilte sprak het noodlot onderbrak
en baande nieuwe wegen.
Hij is nog niet verstomd, Hij zoekt naar ons,
Hij komt in mens na mens ons tegen.

Het meeste gaat voorbij maar meer en meer wordt Hij
de toekomst die ons wacht.
Bij Hem is geen verraad, Hij zelf heeft ons gemaakt,
Hij peilt en proeft ons hart.
Wij leven maar niet echt, zijn land van rust en recht
aanschouwen wij van verre.
Woestijn is om ons heen en allen, een voor een,
vervreemden, vallen, sterven.

Als alles is volbracht zal Hij voor ons een stad
van brood en spelen zijn.
De stok die ons regeert de bek die ons kleineert
de dood zal niet meer zijn.
Doorschenen van zijn licht doorschijnend ons gezicht
voltooid is ons verleden.
Wensdromen worden waar: wij spreken met elkaar
een taal van hoop en vrede.

T: Huub Oosterhuis / M: Antoine Oomen

Wat een contrair onaards vertrouwen spreekt uit ons zingen: dat het noodlot onderbroken wordt en wensdromen van hoop en vrede realiteit worden!? Maar buiten deze muren is miserie, oorlog zonder enig perspectief… Buiten zijn ontheemde mensen in ijzige tenten en schuilkelders of op de dool, op de vlucht… Anderen al jaren kleingemaakt en kleingehouden in onrecht dat we niet zien, ontkennen of weglachen.
Hoe onaards ook, ons vertrouwen is niet zonder grond. De evangelisten beschrijven de samenleving die Jezus voor ogen had en hoe die zichtbaar werd voor mensen op Zijn weg.

We luisteren naar een verhaal bij Lucas, de evangelist die – meer dan zijn collega’s- blinde vlekken aanwijst in de patriarchale samenleving van toen.

Evangelie Lucas 13, 10-17

10Eens gaf Hij op sabbat onderricht in een synagoge. 11Daar bevond zich een vrouw die al achttien jaar leed onder een geest die haar ziek maakte. Ze liep krom en was niet in staat zich op te richten. 12Jezus zag haar en sprak haar aan. ‘Vrouw’, zei Hij, ‘u bent van uw kwaal verlost.’ 13Hij legde haar de handen op en onmiddellijk rechtte ze haar rug, en ze prees God. 14Geërgerd, omdat Jezus op sabbat iemand genezen had, zei de voorzitter van de synagoge tegen de menigte: ‘Zes dagen zijn er om te werken. Dan kunt u komen om u te laten genezen, niet op sabbat.’ 15De Heer gaf hem dit antwoord: ‘Huichelaars! Ieder van u maakt toch op sabbat zijn os of ezel los van de voerbak om hem te drinken te geven? 16Moest deze dochter van Abraham dan op sabbat niet losgemaakt worden van de boeien waarmee de satan haar al achttien jaar geleden heeft vastgebonden?’ 17Toen Hij dat zei stonden al zijn tegenstanders beschaamd en verheugde de hele menigte zich over alle prachtige dingen die door Hem totstandkwamen.

We beamen de lezing met het lied: Zuster maak mij zichtbaar 

Zuster, maak mij eind’lijk zichtbaar,
noem vandaag mijn oudste naam,
noem mij wijze noem mij vrouw,
laat de poorten open gaan.

Zuster, kom op uw verhaal,
leg uw leven in uw woord,
zoveel is verkeerd gegaan,
omdat men u niet hoorde.

Zuster, krom hebt gij gestaan,
richt u op en roep uw wet
laat mij uit uw mond verstaan:
uw geloof heeft u gered.

T: Aleidis Dierick / M: Berre van Thielt

 

Een vrouw in de synagoge op sabbat. Ze kan niet meer recht, er is pijn, isolement….en al achttien zieke jaren dat beperkte zicht: de grond en eigen voeten. Letterlijk en figuurlijk: een belast leven zonder uitzicht, zonder verbinding.
Maar… ze komt wél naar de synagoge, én Jezus ziet haar daar -op die aparte vrouwenplek. Hij spreekt haar aan, legt haar de handen op. Genoeg om rechtop te komen en God te prijzen, want er is haar recht gedaan.
Als de synagoge-voorzitter de menigte geërgerd toespreekt dat ze niet op sabbat voor genezing moet komen, benoemt Jezus de inconsequentie: wél je os en ezel op sabbat losmaken om te drinken, maar een dochter van Abraham – een geloofsgenoot dus- niet losmaken van boeien die haar al 18 jaar het leven beletten?! Het opheffen van lijden gaat vóór op sabbatswetten, liefde breekt wet!

