VIERING : VREDE VOORKOMT OORLOG… (2/3)

Dominicus Gent

Viering van 20 oktober 2024

Vrede voorkomt oorlog
Vrede-oorlog 2/3 

 

 
Welkom. We maken het stil en laten met het licht van de Paaskaars iets van het eeuwig mysterie van vredelievendheid, menselijkheid en verbondenheid binnenkomen in ons hoofd en in ons hart.

Bidden wij:

God, onze Moeder en onze Vader,
Walging, verontwaardiging, machteloosheid…wat kunnen we nog meer voelen als we geconfronteerd worden met het nieuws en de beelden uit de vele oorlogsgebieden.

Is dit het beeld van onze wereld, van onze menselijkheid?
Gij, die ons geroepen hebt, die ons nog zoekt, die ons aanziet, ons wilt kennen. Wek ons tot leven!
Gij, die ons vasthoudt. Sta ons voor ogen!
Doe ons elkaar zien zoals Gij ons ziet.
Die ons geroepen hebt. Hoor ons gebed!

 

Vrede kan oorlog voorkomen

In een reeks van drie vieren we vandaag voor de tweede maal rond het thema ‘oorlog en vrede’. We vieren dat vrede oorlog kan voorkomen. Vrede is een werkwoord. “Er is geen weg naar vrede, vrede is de weg“. Het is een gekende wijsheid waar we veel waarheid in vinden.

Ik nam vorige week deel aan de Interlevensbeschouwelijke Werkgroep Gent. Een werkgroep met aan de basis zoveel mensen met verschillende levensbeschouwingen in onze multiculturele stad. Een werkgroep die vanuit de spirituele kracht van de eigen levensbeschouwing het respectvol samenleven wil bevorderen. Het deed mij deugd daar samen onze bezorgdheid te kunnen delen en te horen dat zovelen hun verantwoordelijkheid willen opnemen en daarom wijzen 1) op het feit dat de universaliteit van de menselijke waardigheid op het spel staat; en 2) dat alleen een moedige houding van vredevol en respectvol verzet tegen onmenselijkheid in deze turbulente tijden het tij hopelijk kan keren.

Ja, beste mensen, de logica van de oorlog moet dringend vervangen worden door vredestaal en vredeslogica. Mensen en menselijkheid verlangen niet naar oorlog maar naar verbinding.
We kunnen en willen dit doen door in onze leefwereld racisme aan te pakken en te keren. We kunnen en willen dit doen door een klimaat van dialoog en samenwerking te stimuleren tussen mensen van verschillende herkomst of levensbeschouwing.
Laten we elkaar grijpen, begrijpen, vastgrijpen en vasthouden om zo onze menselijkheid te delen.

Zingen we biddend het Lied om ontferming

Wat is de mens, wat zijn de dagen
die aan de mens gegeven zijn:
wankel geluk, winnen en wagen,
nieuwe geluiden, oude pijn,
gras, dat vergaat, niet minder niet meer,
bedacht zijn op de dood in keer en tegenkeer.
God, geef de mens woorden van waarde.
Niet van het brood alleen leeft hij,
God, geef de mens leven op aarde,
spreek hem van dode wetten vrij.
Kyrie eleison.

T: Adri Bosch M: Floris van der Putt

 

“Wij zijn toch elkaars broers en zussen?”

Op de vredeswake van Broederlijk Delen/Pax Christi te Langemark/Poelkapelle werden we in het kerkportaal opgewacht door moeilijke vragen: “Waarom werd mijn opa ontvoerd naar Gaza? Waarom nemen de Israëlische kolonisten onze waterbronnen en kuddes af? Waarom kunnen zelfs de Verenigde naties de oorlog niet stoppen?…” Ook de wake zelf begon met een confronterende vraag op groot scherm: “Wat is er mis? Wat is er mis met onze menselijkheid?”
Dezelfde hartenkreet hoorden we een week eerder uit de mond van Frans Wuytack. Zijn tentoonstelling in onze St Niklaaskerk heet niet voor niets De terugkeer van de mens. “We zijn elkaars broers en zussen!” riep Frans. Een vurig pleidooi om die diepe, universele betekenis van ons mens-zijn op te delven en het tij te keren.

