Dominicus Gent

Viering van zondag 26 oktober 2014

De Kus

 

Van harte welkom op deze laatste zondag van oktober. Hopelijk is iedereen na een nacht met één uurtje langer slapen goed uitgerust om deze viering over het thema ‘de kus’ te volgen. Laten we eerst de Paaskaars aansteken, om de Eeuwige, waarrond we gemeenschap willen vormen, in ons midden te brengen.
Daarna zingen we elkaar tot welkom…

De kus als vorm van ontmoeting

Of het verstandig is weet ik niet. We laten ons in deze overweging over de kus namelijk meenemen door ons spontaan aanvoelen. Door wat we erover weten uit eigen ervaring of uit observatie. Of dat iets relevants oplevert moet dan maar blijken. Zo is het toch met het kussen zelf ook. Ook kussen gebeurt soms aarzelend, niet goed wetend of het wel gepast is, soms ondoordacht en bijna als automatisme, soms impulsief, soms geriskeerd. Vaak als omkadering van een ontmoeting. De ontmoeting met een ander. Iemand anders. Waarbij de nationale en lokale gewoonten een rol spelen die soms ontwapenende reacties met zich meebrengen. Want hoe doen jullie het? Zijn het er twee, drie of vier? We doen het bij een begroeting, bij een afscheid, bij een samenzijn waarin zielenroerselen werden gedeeld. Soms zelfs wanneer hersenspinsels werden gedeeld. Je weet niet altijd wat een ontmoeting bij iemand los maakt. Maar soms voel je wel een zekere aandrang waardoor je jezelf of die ander zich bewogen voelt om fysiek naderbij te komen. Want daar heeft het in elk geval mee te maken. Het gaat om fysiek. Maar dat kan van zeer uiteenlopende aard zijn. Want er zijn uiteraard twee partijen in het geding. Soms is er enthousiasme, maar er kan ook verlegenheid of zelfs weerstand in het geding zijn.

Concrete aanleiding voor deze thematiek was de vaststelling dat in de bijbel (en dan opvallend veel in de brieven van Paulus) sprake is van de aanbeveling elkaar met een heilige kus te begroeten. Toen de centrale commissie voor de liturgie te Rome vond dat het er bij de vredeswens best niet al te uitbundig aan toe zou gaan, lag de vraag op tafel hoe deze aanmaning zich verhoudt tot de heilige kus van Paulus.

Zoals gezegd: we zijn bij de voorbereiding vrij associatief en spontaan te werk gegaan. En het eerste waar aan gedacht werd was het verband van kus met kust. Laat het ons maar houden bij de Belgische kust. Zee en zandstrand dus. Dat kan misschien een beeld zijn dat helpt. De ontmoeting van zee en land gebeurt op veel verschillende manieren en met verschillende intensiteiten. Vanaf het zacht kabbelende water dat zachtjes de blote voeten omkringt tot de gewelddadige storm die onverbiddelijk toeslaat en schade veroorzaakt en zelfs doden maakt. Ook ontmoetingen van mensen met elkaar kunnen een of andere variant zijn uit dat gamma van mogelijke ontmoetingen die door het samenspel van zee en land wordt opgeroepen.

Omdat deze viering echter geen exhaustieve fenomenologie van de kus doorheen de cultuurgeschiedenis van vijf continenten beoogt, bespreken we hier alleen maar kort drie typen van de kus voor zover deze uitgevoerd wordt met het bovenste zichtbaar gedeelte van het menselijk lichaam. We stellen vast dat kussen altijd op de een of andere wijze met de mond te maken heeft. En het gaat vaak gepaard met een andere belangrijke activiteit van de mond: het spreken. We zeggen er vaak iets bij: het kan fluisterend intiem zijn, of helder zakelijk, of iets daar tussen in. En het kussen heeft ook vaak verband met eten en/drinken. Na een gezellige maaltijd, een intiem samenzijn, een hartelijk feest, een afscheidsmaal bij een overlijden .

Er is de kus op de wang. Uitdrukking van familiale verbondenheid, van vriendschap, van kameraadschap, van blijdschap om een onverhoopte positieve wending, van troost bij iemands verlies, van medeleven bij iemands lotgevallen.

Er is de kus op het voorhoofd. Een teken van respect wanneer we bv. een icoon kussen, of het beeld van iemand die we heilig achten, met wie de relatie afstandelijk is maar toch waardering uitdrukt. De verpleegster die een oude vrouw goede nacht kust.

Er is kus op de mond. De intieme kus die vertrouwdheid veronderstelt. Tussen ouders en kleine kinderen, als verlengstuk van de oceanische verbondenheid van moeder en kind. De moeder kust niet alleen de mond maar het hele lichaam van haar baby. De kus van geliefden: de kus van vertrouwdheid en gedeelde intimiteit tot de kus van lichamelijk verlangen naar de hele persoon. De kus die verlangt naar eenwording.

