Dominicus Gent

Viering van zondag 13 oktober 2019

‘De profetische traditie’

Derde viering in de reeks ‘Een erfenis die hoop geeft’

 

 

Schrift: Een samenstelling uit teksten van Amos en Jesaja

Ik, Jahweh de Heer, doe nooit iets zonder dat Ik mijn besluit onthul aan mijn dienaars, de profeten. Welnu, luister naar wat ik u te zeggen heb bij monde van mijn profeten:

Ge zijt de wijnstruiken waar Ik zoveel van houd. Ik verwacht als oogst, dat ge zoudt leven zoals Ik het wil. Maar ge doet vreselijke dingen. Uw misdaden verduisteren het licht, uw handen zijn besmeurd met bloed, aan uw vingers kleeft het geld van ongerechtigheid, uw lippen braken leugens, ge pleegt geweld, kent geen vrede, ge plundert het land leeg, uw rechters en politici zijn corrupt, grond van kleine mensen pakt ge af tot er geen grond meer over is, ge noemt goed wat kwaad is, ge laat mensen verhonge­ren terwijl ge geld uitgeeft voor oorlog, omdat ge geil zijt op macht.

Ik had verwacht dat ge rechtvaardig zoudt leven. Maar de arme mensen schreeuwen om hulp. Want ge koopt de kleine man voor geld, de arme voor een paar schoenen, en verhandelt zelfs het uitschot van uw koren. Ik, Jahweh de Heer, zal geen van uw daden ooit vergeten! Het zal slecht aflopen met u, hebzuchtige mensen.

*

Dat een nieuwe wereld komen zal waar brood genoeg – en water stroomt voor allen. Daar bouwen wij veilige buurten, wonen dooreen in wijken van vrede, in schaduw van bomen. Geen kinderen zullen daar sterven, oude mensen maken hun dagen vol, en jonge mensen zullen daar pas op hun honderdste sterven. Wij zullen niet voor de leegte zwoegen, geen kinderen baren voor de verschrikking. De wolf en het lam zullen weiden tezamen: wij leren de oorlog af. Dat een nieuwe wereld komen zal waar brood genoeg – en water stroomt voor allen.

Commentaar op de lezing

Jezus haalde zijn inspiratie uit de beleving van zijn eigen religieuze traditie. Die traditie was de erfenis die hij als kind al had ontvangen en die hij in zijn leven gaandeweg verdiepte en omsmeedde tot een instrument van vrede en gerechtigheid, tot een handleiding voor hoop in deze wereld. Jezus kende zijn godsdienstige erfenis heel goed, hij was gepokt en gemazeld in de joodse religieuze geschriften die wij christenen nu het Oude Testament noemen.

Dat Oude Testament is knap opgebouwd. Zonder al te technisch te worden, kunnen we zeggen dat het geheel bestaat uit drie grote delen: de Tora, de Profeten en de Geschriften. Volgens het jodendom staat alles wat een mens moet weten in de Tora. Men vertaalt Tora meestal door ‘Wet’, maar beter is het te spreken van ‘aanwijzingen’: niet zozeer een wet, maar een weg die moet gegaan worden. Middenin hun geschiedenis hebben mensen immers een Stem gehoord die oproept tot gerechtigheid, vrede, verbondenheid, solidariteit en bevrijding. Vanuit de ervaringen met de Stem zijn ze op weg gegaan, en dat moest dus een andere weg worden dan die van ongelijkheid en uitbuiting. Die weg, de Tora, is samengevat in de tien woorden of de tien geboden: de droom van een rechtvaardige samenleving, waar alleen Jahweh koning is. Die droom was en is het hart van de joodse traditie, die ook Jezus zijn traditie was.

