Dominicus Gent

Viering van zondag 13 juni 2021

Fratelli Tutti (3)

 

Welkom

Aan iedereen van harte welkom, jullie hier voor het eerst sinds lang in de kerk aanwezig, jullie via het scherm thuis.

We hopen dat alles vlot kan verlopen want het is de eerste keer dat we met zoveel aanwezigen in deze kerk ook life streamen. En dat is toch een beetje complexer dan bij de zoomvieringen.

Bij voorbaat heel erg dank aan allen die dit mogelijk maken.

We mogen de deuren weer opengooien en bij mekaar binnenkomen en het doet deugd mekaar te horen en te zien en in mekaars fysieke aanwezigheid te komen. Covid-19 heeft de draden die ons verbinden niet doorgeknipt, integendeel er werden oude draden weer opgenomen en nieuwe aangeknoopt.

Maar soms was het heel kil rondom.

Die situatie laat ook iets oplichten van het feit dat christelijk geloven een heel fysiek gebeuren is. Het is meer dan een hoge vlucht van mooie idealen of een innerlijke weg van spirituele groei. Het omhelst meer dan een moreel kompas. Christelijk geloven vraagt “body’, lijven, lichamen, handen en voeten, fysieke aanwezigheid. Niet voor niets lezen we in de evangelies tal van verhalen over het genezen van zieke lichamen, niet voor niets staat in het hart van ons geloven de tafelgemeenschap rond brood en wijn. Want we delen een geloof dat niet alleen gehoord maar ook geproefd, gesmaakt wil worden. Om die fysieke aanwezigheid van God en mensen komen we wekelijks samen. Nog niet helemaal onbevangen, niet zonder enige omzichtigheid. Het lijkt wel alsof we na een lange revalidatie stap voor stap weer leren wat voorheen gewoon en vanzelfsprekend was. We gaan vandaag ook weer samen zingen. Met mondmasker maar laat ons dat niet verhinderen opnieuw de zindering van een lied te voelen. En vooraleer we een eerste lied zingen steken we de Paaskaars aan en bidden dat het licht van de Opgestane ons doorheen alle troebele tijden zou blijven gidsen.

 

1 Fratelli Tutti: heil en inzicht door dialoog

Fratelli Tutti roept ons op om meer aan onszelf te denken, maar dan als aan een grote familie gericht op elkaars welzijn.  Dat beeld is mooi, maar families zijn lang niet automatisch een toonbeeld van harmonie en gelijkberechtiging. Hoe kunnen we het gericht zijn op elkanders welzijn dan wel begrijpen, wat is er nodig voor moreel handelen?

In zijn boek  “Een theorie van rechtvaardigheid” helpt de Amerikaanse politiek filosoof  John Rawls (1921-2020)  ons verder met een gedachten-experiment.  Stel dat je een nieuwe maatschappij moet ontwerpen zonder te weten welke plaats jij daarin zal krijgen. Hoe zou die er dan uitzien. Bedenk dat je niet weet of je man of vrouw zult zijn, jong of oud, bankier of dakloze, ziek of gezond, blank of gekleurd, welke regels zouden er dan moeten gelden?  .

Zelfs met die vraag is nog  lang niet evident zichtbaar wat nu echt zeker moet geregeld worden en hoe. Wat zijn de fundamentele waarheden en grondrechten waar we het allemaal kunnen over eens zijn? Hoe leidt dat tot een hiërarchie van wat kan en wat niet, tot beperkingen ook voor wie overschot van `geluk’ heeft? De grote groepen gelijkgestemden: gebundeld in religies en grote maatschappelijke strekkingen zijn niet meer.  De diversiteit in de geglobaliseerde wereld is enorm. Het goede of aanvaarde handelen lijkt  in de seculiere wereld zwaar uiteenlopende vormen aan te nemen.  Sinds de komst van Trump  staat die vraag weer extra op scherp. Velen vonden zijn leiderschap en waarden moreel verwerpelijk, maar een bijna even grote groep leek in hem juist een Messias te zien. Wie heeft overtuigend gelijk?   Net als Rawls ziet paus Franciscus het heil en de weg tot inzicht in dialoog.

