Dominicus Gent

Viering van zondag 9 oktober 2022

Niet toegeven aan de wanhoop (2): tegenstemmen…

 
Van harte welkom in dit uur van samenzijn, van bezinning en gebed.
In de reeks “niet toegeven aan de wanhoop” waarmee we vorige zondag zijn van start gegaan, staan we vandaag stil bij een volgende beschouwing. Welke mogelijkheden en vooral welke kracht hebben we om een tegenstem te laten horen. Om te blijven geloven in de mogelijkheid van een hoopvol perspectief.
Stellen we ons in het licht van de paaskaars als teken van de verrezen Christus, die ons licht wil zijn.
 
  1

Henriette Roland Holst werd geboren in Noordwijk, NL in 1869. Van haar is de titel bekend van één van haar gedichten: “De zachte krachten zullen zeker winnen in ’t eind”. Daarin ligt de overtuiging, enerzijds dat de eerlijke inzet voor een rechtvaardige samenleving geen illusie is, maar anderzijds dat de realisering daarvan niet zonder meer in onze handen ligt. Deze overtuiging kan alleen maar het resultaat zijn van haar inzet en betrokkenheid bij de arbeidersbeweging in het begin van de vorige eeuw. Ze was dan ook mede oprichter van de SDAP (socialistisch democratische arbeiderspartij).
Aanvankelijk sympathiseerde ze met de Russische revolutie in 1917 en speelde ze een actieve rol in de Communistische Partij Holland. In 1927 brak ze echter met deze partij uit onvrede met de politiek van Stalin en omdat ze zich meer aangetrokken voelde tot een religieus socialisme.

Roland Holst had speciale aandacht voor onderdrukte en achtergestelde vrouwen. Arbeidersvrouwen hadden volgens haar meer belang bij de klassenstrijd dan bij de seksestrijd van het ‘burgerlijk feminisme’. Ze stond achter de principes van geweldloze opstand en sociale verdediging, zoals deze verkondigd werden door Tolstoi en Gandhi .
Ze was de overtuiging toegedaan dat macht en onderdrukking, geweld en oorlog niet het laatste woord konden hebben.

Van haar zingen we het openingslied:

Dit ene weten wij
en aan dit één houden wij ons vast
in de duistere uren:
er is een woord
dat eeuwiglijk kan duren
en wie ’t verstaat
die is niet meer alleen.

T. Henriëtte Roland Holst M. Mariëtte Harinck

 

 

2 De zachte krachten 

Je kan het gerust beschouwen als een thema dat voortdurend terugkeert wanneer we ons bezinnen over onze toekomst, over hoe groot de krachten zijn die het menselijk samenleven bedreigen of die nauwelijks respect hebben voor onze natuurlijke habitat, en die daardoor onze kansen op goed en gezond leven bedreigen. Maar er zijn ook tegenstemmen, alle eeuwen door, zowel in de joodse geschiedenis als in de christelijke beweging. Vandaag luisteren we naar een lezing uit het laatste boek van de Bijbel, de apocalyps van Johannes. Het klinkt misschien wat dramatisch. Dat is het ook.

Lezing Apoc. 12, 1-6.
1 En er werd een groot teken gezien in den hemel; namelijk een vrouw, bekleed met de zon; en de maan was onder haar voeten, en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren;
2 En zij was zwanger, en riep, barensnood hebbende, en zijnde in pijn om te baren.
3 En er werd een ander teken gezien in den hemel; en ziet, er was een grote rode draak, hebbende zeven hoofden, en tien hoornen, en op zijn hoofden zeven koninklijke hoeden.
4 En zijn staart trok het derde deel der sterren des hemels, en wierp die op de aarde. En de draak stond voor de vrouw, die baren zou, opdat hij haar kind zou verslinden, wanneer zij het zou gebaard hebben.
5 En zij baarde een mannelijken zoon, die al de heidenen zou hoeden met een ijzeren roede; en haar kind werd weggerukt tot God en Zijn troon.
6 En de vrouw vluchtte in de woestijn, alwaar zij een plaats had, haar van God bereid, opdat zij haar aldaar zouden voeden duizend tweehonderd zestig dagen.