De kus als taal van ontmoeting. Om terug bij de Bijbel aan te knopen: ook hier ligt een hele verscheidenheid aan betekenissen tussen het Hooglied uit het Eerste Testament en het Hooglied van de liefde bij Paulus 1 Korinthiërs 13. Van de uitgesproken erotische kus naar de ontmoeting in heilige kus in broederlijke/zusterlijke verbondenheid. De ene pool: de uitgesproken erotische kus die wordt uitgelokt door de begeerlijkheid van de ander die door zijn/haar lichamelijke schoonheid vanzelf gevoelens van begeerte wakker maakt en vraagt om vervulling. De andere pool: de caritas die de ander ziet in zijn/haar hulpbehoevendheid , armoede, naaktheid, zoals uitgedrukt in de werken van barmhartigheid. De vreemdelingen, de zieken, de stervenden die vragen om warmte, om nabijheid. De caritas die in zekere zin blind is in de zin dat ze niet gewekt wordt door de begeerlijkheid van de ander, maar de ander mooi maakt door liefdevolle nabijheid.

Zingen we het lied ‘Kom in mijn klein bestaan’

DE JUDASKUS
Afbeelding : De Judaskus, Giotto, Fresco Cappella Scrovegni, Padua

Jezus ging die avond met Petrus, Jakobus en Johannes naar de hof van Getsemane om te bidden. Toen ze terugkeerden, kwam Judas hen tegemoet, vergezeld door een troep gewapende mannen. Judas had met deze mannen afgesproken dat hij Jezus een kus zou geven. Het teken dat hij de man was die ze gevangen moesten nemen. Judas liep op Jezus af, begroette Hem en gaf hem een kus. Vriend, waartoe ben je hier, vraagt Jezus…

Net daarvoor zat Judas nog samen met Jezus aan de tafel. Als één van de intimi. Als de beste vrienden. Hij heeft er volop bij gehoord. Volop meegeteld. Ze hebben drie jaar lang zij aan zij gestreden maar staan nu tegenover elkaar. De kus die Judas geeft lijkt alleen in het gebaar nog een daad van vriendschap. Maar het is een teken geworden waarin hij Jezus aanwijst als de prooi. En toch spreekt Jezus hem nog aan als vriend. Judas kust Jezus en denkt “val dood man”.

Navid Shariffi, de Afgaanse loodgieter-vluchteling uit Waregem. Hij hoorde er bij maar wordt na vijf jaar gedwongen teruggestuurd naar een land in oorlog. Een kus ten afscheid. Val dood man.

Aref was een 20-jarige Afghaanse vluchteling. Hij vroeg in maart 2009 asiel aan in België. Aref werd in 2012 terug gestuurd naar Afghanistan. Val dood man. En dat gebeurde ook. Letterlijk.

Hulporganisatie Dokters van de Wereld zegt dat vier op de tien daklozen ooit het slachtoffer werden van fysiek geweld. Bijna de helft had al te maken met psychologisch geweld. Een dakloze getuigt: De politie komt voorbij en zegt dat ik het uitzicht bevuil. Ze denken dan “Val dood man”.

Terug naar de kus van Judas. Aan die kus gaat Judas uiteindelijk zelf ten onder. Daar mogen we zelf, als mens en als maatschappij, wel eens bij stil staan.

Stef Bos schreef een prachtig lied over de Judaskus. En neen ik ga het niet zingen. Dit is de tekst:

Ik zie de afstand in jouw ogen
Jij doet alsof ik niet besta
Wij hebben zij aan zij gestreden
Nu staan wij tegenover elkaar

En het is te laat om te bepalen
Wie welke fouten heeft gemaakt
De rechter heeft zich teruggetrokken
En deze zaak verjaard verklaard

We hebben elk een kant gekozen
Dat is de prijs van de gewoonte
De val van vanzelfsprekendheid
Jij ziet alleen nog wat je zien wilt
Als je naar mij kijkt

Het is misschien de loop der dingen
Want elk vuur wordt ooit geblust
Ik voel hoe wij elkaar ontwijken
We wachten op de Judaskus

Lied: Acclamatie Alles is nog maar een woord…

DE HOPELOOSHEID VAN DE PUBLIEKE VROUW –
(Afb : Jezus bij Simon de Farizeeër, Rubens, Hermitage, St. Petersburg)

Jezus wordt door een farizeeër uitgenodigd om bij hem de maaltijd te nemen.
Terwijl ze aan tafel liggen komt een vrouw ongevraagd binnen met een albasten kruik.
Zonder aarzelen zet ze zich aan het voeteinde bij Jezus, begint te huilen, droogt zijn voeten met haar lange haren, kust ze dan en wrijft ze in met dure olie. Afkeurende blik van de gastheer, want Jezus als profeet moet toch weten wie hem zo ongegeneerd benadert? Jezus stoot haar niet af, maar vergeeft haar zonden en zegt dat ze gered is door haar vertrouwen.