Ons denken en handelen met betrekking tot de-kolonisering kan veel kanten op.
Je kan de ogen sluiten voor zoveel kromgebogenen, je vrolijk of boos maken bij gevoeligheden rond zwarte piet en het n-woord of alles afdoen als ‘vóór onze tijd’ of ‘woke’. Je kan de schuld bij overheden leggen of focussen op symboolhandelingen als standbeelden neerhalen, straatnamen veranderen, …

Of… we kunnen ons de vraag stellen ‘wat zijn mijn blinde vlekken in dit verhaal?’
Verandering begint met luisteren en zien, zoals Jezus de kromgebogene zag en haar lijden woordeloos beluisterde. Verandering begint met meerstemmigheid: het verkennen van niet-witte perspectieven in onderwijs, cultuur, literatuur en ontmoetingen. Verandering begint met verschil willen zien om on-verschil-ligheid voor andermans lijden -en ons aandeel daarin- te stoppen. Verandering begint bij verlangen naar oprecht partnerschap.

Wat kan de-koloniseren zijn? Enkele voorbeelden.

    • Intekenen op een dekolonisatiewandeling die Georgine Dibua Mbombo in Brussel organiseert, alzo bewust worden van de rijkdom die wij aan de kolonisatie danken en hoe onrecht tot op vandaag doorwerkt. (https://www.facebook.com/bakushinta/)
    • Kijk op onze stedelijke website. In 2016 ging stad Gent niet zomaar in op de eis een koninklijk standbeeld en – straatnaam te verwijderen. Ze startte een participatief traject met alle actoren. Een symbool wegnemen is nl. makkelijker dan ontmaskeren wat achter het symbool zit. Vooraleer het Leopold II-borstbeeld werd neergehaald, getuigden vertegenwoordigers van de Afrikaanse diaspora hoe het systeem van racisme, uitbuiting en geweld voortduurt. Gent ziet de-koloniseren als een zoekproces en engageert zich voor een gedeelde en inclusieve toekomst. Sindsdien zijn er meldpunten voor haatmisdrijven en raciale profilering in het nachtleven, krijgen stadswerknemers trainingen in het omgaan met racisme en zijn er praktijktesten rond discriminatie en raciale profilering op arbeids- en huizenmarkt, ….
    • De vzw hand-in Hand van haar kant zet in op het de-koloniseren van de geesten. Zowel het denken van de gekoloniseerden die opgezadeld zijn met een gevoel van minderwaardigheid als dat van de kolonisatoren die door ongelijke machtsverhoudingen en propaganda het idee vestigden dat witte westerlingen superieur zijn op de wereld. Deze racistische vooroordelen zijn hardnekkig en discrimineren ook nu nog mensen met migratieachtergrond. Hand-in-hand doet verfrissende suggesties rond:
       – het dekoloniseren van materieel en immaterieel erfgoed; denk aan straatnamen, inclusieve kinderfeesten, suggesties voor sinterklaasintochten en -feesten, het dekoloniseren van schooluitstappen en handboeken, update-suggesties voor eurocentrische bibliotheken, enz.
       – Op vlak van arbeid pleit ze o.m. voor praktijktesten om racisme tegen te gaan en maakt ze micro-agressies bespreekbaar die zwarte mensen blijven ervaren. Denk aan: ‘je spreekt goed Nederlands voor een zwarte’ of ‘van waar kom je eigenlijk?’ waarbij duidelijk is dat ze niet naar de woonplaats maar naar roots van voorouders vragen… en dan zwijgen we nog over tactloze vragen en handelingen om kroeshaar aan te raken…
    • Politicologe Nadia Nsayi – die daarnet al geciteerd werd –ziet goede dekolonisatiestappen in de media. Ze noemt o.m. de VRT-reeks ‘Kinderen van de kolonie’ en het werk van journalisten Stijn Vercruysse en Katrien Vanderschoot. Ze waardeert het groter aandeel van zwarte opiniemakers in De Afspraak.
    • Tot slot – de Kamercommissie-Belgisch-Koloniaal-Verleden had tot doel klaarheid te scheppen en lessen te trekken voor de toekomst. Vandaag 2 maand geleden hoorden we dat de parlementsleden geen akkoord bereikten: er komen geen excuses van België aan Congo, Burundi en Rwanda voor het koloniale verleden, laat staan dat al van restitutie sprake is. De Congolese diaspora in ons land wijt de mislukking aan het te snel en ondoordacht opstarten van de commissie, het niet structureel betrekken van de betrokkenen en de algemeen Belgische blindheid voor de koloniale geschiedenis. Toch hoor je bij hen ook vertrouwen dat uit de mislukking lessen zullen getrokken worden want met de 128 aanbevelingen van de commissie kunnen particulieren en organisaties aan de slag.

Nieuwe kansen voor kromgebogenen aan beide kanten: we herkennen de rechtopgekomene in eerlijke handelsrelaties, in de mesties die eindelijk identiteit bekomt, in de Congolese onderzoeker die als expert geconsulteerd en gerespecteerd wordt, ….
Én je vindt ze ook aan de kant van de koloniserende staten die zich bewust worden van het onderdrukkend kader van toen en nu en tot de-koloniseren komen. Ook zij komen rechtop, blijven niet verlamd naar de grond kijken omdat het allemaal zo groot en moeilijk en lang geleden is, zij zien niet langer alleen de grond van eigen groot gelijk maar worden alert voor racisme en discriminerend taalgebruik, ze spreken mét zwarten ipv óver, zij zetten zich in voor partnerschap in gelijkwaardigheid, zij nemen verantwoordelijkheid om onrecht te keren. Tot die nieuwe kansen nodigt het evangelie ons uit.