 
Wat een intrigerend beeld: een vrouw, bekleed met de zon en de maan aan haar voeten, en een kroon van twaalf sterren. Het boek Openbaring waaruit de tekst is genomen, is geschreven omstreeks het jaar 100. De eerste christenvervolgingen zijn losgebarsten in Rome, en men voorvoelt dat het ergste nog moet komen. De verteller schildert in vreeswekkende beelden de botsing tussen de Romeinse heerser en de kleine groepen christenen aan de rand van de samenleving. In apocalyptische beelden wordt de beslissende tweestrijd opgeroepen. Die strijd heeft niet alleen een politieke maar ook een kosmische dimensie.
Er zijn de sterken die levensbedreigende rampen kunnen te weeg brengen: met hun staart vegen ze de sterren van de hemel. En er zijn de zwakken die weerloos zijn als de vrouw in barensnood. Maar de boodschap luidt dat het kwetsbare, het zwakke, niet ten onder zal gaan. Het is een vrouw, zegt de schrijver, een machteloze vrouw, die het kwaad in de wereld zal overwinnen. Een vrouw die het uitschreeuwt van pijn in haar barensweeën maar die nieuw leven brengt. Ondanks de draak die klaar staat om het kind te verslinden.
Het beeld geldt voor alle tijden. Telkens weer worden kinderen verslonden door de draak van de honger, de armoede, het geweld. Telkens weer worden zwakken gedumpt in de vergeetput van de geschiedenis. En toch baart de vrouw haar kind. Zij belichaamt het verzet dat zich niet laat overwinnen.
Niemand is zeker dat gerechtigheid ooit gerealiseerd wordt. De draak staat klaar om toe te slaan. Maar hij kan de inzet voor gerechtigheid niet breken. Het beeld van die barende vrouw, oog in oog met de dreigende draak: het spreekt van een ongelooflijke innerlijke kracht. De zachte krachten zullen zeker overwinnen.
De wereld is het toneel waar mensen verantwoordelijkheid opgedragen krijgen. God is niet de anti-draak die nog sterker is dan de draak van haat en geweld. Het gaat in het Bijbelse verhaal om een heel andere macht. Hier wordt een weerbaarheid opgeroepen en een geest van verzet die mensen sterk maakt. Dat is het beeld van die barende vrouw. Ze belichaamt een krachtige houding die niet toegeeft aan het onrecht.
Ten slotte is nog dat geheimzinnig zinnetje op het einde waar gezegd wordt dat de vrouw vlucht naar de woestijn waar ze een plaats heeft, door God bereid. Woestijn is een beeld als rode draad doorheen de geschiedenis. Woestijn betekent onzekerheid. Woestijn is levensbedreigend. De enige zekerheid die mensen hebben is hun kwetsbare samenhorigheid. Geen macht, geen gebouwen, geen invloed, geen diplomaten. Enkel elkaar: mensen die zich overgeven aan wat elke dag vraagt. Dat is niet zonder risico. Want veel is onvoorzienbaar en onberekenbaar, en de woestijn kunnen ze niet temmen. Zij brengt ons telkens weer te binnen dat wij de toekomst niet zo maar kunnen maken. Het is plaats van overgave. En van elkaar vinden in verbondenheid.

 

  3 Tegenstem Yvone Gebara
 
Een onderzoek deze week wijst uit dat steeds minder mensen naar de nieuwsberichten kijken.
Voornaamste reden: het is te negatief. In elk geval te eenzijdig nega-tief.

Oorlog, vluchtelingen, armoede, extreme hitte, bosbranden, overstromingen, energiecrisis, klimaatcrisis, drugsmaffia, corruptie…. het houdt niet op. Ik wil het allemaal niet meer weten, ik kan er toch niets aan doen.