Een tweede deel zijn de profeten. In hun boeken wordt verteld hoe de Tora geschiedenis maakt met mensen en hoe mensen geschiedenis maken met de Tora. Mensen proberen te leven vanuit de Tora, vanuit de droom van een rechtvaardige samenleving. Maar tot op vandaag dreigt die droom voortdurend te mislukken. Ook het ‘uitverkoren’ Israël slaagde er meestal niet in, de maatschappij van gelijke en vrije mensen te realiseren. Daarom stonden er telkens weer profeten op om de tien geboden in herinnering te roepen. Om de tegendraadse boodschap concreet te vertalen naar hun actuele situatie. En machthebbers, politieke en religieuze leiders en het volk onder de kritiek van de Tora te plaatsen om hen opnieuw op het spoor van een rechtvaardig, solidair en vrij samenleven te zetten. Om de weg of de richting tot leven voor iedereen weer aan te geven. Je zou kunnen zeggen: de profeten zijn als het ware een actualisering van de Tora.

En dan is er nog een derde deel in het OT: de geschriften. Deze boeken bevatten de reactie van mensen op de Tora én de Profeten, en dit in bidden en zingen en overwegen…. Het zijn de prachtige psalmen en de wijsheidsboeken enz. Maar daar moeten we het vandaag niet over hebben. Wel over de profeten die telkens de Tora actualiseren.

Laten we even de Bijbel-lezing van daarnet bekijken. Ze begint met de uitspraak van Jahweh dat Hij nooit iets doet zonder zijn profeten in te lichten. En Hij voegt eraan toe dat hij zelfs spreekt bij monde van de profeten. Dat is een belangrijke gedachte. Profeten spreken nooit vanuit of voor zichzelf. Altijd is het Gods woord die door hun mond gaat. Ware dit niet zo is, dan hebben we te doen met valse profeten. En hoe kan je dat weten? Echte profeten vertrekken altijd vanuit de Tora, de tien woorden van God aan de mens. Die drukken uit hoe wij mensen moeten leven en samenleven zoals God het van ons verwacht. Worden de geboden hier en nu gerespecteerd? Dat is de grondvraag van de profeet of van de profetische gemeenschap. Dat is heel concreet: Wordt er hier gemoord? Wordt er hier gestolen? Wordt er hier bedrogen? Worden hier valse getuigenissen afgelegd? Aan welke afgoden wordt er hier volop geofferd?

Om op die vragen te kunnen antwoorden, moeten de profeten eerst en vooral de Tora door en door kennen en zelf beleven. Vervolgens moeten zij vlijmscherp-analytisch zijn, realistisch, gevoelig voor de complexiteit van de sociale, politieke, economische en culturele werkelijkheid waarin ze leven, gevoelig vooral voor de mensen die slachtoffers zijn van die onrechtvaardige situaties. Slachtoffers van haat en geweld.

Nadat de profeet zijn analyse van de samenleving gemaakt heeft en de resultaten geconfronteerd heeft met de Tora, met wat God wil, gaat hij dat uitdrukken in zijn profetische teksten. Zoals we gehoord hebben, zijn die niet mals. Dat heeft tot gevolg dat profeten heel vaak gekleineerd of vervolgd of zelfs gedood worden. Want ze stellen de macht en de corruptie onder hun scherpe kritiek. Dat verdragen machthebbers niet. Ook de levenswijze van het volk stellen ze onder kritiek. Als dat gebeurt verhaalt dat volk meestal de slechte boodschap op de boodschapper…

Maar profeten zijn niet enkel negatief. Ze geven ook de blauwdruk van een samenleving waar wel degelijk vrede, gerechtigheid en liefde de agenda bepalen, en niet oorlog, hebzucht en haat. We hebben daar een mooi voorbeeld van gehoord in het tweede deel van de lezing: de beschrijving door Jesaja van een nieuwe wereld.

Daarom is de erfenis van de profetische traditie een springplank naar hoop. We leren van de profeten ons niet cynisch of gelaten neer te leggen bij de bestaande toestanden, maar ze te onderkennen en te bevragen om er iets aan te doen. We leren van de profeten door de bril van de Tora naar de wereld en naar onszelf te kijken. We leren van de profeten om te kijken zoals God zelf kijkt. We leren van de profeten te blijven dromen van een nieuwe wereld. Niet ideologisch, maar realistisch, met geloof, hoop en liefde. Zonder geweld, zonder bloedvergieten.