Gregorius de Grote, een paus uit de zesde eeuw, schreef volgende commentaar over deze gebeurtenis. “Met het parfum dat eens op schandelijke wijze haar eigen lichaam deed geuren, zalfde ze nu de voeten van de Heer. Haar ogen die eens wereldse zaken aanschouwden, vulden zich, nu met tranen van boete. Met het haar dat voordien in dienst stond van haar aantrekkelijkheid, worden nu de voeten van de Heer gedroogd. Van haar lippen kwamen voorheen overmoedige woorden van trots, nu kussen diezelfde lippen de voeten van de Heer.”

Wat bezielt deze vrouw , die door de maatschappij gemerkt was als publieke vrouw, om zich dergelijke vrijheden te veroorloven?

H O P E L O OS
Wanneer je dergelijk stigma draagt van publieke vrouw, uitgespuwd wordt door de mensen van je onmiddellijke omgeving raak je in een neerwaartse spiraal. Je kent geen waardering, je wordt niet meer “au sérieux” genomen , je bent letterlijk gevallen van de maatschappelijke ladder en moet genoegen nemen met de laatste plaats in de sociale status, een plaats naast lepralijders, besmettelijke zieken, HIV-lijders, gedrogeerden, drankverslaafden……

Ze heeft nood aan menselijk contact, waardering, lichamelijk contact waar respect en liefde vanuit gaat en terwijl hij aan het eten is raakt ze hem aan en kust zijn voeten.
In haar ogen is dat maar één persoon die dit kan en dat is Jezus.

Jezus is geraakt en stelt haar gerust : je zonden zijn je gegeven.
Ga in vrede, je bent bevrijd van je stigma dank zij je vertrouwen dat je hebt gehad.

Zouden wij hetzelfde doen – niet enkel voor lepralijders, besmettelijke zieken en gedrogeerden, maar ook voor mensen die het moeilijk hebben in onze maatschappij, voor vreemdelingen, voor eenzamen…

Zang: Acclamatie: Alles is nog maar een woord

 

DE VERLOREN ZOON
Afb : De terugkeer van de verloren zoon, Rembrandt, Hermitage, St. Petersburg

De jongste zoon wil van huis weg. En hij vraagt bij leven zijn deel waar hij recht op heeft. En weg is hij. Uit het oog, uit het hart. Maar niet uit het hart van de vader. De zoon heeft er zijn hele vermogen doorgejaagd. Ten einde raad keert hij naar huis terug. Niet zozeer uit berouw maar eerder uit berekening. Als hij zich maar berouwvol voordoet en nederig om een laatste plaats vraagt zal het hem misschien lukken opnieuw eten en drinken te krijgen. Maar zijn vader staat reeds op de uitkijk. Hij snelt hem tegemoet en geeft hem niet eens de kans zijn spijt en berouw uit te spreken. Hij valt hem om de hals en kust hem hartelijk. De zoon is welkom. Geen woord over wat er allemaal gebeurd is, over de pijn die hij als vader geleden heeft, over de wroeging waar hij wellicht tekort geschoten is jegens zijn zoon dat hij er voor gekozen had het ouderlijk huis te verlaten. Niets van dat alles. Er is alleen maar overstelpende vreugde omdat de zoon is terug gekeerd.

Ik ken veel meer verhalen waar het tegendeel het geval is. Waar mensen zich afzonderen van elkaar. Waar ze verharden door enkel het eigen gelijk te zien. Daardoor wordt ook vaak het beeld van de ander in een extra negatief daglicht geplaatst. Het is maar goed dat ze hun verdiende straf aan den lijve voelen. De vicieuze cirkel versterkt zichzelf.

Het beeld toont twee grote handen die zich beschermend over de jongste zoon uitstrekken.

Zang: Acclamatie: Alles is nog maar een woord

Uit de vrije inbreng

“Ik denk dat er nog een andere kus is: de kus die je aan de geliefde dode geeft, de afscheidskus op het koude voorhoofd…

Uitnodiging tafeldienst

We gaan aan tafel, de tafel van ontmoeting en vriendschap.

De tafel waar Jezus voor zijn passie met vrienden aanzat. Petrus, Johannes Jakobus, en ook Judas…

De tafel waaraan Jezus zat wanneer de zondares zijn voeten zalfde…

De feesttafel aangericht voor de zoon die verloren was.

En nu wij rond deze tafel.

Aan deze tafel toets gij ons hart. Aan deze tafel houdt gij ons in leven en ook zij van wie we afscheid hebben moeten nemen. Voor hen branden deze kaarsen als een vurige kus van herinnering.

Brengen we de gaven aan. De tafel kan nu worden gedekt.

Onze Vader

Vredeswens

Groet elkander met een heilige kus. Mogen wij met onze woorden elkaar bevestigen, met onze handen de hoop levend houden, en onze ogen stralen van vreugde.

Slotlied
Een kus tot afscheid… is een zegen voor het hart. Wij zegenen elkaar door te zingen:  Zegening

 

*

(Foto: Maria Magdalena kust de hand van de dode Jezus, Zuidelijke Bourgondië – foto G.Vanhercke)