Is dat zo?
Bijbelse verhalen leren ons niet dat het allemaal dik in orde komt als we maar geloven. Ze leren ons wel: hoe dramatisch de situatie ook is -en dat was ze zeer zeker toen Johannes het boek Apocalyps schreef- er is altijd een mogelijkheid tot nieuw leven. Niet door een grote macht die voor eens en voorgoed een nieuwe wereldorde schept maar door het volgehouden verzet van de zachte krachten.
Het doet altijd deugd mensen te leren kennen voor wie die bijbelse visie niet alleen hoopvolle woorden zijn maar die daar ook hun leven aan wijden. Vandaag vertel ik over Ivone Gebara.

Zij is geboren in 1944 in Sao Paolo, Brazilië. Brazilië is de laatste weken in het nieuws omwille van de presidentsverkiezingen maar ook om de reusachtige problemen waarvoor dat land staat. Alles wat ik daarnet aan ellende opsomde doet zich op grote schaal voor in dat prachtige land en nog zoveel meer….

Ivone wordt tijdens haar studies geïnspireerd door religieuzen die ook politiek actief zijn en op 22-jarige leeftijd treedt ze in bij de zusters van Notre Dame. Ze behaalt in 1975 een doctoraat in de filosofie en werkt gedurende vele jaren samen met Dom Helder Camara in Recife. Ze gaat wonen in één van de vele favela’s en deelt er zoveel mogelijk het leven van de armste mensen. In die zin plaatst ze haar leven en werk helemaal in de bevrijdingstheologie en de bevrijdingsstrijd. Totdat een vrouw haar zegt: je praat als een man en het gaat niet over ons.

Vanaf eind de jaren tachtig werkt Ivone Gebara vanuit een feministische invalshoek, met de gebroken lichamen van vrouwen als uitgangspunt. Te weinig eten voor hun kinderen, gebrek aan schoon water, geweld en een slechte gezondheid, dat zijn de dagelijkse zorgen van vrouwen. En via die zorgen ontdekt ze het belang van het ecologisch perspectief. ‘ Het is me duidelijk geworden hoe de uitsluiting van de armen verbonden is met de vernietiging van hun land’. Ecofeminisme wordt de toetssteen voor haar zoektocht doorheen heel de christelijke traditie die ze grondig bestudeert en herinterpreteert.

Ze krijgt problemen met het Vaticaan en 2 jaar spreekverbod omdat ze in 1993 gepleit had voor de legalisering van voorbehoedsmiddelen en abortus. Ze gebruikt die periode om in Louvain la Neuve een proefschrift af te werken.

Ze behandelt fundamentele theologische thema’s maar blijft daarbij steeds heel dicht bij de situatie van arme vrouwen in Latijns-Amerika. Het doel van haar werk is om bij te dragen aan het herstel van de waardigheid van de aarde en aan de waardigheid van vrouwen en mannen die vervreemd zijn van het lichaam van de aarde en van hun eigen lichamen.