 

Profeten vandaag…

Hoelang nog beroven wij de armsten van hun grond en van hun brood…, zongen we daarnet.

Deze woorden hoorde ik ook uit de mond van Jeanne Devos. In 1983 ontmoette ik haar in Zuid- India tijdens een inleefreis met Broederlijk Delen. Zij is een missiezuster van De Jacht. Zij  is een straffe tante en heeft een grote indruk op mij gemaakt. Ze gaf haar oorspronkelijk doel van evangelisatie op, zei ze zelf, en besloot de vele behoeftigen te helpen. Ze nam ons mee naar vakbonds-organisaties, naar de school voor doven en blinden die ze had opgericht en naar de dorpen waar ze met een groot hart probeerde de vertrapten het woord te geven.

Inzake haar inzet voor de armsten is ze misschien vergelijkbaar met Moeder Theresa maar in feite dan toch niet. Jeanne werkt in tegenstelling tot Moeder Theresa heel profetisch en zal zeker een profetisch erfgoed achterlaten. Zij wil namelijk het gehele systeem in India helpen veranderen en iedereen bewust maken van de kinderprostitutie, de schrijnende armoede, de ongelijkheid van het kastenstelsel en nog vele andere misstanden in India. Zij richtte de National Domestic Workers Movement op die zich ontfermt over verschopte straat-kinderen en misbruikt huispersoneel. Zij is voor mij een wereldburger avant la lettre met een onuitwisbare boodschap van hoop en solidariteit. Haar woorden zijn bij mij blijven klinken: ‘Niets is onmogelijk, samen beginnen en blijven herbeginnen is de boodschap’. En ze heeft het gedaan want nu heeft ze reeds heel veel volgelingen die haar werk ter plaatse verder zetten: er is de garantie van een minimumloon in 10 staten, een vrije dag per week in 3 staten, een sociale zekerheidsstelsel in 7 staten…

Hoelang nog beroven wij de armsten van hun grond en van hun brood…?

Deze vraag stellen de Oxfam-wereldwinkels zich ook reeds heel lang. Meer nog zij proberen er iets aan te doen. Al bijna 50 jaar zijn zij de pioniers in eerlijke handelsrelaties met boeren in het zuiden. En sinds 10 jaar ben ik één van hen. Bovendien stoppen we niet bij onze eigen winkel en onze partnerboeren. Onze droom?? ALLE handel eerlijk ! Hoe pakken we dat aan?

Handel, landbouw, voedselproduktie en voedseldistributie… het zijn allemaal activiteiten die we niet los van elkaar kunnen zien. Ze maken deel uit van complexe systemen met verschillende actoren: bedrijven, overheden, instellingen, producenten, consumenten. Vandaag functioneren deze systemen niet op een rechtvaardige en duurzame manier. Ze leiden tot: milieuschade, schending van mensen- en arbeidsrechten, weinig duurzame voedingspatronen, machtsconcentratie bij megabedrijven, uitbuiting van arbeiders en boeren en verlies van inspraak voor burgers en consumenten.

Oxfam-wereldwinkels  gaat in gesprek met beleidsmakers en ijvert voor:

° Beleid (nationaal, Europees, mondiaal) dat kleinschalige producenten een eerlijke kans en een leefbaar inkomen biedt en de machtsonevenwichten in de handel, de landbouw, de voedselproductie en voedseldistributie wegwerkt.

° Wetgeving die bedrijven verplicht de mensenrechten en het milieu te respecteren doorheen hun volledige toeleveringsketen, en hen ook aansprakelijk stelt wanneer ze daarin falen.

°  Eenieders toegang tot gezond voedsel geproduceerd op een duurzame wijze.

°  En eenieders recht om mee vorm te geven aan deze systemen van landbouw en voeding.