Wat kunnen we in de bijbel opdelven over broer-en zusterschap? Laat ons luisteren naar het verhaal van de eerste broers
(Nieuwe Bijbelvertaling van 2021 – een oecumenisch huzarenstuk dat zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke taal en cultuur probeert aan te sluiten en tegelijk verstaanbaar blijft voor ons vandaag.)

Gen 4,2b-10 (NBV21)
(…) Abel werd herder, Kaïn werd landbouwer.
Na verloop van tijd bracht Kaïn de Heer een offer van de opbrengst van het land.
Ook Abel bracht een offer: van de eerstgeboren dieren van zijn kudde offerde hij de beste stukken vlees.
De Heer schonk aandacht aan Abel en zijn offer, maar aan Kain en zijn offer niet.
Dat maakte Kaïn woedend, zijn blik werd donker. De Heer zei tegen hem: ‘Waarom ben je zo kwaad, waarom kijk je zo donker? Handel je goed, dan kun je toch iedereen recht in de ogen kijken? Handel je slecht, dan ligt de zonde op de loer, begerig om jou in haar greep te krijgen, maar jij moet sterker zijn dan zij.’
Kaïn zei tegen zijn broer Abel: ‘Laten we het veld in gaan’. Toen ze daar waren, viel hij zijn broer aan en sloeg hem dood.
Toen vroeg de Heer: ‘Waar is Abel, je broer?’ ‘Dat weet ik niet,’ antwoordde Kaïn. Moet ik soms waken over mijn broer?’
‘Wat heb je gedaan?’ zei de Heer. ‘Hoor toch hoe het bloed van je broer uit de aarde naar Mij schreeuwt’

Terugkerende woorden in een bijbelfragment trekken de aandacht naar de diepte van de tekst. Niet minder dan 5 keer staat het woord broer in de laatste zinnen van een verhaal over iemand die er niet in slaagt broer te zijn of te worden, een verhaal van broeder-moord…
Laten we de dynamiek van deze tekst verinnerlijken met het lied dat Oosterhuis erbij schreef

Stem als een zee van mensen

Stem als een zee van mensen om mij door mij heen.
Stem van die drenkeling, van dat stuk wrakhout
dat een mens blijkt als hij mij aankijkt.

Stem die mij roept: wie ben je, mens waar is je broer?
Stem die mijn vliezen breekt en mij bevrijdt,
die vuur uit steen slaat, jij die mij ik maakt.

Stem die geen naam heeft, nog niet, mensen zonder stem.
Stem als een specht die klopt aan mijn gehoorbeen.
Woord dat aanhoudt. God die mij vasthoudt.

T: Huub Oosterhuis M: Rik Veelenturf

Oosterhuis ontsluit op meesterlijke wijze de bijbelse dynamiek van medemenselijkheid. Die Stem is een sterk beeld. JHWH schept met die stem: hij zei: “licht en er kwam licht (…), God zei: laat jong groen ontkiemen, (…) laat water wemelen van levende wezens (…) en zo gebeurde. God zei: laten wij mensen maken die op ons lijken …en zo gebeurde”. God roept hoorbaar in wat is. Opmerkelijk hoe Oosterhuis Stem wisselend gebruikt voor JHWH, voor de mens als beeld van…én voor diens geweten.

Terug naar de bijbelse broers.
Heb lange tijd niet begrepen waarom de rook van Abels offer naar boven en die van Kaïn naar beneden kronkelde. Maar de Britse opperrabbijn Jonathan Sacks zegt iets interessants over Kains offer. Hij ziet daarin dat het menselijk hart het ergste massavernietigingswapen is.
Dat vraagt om verduidelijking.
Ook in dit verhaal breekt de Tora met denken en handelen van heidense volken. Als je van heidense goden iets wil bekomen – een gezond kind, een goede oogst – dan breng je offers. Je bent afhankelijk en je stemt de goden gunstig met een vorm van ruilhandel waardoor de goden bij jou in het krijt staan.
In de bijbelse traditie daarentegen is de mens vrij en verantwoordelijk: Gods evenbeeld. Offeren gebeurt vanuit nederigheid in dankbaar respect voor de heelheid van de schepping en eerbied voor het leven.
Abel offert bijgevolg de beste stukken van zijn eerstgeboren dieren. Broer Kain offert iets van zijn land en wordt woedend wanneer JHWH niet naar zijn pijpen danst. Die reactie verraadt dat Kaïn offerde uit egoïsme: ik geef, dus ik bepaal wat gebeurt…
Voor Jonathan Sacks is dit verhaal “(…) de diepzinnigste commentaar op het verband tussen religie en geweld: het pogen om je wil op te leggen door middel van macht.(…) Het alternatief van de Tora is: elk menselijk leven als heilig beschouwen. Dat is de laatste en enige hoop die de mensheid rest” voegt hij eraan toe. (Jonathan SACKS, Genesis boek van het begin, 2020, Uitgeverij Skandalon, p.33-35)