Een belangrijk thema dat ze laat oplichten dat voor ons allemaal belangwekkend is, is de ‘kennisleer’. Ze gaat na welke de verschillende wegen zijn om tot kennis te komen. Welke kennis telt en welke niet? En wie of wat bepaalt wat telt en wat niet? Welke morele oordelen, belangen en evidenties sturen dat? Ze benoemt de heersende kennisleer als antropocentrisch, androcentrisch en eurocentrisch. Een mondvol! Waarmee ze bedoelt dat in het kennen van de wereld en ook het heelal, ‘de mens’ zichzelf als exclusief centrum plaatst. Alsof alles er is voor hem want die mens is dan ook voornamelijk ‘man’, ‘wit’ en Europeaans. Historisch gegroeid is zo’n gegeven op zich misschien niet noodzakelijk slecht. Deze vorm van kennen heeft grote verdiensten in de ontwikkeling van wetenschappen en techniek. Maar laten we niet blind blijven voor onbedoelde en ongewenste gevolgen, voor de beperkingen en het geweld waarmee andere vormen van kennis, andere mensen en natuur miskend en soms uitgeroeid werden én worden.
Voor vrouwen, zwarten, boeren en indianen blijft ‘ervaringskennis’ over en die wordt beschouwd als een minder soort kennis.
Het zijn, helaas nog altijd ideologische vooronderstellingen, en seksistische en ook racistische neigingen die bepalen wat als ‘echte’ kennis geldt.
Dat is niet enkel in de machocultuur van Latijns-Amerika waar. Ook hier.
Daartegenover stelt Gebara het ecofeminisme.
De centrale opvatting is de onderlinge afhankelijkheid van alle elementen die gerelateerd zijn aan de menselijke wereld. We zijn deel van een groter lichaam. Dat betekent dat kennis niet ontstaat uit beheersing en verovering, maar veel meer uit gemeenschap die de scheiding van subject en object overstijgt. Die de scheiding mens en natuur overstijgt. De ecofeministische kennisleer die Gebara voorstaat probeert inclusief te zijn ‘in het erkennen van diversiteit van ervaringen’. Het is tegelijk niet-weten en ‘relativeert onze ambitie om de wereld te overheersen door de ontwikkeling van wetenschappen en technologie.

Het wereldbeeld waar Gebara voor staat is kosmologisch: wie mensen zijn wordt bepaald doordat we deel zijn van het ‘Heilig Lichaam’. De kosmos is Gods lichaam. Verwantschap is het kernwoord, of ver-bondenheid. Daarin zijn we zowel scheppers als schepsels.

Lied: Dat ik aarde zou bewonen

Dat ik aarde zou bewonen,
niet op vleugels als een arend,
niet in schemer als een nachtuil,
niet kortstondig als een bloem

niet op vinnen onder water,
niet gejaagd en niet de jager,
niet op hoeven, niet met klauwen,
maar op voeten twee

om de verte te belopen,
om de horizon te halen –
en met handen die wat kunnen: kappen,
ruimen, zaaien, oogsten,

met een neus vol levensadem,
met een buik vol van begeren,
met een hoofd niet in de wolken,
wel geheven naar de zon

om te overzien die aarde,
haar te hoeden als een kudde,
haar te dienen als een akker
en te noemen bij haar naam.

Dat ik ben, niet meer of minder,
dan een mens, een kind van mensen,
een van velen, een met allen,
groot en nietig, weerloos vrij

om te zijn elkaar tot zegen,
om te gaan een weg van dagen,
liefdes weg, die ooit zal leiden
naar een menselijk bestaan.

T. Huub Oosterhuis – M. Tom Löwenthal
 

Een citaat van Ivone Gebara : ‘Gebed is een moment van dankbaarheid, van stille contemplatie van het eenvoudige feit van hier zijn, van deel zijn van dit immense web van relaties, van ademen binnen het ademen van de wereld (…) onze persoonlijke en collectieve voorbereiding om te handelen in solidariteit en respect, om gevoelens van tederheid en compassie op te wekken voor personen en voor alles wat leeft.’

Slotlied : Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn”

Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.

Ach jullie verlichten, ontrukten,
als je niet liefhebt je naaste
je verre naaste geen recht doet,
in schaduwen dwaal je maar rond,
door kunstlicht je ogen bedorven.

Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.

Ach wij die God willen zien
wij zien het gezicht dat ons aankijkt
te ongelegenertijd,
wij zien in flitsen elkaar,
de liefde die ons beloofd is.

Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.
Wij zullen kennen zoals wij gekend zijn
en er begint een nieuw leven.

T. Huub Oosterhuis M. Antoine Oomen

 

 

 

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons nieuw online platform: http://Bijlichten.be 
Ga er in gesprek met de auteurs van de filmpjes!

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.