We doen zelf aan eerlijke handel om te tonen dat het kan. Bovendien zijn onze winkels naast verkooppunten ook broeinesten voor actie en duurzame experimenten. Heel concreet hebben we aan het St. Pietersstation  vorig jaar  de muren gesloopt tussen Lekker Gec, een bio-vegetarisch restaurant en onze wereldwinkel. We zijn opengebroken uit de kleine winkel en hebben bio, sociaal en eerlijke handel met Zuid- en Noord- producten samengebracht. In onze nieuwe ruimte geven we ook platform aan burgerinitiatieven. Concreet betekent dit: de start van groentepaketten, een voorstelling van het Gents Milieu Front, info over Energent (gezamenlijke aankoop van zonnepanelen), een stand van 11.11.11 die het migratiebeleid aanklaagt en het organiseren van briefschrijfacties van Amnesty International aan de tafel in onze winkel met een bakje troost van Lekker Gec. Er is veel werk aan de winkel in onze winkel! We gaan er voor!

Hoelang nog  beroven we de armsten van hun grond en van hun brood….?

Ook De Zuidpoort en ATD (Actie Together for Dignity) stellen zich duidelijk  die vraag en voegen de daad bij het woord. Daarom kregen we (ik ben ook een Zuidpoorter) op 22 mei dit jaar de Federale Armoedeprijs. Dat hiermee de kennis en ervaring van mensen in armoede in de verf gezet wordt als basis voor armoedebestrijding is een belangrijk maatschappelijk signaal. Toch zijn beide organisaties niet onverdeeld gelukkig met deze prijs.

Niet uit ondankbaarheid, wel uit bezorgdheid over het uitblijven van een structureel beleid dat armoede ECHT terugdringt. En, er is met de nieuwe Vlaamse regering helemaal niet veel beternis in zicht. Het beleid zal ECHT moeten luisteren naar de vele zinvolle aanbevelingen die mensen in armoede zelf doen, en dat luisterend oor ook omzetten in concreet beleid: uitkeringen boven de Europese armoedegrens, investeringen in wijkgezondheidscentra en veralgemening van de derdebetalingsregeling en ambitieuze plannen inzake sociale woningbouw. Het zou al een goed begin zijn!

 

Inleiding op de tafeldienst

Cultiveren wij hier niet elke zondag de herinnering aan het heimwee dat bij de profeten leefde, het heimwee naar de komst van liefde en gerechtigheid in deze wereld? Zoeken wij hier niet elke zondag elkaar op om te leren naast kleine mensen te gaan staan in hun strijd om gelijkberechtiging? Spreken wij hier niet elke zondag ons geloof uit dat de belofte van liefde en gerechtigheid niet een verre droom is, maar ooit al eens vervuld is door Jezus van Nazareth?

En toch zien wij dat wij van de profetische droom, ondanks Jezus’ verwezenlijking ervan, weinig hebben terecht gebracht. De panter vreet wel degelijk het geitje op, de beer verslindt wel degelijk de koe en het kleine kind wordt door de adder gebeten. Daarom moeten we blijven samenkomen om dat leven van Jezus, zijn erfenis van hoop, in herinnering te brengen. Rond het woord, rond de tafel. Om liefde en gerechtigheid te leren in het dagelijks delen van ons leven, zoals Jezus het deed, als gebroken brood, als gedeelde wijn. Laten we aan tafel gaan. En zingen we daarbij het tafelgebed “Kom over ons met uw geest”…

 

Korte meditatieve afsluiter 

Graag willen we afsluiten met de profetische woorden van Jeanne Devos:

“Meer dan 30 jaar geleden koos ik in India voor de allerarmsten die in slavernij leven. Ik koos voor hen, was samen met hen, leerde van hen hoe het er uiteindelijk aan toegaat en hoe het zo niet langer kan.

Ik begon met wat ze wel konden, bouwde met de kracht die ze hadden. En nu met een sterke internationale beweging hoor ik hen zelf zeggen: ‘We have done it ourselves!’ Dat is VREDE.”