Dagelijks merken we dat menselijk leven niet heilig is. Dat men over de ander spreekt als ‘die zwètte, die psychopaat, die groene kikker, die blaasontsteking van kamer 7,…’
Kunnen we aanleren om menselijk leven als heilig te zien? Hoe herontdekken we zuster- en broederschap, grijpen we elkaars hand en laten we elkaar niet los?

Iedereen weet dat preventie belangrijker -én goedkoper- is dan herstellen. Maar of het nu om gezondheid, het klimaat of vrede gaat…. het lukt ons blijkbaar niet om dat weten in daden om te zetten.
Waar opperrabbijn Sacks het menselijk hart het ergste massavernietigingswapen noemt, stelde bisschop Lode op de internationale dag van de vrede dat het menselijk hart ook een kracht bezit die de meest verwoestende wapens overstijgt. Dit is precies wat ook Frans Wuytack oproept met zijn tentoonstelling ‘De terugkeer van de mens’: de herontdekking van de kracht van ons hart.

Zondag na zondag vieren we de hoop dat broer- en zusschap conflict en oorlog zal voorkomen, hier bevestigen en inspireren we elkaar in onze bereidheid menselijkheid te oefenen.

We vonden drie oefentaken waar makkelijk mee te beginnen is: luisteren, danken, zuster- en broederlijk spreken.

1) Dominicaan Timothy Radcliffe noemt leren luisteren de bron van elk veranderingsproces. We moeten dit trainen omdat we inzien dat angst en ‘wij-zij’-denken slechte raadgevers zijn. Vier luistervoorbeelden:
  1. Dominique Willaert in de Denderstreek. Omdat hij merkte hoeveel vooroordelen leven organiseerde hij een gesprek tussen Vlaams Belang-kiezers en mensen met een migratieachtergrond. Hij was daar bloednerveus voor, maar er ontstond dialoog. Ze hebben uren met elkaar gepraat en op het einde van de avond barstte een man in tranen uit. ‘Het Vlaams Belang heeft mijn kop zot gemaakt’, zei hij. ‘Zoveel dingen die ik over hen dacht, blijken niet te kloppen.”
  2. En tweede voorbeeld uit de Interlevensbeschouwelijke Werkgroep Gent (IWG). Daar koesteren we het verschil. We zeggen niet ‘we zijn en willen allemaal hetzelfde’ want als je verschillen van tafel veegt kan je letterlijk on-verschil-lig worden voor de ander. We mogen ervaren dat het leergierig beluisteren van wat vreemd is onze verbeeldingskracht aanscherpt en aanzet tot positieve verbindende acties.
  3. Luisteren kon ook afgelopen donderdag op het St Pietersplein waar mensen in armoede scènes uit hun dagelijks leven naspeelden nav de werelddag van verzet tegen armoede.
  4. Luisteren is een keuze. Kies ervoor om in de trein of de wachtzaal bij de vrouw met hoofddoek of de jongeman met dreadlocks te zitten en groet vriendelijk …. Wie weet welk vredesavontuur je daarmee in gang zet.