211. In een pluralistische samenleving is dialoog de beste manier om tot erkenning te komen van wat altijd bevestigd en gerespecteerd moet worden, en van wat de occasionele consensus overstijgt. We hebben het hier over een dialoog die verrijkt en verduidelijkt moet worden door helder denken, rationele argumenten en verschillende perspectieven en bijdragen vanuit verschillende kennisgebieden en gezichtspunten; een dialoog die de overtuiging niet uitsluit dat het mogelijk is om tot bepaalde fundamentele waarheden te komen die altijd gehandhaafd moeten worden. Het bestaan van bepaalde duurzame waarden erkennen, hoe veeleisend zo’n onderscheidingsproces ook is, geeft soliditeit en stabiliteit aan een sociale ethiek. Als dergelijke fundamentele warden dankzij dialoog en consensus eenmaal erkend en aanvaard zijn, beseffen we dat ze boven elke consensus uitstijgen, dat ze onze individuele context overstijgen en niet-onderhandelbaar zijn. Ons begrip van hun betekenis en belang kan groeien – en in die zin is consensus een dynamische realiteit – maar op zichzelf worden ze, op grond van hun intrinsieke betekenis, geacht duurzaam te zijn.

De filosoof Rawls van daarnet vergelijkt het opstellen van morele spelregels met het opstellen van grammatica. Het moet vertrekken van algemene overtuigingen, intuïties en regels in een maatschappij.  Daarin moet je dan structuur en orde scheppen en de regels op het spoor komen en verduidelijken. Zoals men de betekenis van `goal’ niet kan kennen zonder de regels van het voetbal – zegt hij- zo kan men de betekenis van rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid, belofte, oprechtheid, schuld of plicht niet kennen zonder praktisch moreel kader.

En dan nog blijft het niet  evident. Op het werk moesten we onlangs overeen komen hoeveel men de docenten voor de nieuwe academies voor levenslang leren zou betalen. Terwijl men in de ene faculteit minstens 500 euro betaalt voor een lezing, blijkt men het in de andere doorgaans gratis te doen. Men vindt het niet haalbaar noch nodig om die verschillen te beperken.

Fratelli tutti vat het ook samen als de waardigheid van elke mens respecteren. Het was en is de drijfveer van de huizen van vrede van Maggy Barankitse, van het werk van Jeanne Devos voor de huishoudsters in India, en vele andere charismatische figuren  Het is wat Ikea helpt doen als het   straks aan 2500 vluchtelingen een job zal geven. Er zijn veel broeihaarden van onrecht in de wereld. Het blijft ook schandelijk misgaan op zovele plekken waar de mensenrechten nochtans  ingeschreven staan in de grondwet. We lezen het dit WE nog in de krant, dat  in 2020  bijna 200 gezinnen per week een dak boven hun hoofd verloren in  Vlaanderen. We lazen dat  4 groepsverkrachtingen per week worden aangegeven in België en zowaar 100 gevallen van seksueel misbruik per dag. Het zijn huiveringwekkende cijfers, hier vlakbij. Het gaat evengoed schandelijk mis, nog minder zichtbaar maar zo mogelijk op nog veel grotere schaal, als mensen in slavernij leven om ons van super-goedkope kleding of andere overbodige goederen te voorzien. Of als vluchtelingen mensonwaardig behandeld worden op weg hierheen,  aan de landsgrenzen en daarbinnen. De dialoog over algemeen aanvaarde regels is een ding en nog steeds broodnodig. Ze in de praktijk brengen, motiveren en echt stimuleren nog een ander. Ook tussen generaties is die dialoog en wederzijdse bevraging levensbelangrijk om sociale vriendschap waar te maken.