 

TAFELDIENST

Welkom aan tafel
We worden genodigd aan tafel om de laatste woorden en gebaren van Jezus te herinneren. De mens die niet de weg van man en macht ging maar de machtelozen heeft bemind. Hij gaf hen steeds weer kansen op nieuw en waardig leven. Omwille van hen werd Hij zelf machteloos, alleen de liefde was zijn kracht. Voor het herstel van solidaire relaties tussen mensen gaf Hij zijn leven, Zo ging Hij ons een weg voor van verzoening en verrijzenis. Rond deze tafel gedenken we de talloze slachtoffers van oorlogsgeweld en van natuurgeweld in Syrie en Turkije. We steken de kaarsjes aan voor hen en voor onze geliefde doden. We steken ook het kaarsje aan voor allen, waar ook ter wereld die de weg van Jezus willen gaan en in dit uur eucharistie vieren.

Tafelgebed: Genade, vrede, iedereen 

Genade, vrede, iedereen!
De Geest des Heren om u heen.
Neem plaats en zet u in de kring,
doe mee tot zijn herinnering.

Wij vieren hier wat nog niet is:
verzoening en verrijzenis;
dat wij tot rust gekomen zijn
verlost van doodsangst en van pijn.

Wij roepen in herinnering
de mens die onze wegen ging,
maar niet de weg van man en macht,
alleen de liefde was zijn kracht.

De mens die weerloos als een kind
de machtelozen heeft bemind;
die door de armsten werd vertrouwd,
op hen had hij zijn hoop gebouwd.

Hij zei: “Wie leeft uit zelfbelang
sterft vóór zijn tijd, die leeft niet lang.
Maar wie steeds van het zijne geeft,
zal zien dat hij het leven heeft.”

Zo heeft Hij zelf ons voorgedaan,
is tot de dood ons voorgegaan,
niet gevlucht uit eigenbaat
en koos de dood als hoogste daad.

En in zijn laatste levensuur
heeft Hij gezegd vol geest en vuur:
“Dit brood, gebroken, uitgedeeld,
Ik ben het zelf, u uitgebeeld.”

De wijn die daar op tafel stond
hief Hij omhoog en gaf hem rond:
“Dit is mijn bloed, vergoten nu,
Ik ben het zelf, ik sterf voor u.”

Gestorven gaat die mens ons voor
en leeft in onze wereld door.
Hij moet het winnen mettertijd,
zijn geest leeft tot in eeuwigheid.

In al wat klein en nietig leeft,
in al wat nauw’lijks adem heeft,
kijkt Hij ons aan en zegt: “Ik ben
de broer der armen, één van hen.”

Laat ons nu bidden tot zijn Heer,
de Vader, Hem zij lof en eer.
Laat komen hier die stad, zijn rijk:
wij allen even arm en rijk.

Dat wij verdelen alle brood
en leren scheppen uit de nood,
tot alle kwaad verdwenen is,
herschapen tot verrijzenis.

tekst: Jan Van Opbergen; muziek: Gregoriaans

Onze Vader
Vredeswens
Vrede is ons toegezegd, we kunnen daar niet genoeg om danken.
We bidden dat we vaardig in liefde en vrede mogen worden en delen Gods liefde en vrede met elkaar.
Communie

ZENDING

Komen ooit voeten gevleugeld 

Komen ooit voeten gevleugeld mij melden de vrede,
daalt over smeulende aarde de dauw van de vrede,
wordt ooit gehoord uit mensenmonden dat woord:
wij zullen rusten in vrede.

Dan zal ik huilen en lachen en drinken en slapen;
dromen van vluchten en doden en huiv’rend ontwaken.
Maar niemand vlucht, nergens alarm in de lucht,
overal vrede geschapen.

Dan zal ik zwaaien naar vreemden, zij zullen mij groeten.
Wie was mijn vijand? Ik zal hem in vrede ontmoeten.
Dan zal ik gaan waar nog geen wegen bestaan –
vrede de weg voor mijn voeten.

Tekst: Huub Oosterhuis/ Muziek: Stralsünd 1614

 

* 

Websites
https://stad.gent/nl/vredeshuis/op-weg-naar-dekolonisering
https://www.dekoloniseer.be/dossier-voor-dekoloniseer-campagne
https://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/pri/congo/20221122%20Vaststellingen%20Experten%20(003).pdf
https://www.lachambre.be/kvvcr/pdf_sections/pri/congo/20221122%20Aanbevelingen%20voorzitter%20def%20(004).pdf

*

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons nieuw online platform: http://Bijlichten.be 
Ga er in gesprek met de auteurs van de filmpjes!

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.