2) Naast luisteren is het oefenen van dankbaarheid een stap naar mede-menselijkheid. Een artikel in de krant van afgelopen woensdag bevestigt: “Dagelijks opschrijven wat mooi was aan de dag, maakt het leven mooier”

3) Ten derde kunnen we menswaardig spreken oefenen en alert worden voor hoe we over de vreemde broer en zus spreken … Die ‘zwètte’ bijvoorbeeld heeft een naam: Joël, ‘de blaasontsteking op kamer 7’ heet mevrouw Bondarijck ….en die ‘groene kikker’? Die heet gewoon Filip…

Luisteren, dankbaarheid en menswaardige taal oefenen als tegengif voor conflict en oorlog zijn onmiddellijk en voor iedereen haalbare stappen.
Iets meer inspanning en verbeeldingskracht vraagt het om fundamenteel anders om te gaan met meningsverschillen. Daar gaan we afrondend kort op in:

Pat Patfoort hielp ons -en misschien ook anderen onder jullie- door de opvoedingsjaren heen met haar cursussen ‘opvoeden in en tot geweldarme weerbaarheid’. Later ontdekte ik dat ze ook een actieve rol speelde in bemiddelingswerk, o.a. in scholen en in de internationale politiek.
Met haar methode helpt ze het spontane Meerdere/mindere-narratief te verlaten. Tegenover het heen en weer gaan van argumenten die eigen gelijk verdedigen stimuleert ze tot relatie en het doormaken van een proces van evenwaardigheid waar we elkaars fundamenten (behoeften, waarden, culturele aannames, enz) beluisteren ipv de oppervlakkige argumenten van eigen gelijk. Argumenteren leidt in het beste geval tot de ondergrens van het compromis maar vaker tot escalatie, opkropping of afreageren. Met haar methode die naar fundamenten peilt doet ze beroep op de gezamenlijke verbeeldingskracht die compromis-denken ombuigt tot samen boeiender wegen gaan.

Tot zover enkele voorbeelden van de bijbelse dynamiek die uitnodigt tot broer- en zusterschap, tot terugkeer van de mens. Bevestigen we met een lied het doorleefde van die bijbel tot op vandaag

 

Lied: Boek jij bent geleefd

Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven –
In mijn letters staat geschreven dat alleen de
geest doet leven. Licht en adem is de geest.
Daarom ben ik neergeschreven: dat jij zonder
angst zult leven wat je leest.

Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven –
Wou je leven met zovelen hier op aarde,
moet je delen: licht en adem, geld en goed.
Wie maar leeft om meer te krijgen die zal sterven
aan zijn eigen overvloed.

Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven –
Mozes heeft de weg gewezen, hoor de woorden
der profeten, licht en adem zal er zijn
als je mens wordt zoals Jezus: liefde als een
mens aanwezig, wijn van liefde,
brood des levens, zoals hij.

Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven –
Niemand weet hoe jij moet leven, nergens staat het
opgeschreven. Liefde tegen liefdespijn,
vriendschap tegen duizend vrezen, zoet dat bitter
kan genezen, mens voor mensen, recht en vrede,
licht en adem, heel veel leven mag je zijn.

Vrouw, waar is je broer? Mens, waar is je zusje?
’t Meeste van een mensenleven wordt het minste
opgeschreven: hoe zij trouw zijn aan elkaar,
lijden, sterven, liefde leren zouden wij dat
ook proberen, werd het waar.

Tekst: Huub Oosterhuis Muziek: Antoine Oomen

 

TAFELDIENST

Op uitnodiging van Jezus gaan we aan de tafel van gerechtigheid. Enkel door met elkaar aan tafel te zitten, door te luisteren naar elkaar, door met elkaar in gesprek te gaan kan de cirkel van geweld en wraak gestopt worden.

Jezus vraagt ons in herinnering te brengen en aanwezig te zijn bij wat hij zelf deed: zichzelf uitdelen als brood en wijn. Hij deed het in het volle besef dat aanhouding, foltering en kruis konden volgen. Zijn leven en zijn boodschap waren één en al getuigenis van liefde. Daarom kan ook zijn dood dat zijn: teken van vrede, teken van altijd bedreigde vrede en van altijd levende hoop.

Bidden wij voor allen, waar ook ter wereld, die vrede brengen- voor wie de waarheid aan het licht brengen- voor wie overeenkomst zoeken, gewonden verzorgen, bruggen en stuwdammen herstellen, tenten zetten en voedsel delen. Voor hen steken we de solidariteitskaars aan.

Brengen we onze lieve doden in gedachtenis, maar ook alle oorlogsdoden. Steken we de kaarsjes aan in de herdenkingsschaal.

Genade, vrede, iedereen

Genade, vrede iedereen!
De Geest des Heren om u heen.
Neem plaats en zet u in de kring,
doe mee tot zijn herinnering.