Als Christenen worden we telkens opnieuw uitgenodigd om het visioen van vrede en gerechtigheid uit te dragen en concreet te maken. Ons wordt gevraagd om steeds opnieuw in dialoog te gaan, zodat het  rechtvaardigheidsbesef gelouterd wordt en gevoed door de context van velen, op het algemeen belang betrokken is. De oogst is groot maar weinig de arbeiders die uitdrukkelijk de uitdaging opnemen,  constant waakzaam blijven en verandering teweeg brengen.   Vredebrengers – en ook veel vluchtelingen behoren tot die groep – zijn hun loon waard, verdienen voedsel en onderdak zo klinkt het straks bij Lucas. En wee de stad bij wie die arbeiders niet welkom zijn. 

Om in die waarheid te staan moeten  we ook onszelf en onze omgang met eigendom en met anderen steeds weer in vraag stellen. Dat gebeurt hier, in Dominicus, op veel analoge plekken in Vlaanderen, en soms overkoepelend in bezield verband en verder.

Scherpe vragen stellen en in dialoog gaan, je leert het niet door hier en daar een woordje in te vullen in een invulboek. Nee. Zelf nadenken, een hele zin formuleren, ze verbinden tot een paragraaf, een hoofdstuk een boek.  We vragen dat het ons overkomt, dat we er blijvend naar op zoek gaan en levenslang leren met zijn allen.

 

Lezing uit Lucas, hoofdstuk 10, 2-8

Jezus zei tegen hen: De oogst is groot maar arbeiders zijn er weinig; vraag dus de eigenaar van de oogst of hij arbeiders wil sturen om de oogst binnen te halen. Ga op weg, en bedenk wel: ik zend jullie als lammeren tussen de wolven. Neem geen geldbuidel, geen reistas en geen sandalen mee, en groet onderweg niemand. Als jullie een huis binnengaan, zeg dan eerst: ‘Vrede voor dit huis!’. Als er een vredelievend mens woont zal jullie vrede met hem zijn; zo niet, dan zal die vrede bij je terugkeren. Blijf in dat huis en eet en drink wat men je aanbiedt, want de arbeider is zijn loon waard. Ga niet van het ene huis naar het andere. En als jullie een stad binnenkomen en daar welkom zijn, eet dan wat je wordt voorgezet, genees de zieken die er zijn en zeg tegen hen: ‘Het koninkrijk van God is nabij!’

 

 

2 Fratelli Tutti: stellingname

In de encycliek Fratelli Tutti vond ik in weerwil van alle volkomen terechte kritiek in de voorbije vieringen helder en treffend verwoord, toch heel wat interessante ideeën en stellingnames die absoluut behartigenswaardig zijn en mij in elk geval aangenaam verrast hebben.

In het eerste hoofdstuk maakt de paus een brede en scherpe analyse van wat vandaag fout loopt. Hij beschrijft de vele pijnpunten in de diverse samenlevingen wereldwijd. En hij doet dat vanuit zijn zoeken naar wegen naar universele broederlijkheid. En ja, zijn taal is vaak eenzijdig mannelijk, net zoals de expliciete verwijzingen naar de slogan van de Franse revolutie dat zijn: liberté, égalité et fraternité. En zoals ook het Europese volkslied,door Schiller eenzijdig mannelijk gedicht werd: Alle Menschen werden Brüder. Dit mag uiteraard vandaag excuus zijn om hetzelfde te doen maar evenmin een reden om er verder niet op in te gaan.

Ik meen dat de paus in onze hedendaagse context moedig stelling neemt om algemeen verspreide en dominante opvattingen te weerleggen. Op velerlei terreinen. Ik kies enkele fragmenten rond éénzelfde thematiek:

(168) De markt kan op zichzelf niet elk probleem oplossen, hoezeer men ons ook vraagt dit dogma van het neoliberale geloof te geloven.

Wat de uitdaging ook is, dit ontoereikende en zichzelf herhalende gedachtengoed biedt altijd dezelfde recepten aan.

Het neoliberalisme reproduceert alleen maar zichzelf door zijn toevlucht te nemen tot magische concepten als ‘spill-over’ (onverwacht of onbedoeld neveneffect van iets) of ‘trickle-down’ (het doorsijpeleffect: gebaseerd op de idee dat de economische welvaart van de rijke bovenlaag uiteindelijk wel ‘doorsijpelt’ naar de lagere klassen) – zonder die namen te gebruiken – als de enige oplossing voor maatschappelijke problemen. Men houdt er geen rekening mee dat de veronderstelde ‘spill-over’ de sociale ongelijkheid niet wegneemt, die de bron is van nieuwe vormen van geweld die het sociale weefsel bedreigen.

Toen ik dit las, herinnerde ik me hoe wijlen Jaap Kruithof -die bezwaarlijk van Roomse sympathieën kan verdacht worden- in een voordracht publiek verzuchtte: ‘Tegenwoordig is de enige die het kapitalisme nog grondig durft te bekritiseren, de paus van Rome. Alle andere gezaghebbende leiders hebben zich bij de onvermijdelijkheid van het kapitalisme al lang neergelegd. Erger, de meesten beschouwen het als de beste samenlevingsvorm waar iedereen voordeel bij heeft.’ Die uitspraak was lof aan het adres van paus Johannes-Paulus II. Enkele decennia later volgt Paus Franciscus de gedachtengang van zijn voorganger. Hij vermijdt het begrip kapitalisme zorgvuldig maar de analyse liegt er verder niet om.

En hij fundeert die kritische stellingname met tal van verwijzingen naar christelijke voorvaders.

(119) In de eerste eeuwen van het christendom reflecteerden verschillende denkers over de gemeenschappelijke bestemming van de wereldse goederen, wat leidde tot het universele inzicht dat als iemand niet heeft wat nodig is om waardig te leven, dat komt omdat een andere iemand daarvan berooft.

Sint-Johannes Chrysostomos vat het zo samen: Je eigen goederen niet delen met de armen, is hen bestelen en het leven ontnemen. De goederen die we bezitten zijn niet van ons, maar van hen.

Of in de woorden van Gregorius de Grote: Als we de armen geven wat ze nodig hebben, geven we niet zozeer iets van onszelf, maar geven we hen terug wat van hen is.

Na deze basisstelling volgt een reflectie over de sociale functie van privé-eigendom. En dan wordt het voor elk van ons concreet. Hoe bescheiden ook, we behoren tot die groep mensen die dingen privé bezitten.

(120) Ik wil nogmaals een uitspraak van de Heilige Joannes Paulus II herhalen, waarvan de kracht allicht onvoldoende erkend is: God heeft de aarde aan de hele mensheid gegeven om alle leden ervan te onderhouden zonder iemand uit te sluiten of te bevoorrechten.

Ik van mijn kant zou willen opmerken dat de christelijke traditie nooit het absolute en onaantastbare recht op privé-eigendom heeft erkend en dat ze de sociale functie van elke vorm van privébezit altijd heeft onderlijnd.

Het principe van het gemeenschappelijke gebruik van de gecreëerde goederen is het eerste principe van de gehele ethische-sociale orde. Het is een natuurlijk, oorspronkelijk en prioritair recht.

Alle andere rechten met betrekking tot goederen die nodig zijn voor de integrale ontwikkeling van personen, met inbegrip van recht op privé-eigendom of elk ander recht, mogen [dit recht] niet belemmeren, maar moeten de uitvoering ervan vergemakkelijken, zoals de Heilige Paulus VI het benadrukte. (…)

 Wanneer deze overwegingen vertaald worden naar onze concrete situatie dan betekent dit eenvoudig gesteld: er zijn mensen en volken met tekort, mensen en volken met genoeg en mensen en volken met teveel en 1% mensen met gigantisch veel te veel.