Wij vieren hier wat nog niet is:
verzoening en verrijzenis;
dat wij tot rust gekomen zijn
verlost van doodsangst en van pijn.
Wij roepen in herinnering
de mens die onze wegen ging,
maar niet de weg van man en macht,
alleen de liefde was zijn kracht.

De mens die weerloos als een kind
de machtelozen heeft bemind;
die door de armsten werd vertrouwd,
op hen had hij zijn hoop gebouwd.

Hij zei: “Wie leeft uit zelfbelang,
sterft vóór zijn tijd, die leeft niet lang.
Maar wie steeds van het zijne geeft
zal zien dat hij het leven heeft.”

Zo heeft hij zelf ons voorgedaan,
is tot de dood ons voorgegaan;
is niet gevlucht uit eigenbaat
en koos de dood als hoogste daad.

En in zijn laatste levensuur
heeft hij gezegd vol geest en vuur:
“Dit brood, gebroken uitgedeeld,
Ik ben het zelf, u uitgebeeld.”

De wijn die daar op tafel stond
hief hij omhoog en gaf hem rond:
“Dit is mijn bloed, vergoten nu,
ik ben het zelf, Ik sterf voor u.”

Gestorven gaat die mens ons voor
en leeft in onze wereld door.
Hij moet het winnen mettertijd,
zijn geest leeft tot in eeuwigheid

In al wat klein en nietig leeft,
in al wat nauw’lijks adem heeft,
kijkt Hij ons aan en zegt: “Ik ben
de broer der armen, één van hen.”

Laat ons nu bidden tot zijn Heer,
de Vader, Hem zij lof en eer.
Laat komen hier die stad, zijn rijk:
wij allen even arm en rijk.

Dat wij verdelen alle brood
en leren scheppen uit de nood,
tot alle kwaad verdwenen is,
herschapen tot verrijzenis.

T: Jan Van Opbergen M: Gregoriaans

 

Onze Vader

Vredeswens

Laat vrede gaan van hand tot hand,
deelt haar in daden uit,
totdat zij reikt van land tot land
en heel de aard’ omsluit.

T: Hans Mudde M: Dick Troost

Communie 

Slot 

Een koolmeesje vroeg aan een duif: ‘Weet jij hoeveel een sneeuwvlok weegt?’
‘Zo goed als niets’, antwoordde de duif.
Het koolmeesje lachte: ‘Ik zat gisteren op een dennentak toen het begon te sneeuwen. Geen sneeuwstorm, maar een zachte sneeuwbui, mooi als een droom. Omdat ik niets beters te doen had, telde ik de sneeuwvlokken die op mijn tak vielen. Na een tijdje was ik bij 3.751.952. Toen viel de 3.751.953ste op mijn tak, met een gewicht van zo goed als niets, en toch brak de tak af.’

Het koolmeesje vloog weg. De duif dacht na. Hij was al eeuwenlang, sinds de tijd van Noach om precies te zijn, een expert in vrede. ‘Misschien is er ook slechts één mens nodig om de weegschaal te doen omslaan en de hele wereld in vrede te laten leven’, dacht hij.

Uit: Il était une foi, Pire e.a., Editions CRJC, Liège, 1996

 

Lied om mee te gaan

Wij moeten gaan; aan ’t lied van bevrijding
voegden we weer een eigen refrein,
zagen rondom de glans van herkenning
hoe we elkaar tot Verbondgenoot zijn.
Vonden het Woord, eerder gehoord,
als nieuwe bron op eigen terrein.

Laten we gaan. Geloof in de zegen
die onze God steeds toegezegd heeft,
in niemandsland soms worst’lend verkregen
maar die ons hoop, moed en waakzaamheid geeft.
Neem van hier mee, het vaste idee
Licht blijft de kern, vaak tastend beleefd.

Neem bij het gaan de mantel van vrede
die we behoedzaam om mogen slaan,
waarin de Naam vol kleur is geweven,
vage beschutting in mensenbestaan.
In de woestijn, vruchten en wijn:
vrede en zegen! Laten we gaan.

T. Gonny Luijpers / M. Herma Bulder

 

(De handen zijn van beeldhouwer Frans Wuytack, gefotografeerd in de expo De terugkeer van de mens, Gent, SintNiklaaskerk)