En er dient dringend en drastisch herverdeeld te worden. Daartoe moeten politieke en juridische instrumenten ontwikkeld worden. Dat is zwaar werken want momenteel worden de meeste politieke en juridische instrumenten ingezet om precies het omgekeerde te doen: grote kapitalen en de bijhorende privileges beveiligen. Het is belangrijk dit te weten en te zien en te blijven volhouden dat het anders kan en moet, in het belang van élke mens en in het belang van het voortbestaan van onze mooie planeet. In dat verband was er de voorbije dagen zowaar 2 keer goed nieuws: Het eerste betreft de beslissing na 10 jaar soebatten over de belasting van 15% op de winsten van multinationale ondernemingen. Belastingen zijn namelijk een heel goed instrument voor herverdeling. Nu nog de voetballers…. want hoe krijg je het uitgelegd dat de enorme sommen die zij verdienen belastingvrij zijn? En misschien ook de huidige gunstmaatregelen voor de farmabedrijven. En wat als niet enkel lonen maar ook vermogens progressief zouden belast worden? Wat valt de hardwerkende Vlaming te vrezen wanneer zijn woning én zijn spaarcenten tot 1 miljoen euro vrijgesteld zouden blijven van belastingen maar alle vermogens die groter zijn wel progressief zouden belast worden? Toch blijkt zo’n wet nu vaak ondenkbaar. Misschien omdat het voor de meeste hardwerkende mensen onvoorstelbaar is hoe groot vermogens kunnen zijn en hoeveel grote vermogenden er zijn. En dan hadden we het nog niet over de belastingparadijzen.

In die onvoorstelbaar saaie materie van belastingen ligt geweldig veel grond braak die bij goede bewerking zoveel vruchten zou kunnen voortbrengen.

Het tweede goed nieuws betreft de tijdelijke opheffing op het vaccin-patent. Een patent wordt beschouwd als ‘intellectuele eigendom’. Ook dat is eigendom. Deze week besliste het Europees parlement dat het patent op het vaccin voor covid-19 tijdelijk zou opgeheven worden zodat andere landen over de mogelijkheid zouden beschikken om het zelf ook te ontwikkelen. De tijdelijke opheffing van het patentrecht is uiteraard slechts een eerste stap want er moet wel meer van ‘intellectuele eigendom’ gedeeld worden om effectief een vaccin te kunnen ontwikkelen. Maar alles begint bij een eerste stap. Hoe moeizaam ook: tegen de 325 stemmen die voor de tijdelijke opheffing stemden, waren en 324 stemmen tegen die opheffing. Eén stem maakte het verschil!

Laten we ons in het bestrijden van rijkdom niet wegzetten met de aantijgingen als jaloezie en afgunst. Dat zijn beschuldigingen die er alleen op uit zijn om stappen naar rechtvaardiger verhoudingen te blokkeren. Laten we het doen vanuit het diepe besef dat paus Franciscus in deze encycliek beschrijft:

Je eigen goederen niet delen met de armen, is hen bestelen en het leven ontnemen. De goederen die we bezitten zijn niet van ons, maar van hen. (Sint-Johannes Chrysostomos)

En nooit vergeten: 1 stem kan het verschil voor heel veel mensen maken.

 

Inleiding op de tafeldienst 

[87.] Niemand kan de ware schoonheid van het leven ervaren zonder in relatie te treden met anderen, zonder echte gezichten om lief te hebben.  Dit maakt deel uit van het mysterie van het authentieke menselijke bestaan. Het leven bestaat pas echt waar er binding, gemeenschap, broederlijkheid en zusterlijkheid is; en het leven is sterker dan de dood als het gebouwd is op echte relaties en banden van trouw.

 Een tekst uit Fratelli Tutti die wonderwel past bij de uitnodiging om hier en nu samen aan tafel te gaan, op een dag als deze waarop we ontzettend blij zijn om nog eens al die echte gezichten zien – al moeten we nog even wachten op de onthulling van de neus en lippen ☺  De woorden passen ook bijzonder goed bij de betekenis van dat laatste avondmaal dat Jezus met zijn leerlingen hield. De binding en de broederlijkheid – met alle beperkingen en falen die er ook in thuis waren – gaf hem ongetwijfeld  de kracht die nodig was om de gekozen weg tot het einde te gaan. Hem gedenken wij in dit uur, samen met onze lieve doden en de velen waar ook ter wereld die zich inzetten opdat we met zijn allen waardig leven mogen. Danken wij de goede God. Ja, wij willen voor hem zingen…

 

 

Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons Youtube-kanaal ( https://www.youtube.com/channel/UCBCXMCRb0cNw8Dd3tMc9elQ)

Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.