Dominicus Gent

Vastenviering van zondag 10 maart 2024

Vergeven om te veranderen (2)

 

Samen tijd nemen voor verandering. Dat is het vastenthema dat Broederlijk Delen voor dit weekend op de agenda heeft gezet. Vergeven is het thema dat de voorgangersgroep gedurende 3 weken heeft voorzien. En er is we degelijk een verband tussen beide thema’s. Tussen veranderen en vergeven. Vorige week hoorden we dat vergeven een werkwoord is, een proces van verandering dus, een soms lang en pijnlijk proces van op de vingers tikken, straffen, nieuwe afspraken, compromissen, uitwegen zoeken, proberen te herbeginnen.

Vandaag gaan we hierop verder. We leggen de bijbel nog maar eens op het leven. En dat is nooit een gemakkelijk verhaal.

Daarvoor is bijlichten nodig. Licht van vertrouwen, verzoening, vergeving en vrede. We steken de paaskaars aan. En we zingen deze viering open. Vrede voor jou…

 

Vrede voor jou 

Vrede voor jou, hierheen gekomen,
zoekend met ons om mens te zijn.
Jij maar alleen, jij met je vrienden,
jij met je last, verborgen pijn:
vrede, genade, God om je heen,
vergeving, nieuwe moed,
voor jou en iedereen.

Niemand komt hier, vrij van het kwade.
Niemand gaat hier straks weer vrijuit.
Niemand te veel, niemand te weinig,
niemand te groot, geen een te klein.
Dit wordt verbeeld in woord en gebaar
tot ooit en overal
wij leven van elkaar.

Jij die ons kent, jij die ons aanvoelt,
jij die de hele wereld draagt,
kom naar ons toe, leer ons te leven,
help ons te zien wat ieder vraagt:
tijd om te leven, kans om te zijn,
en plek om nu en ooit
gezien, aanvaard te zijn.

T: Jan van Opbergen   M: Com nu met sang – Valerius 1626

Overweging 1: een opening die toekomst schept…

Hoe kan er opnieuw verstandhouding groeien tussen mensen die elkaar ten diepste hebben gekwetst. Jezus zegt dat we moeten vergeven tot 70 maal 7 maal. Dat is mooi gezegd, maar daar doet een mens het niet mee. Vergeven vergt in elk geval dat recht gedaan wordt aan de pijn en de kwetsuren die mensen elkaar hebben aangedaan. Vaak kroppen ze het op omdat ze niet in staat zijn er over te praten of ze stoppen zich weg om niet te moeten zien welk onheil ze veroorzaakt hebben.

En dat onrecht hoeft niet altijd zo ingrijpend te zijn. Er is ook de hele levensstijl die drijft op een mentaliteit van eigenbelang of zelfgenoegzaamheid. Het is een gekende houding die wellicht dichter bij ons staat. Dat we gewoon verder leven op de rug van mensen die de dupe zijn van onrechtvaardige verhoudingen. Van mensen die uitgebuit worden. We beseffen wel dat we er op de een of andere manier bij betrokken zijn, maar we komen er niet toe ons gedrag aan te passen. Eigenlijk weten we dat het niet OK is. Het kan knagen aan ons geweten en ons achtervolgen. Is het mogelijk daarop in te grijpen? Of gaan we er gewoon mee door omdat we onszelf overtuigen dat we toch goede mensen zijn die geen grote misdaden begaan. En zelfs geld geven voor het goede doel.

Er zijn vele situaties die mensen met een gevoel van onbehagen opzadelen. Het is niet gezellig hiermee geconfronteerd te worden. Maar of we echt een stap zetten die onze levensstijl enigszins kan heroriënteren is nog de vraag. Het brengt ons bij de vraag die wellicht herkenbaar is in het verhaal van de tollenaar Levi en hoe hij reageert. Op het woord van Jezus laat hij alles achter om in te gaan op de uitdaging die Jezus hem voor houdt. Want dat is het. En het zegt ook iets over de ernst van Jezus’ oproep die inderdaad vrij radicaal klinkt. Luisteren we even.

Evangelie Marcus hfdst 2,13 – 17

 Een andere keer ging Hij naar de oever van het meer; al het volk kwam naar Hem toe en Hij onderrichtte hen.  In het voorbijgaan zag Hij Levi, de zoon van Alfeüs, aan het tolhuis zitten en sprak tot hem: “Volg Mij.” De man stond op en volgde Hem. Terwijl Jezus eens in diens woning te gast was, lag met Hem en zijn leerlingen ook een groot aantal tollenaars en zondaars aan, want er waren er velen die Hem volgden.  De farizeese schriftgeleerden die zagen dat Hij at met zondaars en tollenaars, zeiden tot zijn leerlingen: “Hoe kan Hij eten en drinken met tollenaars en zondaars?”  Jezus hoorde dit en antwoordde hun: “Niet de gezonden hebben een dokter nodig, maar de zieken. Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te roepen, maar zondaars.” 

 

Het valt op dat de evangelisten Jezus voorstellen als iemand die zich thuis voelt bij wie dan ook. Arm of rijk, geleerd of ongeletterd, zondaar of farizeeër. Het is vooral bij maaltijden dat zijn houding opvalt. Tafelgemeenschap was een belangrijk gebeuren in de joodse traditie. Het betekent dat men opgenomen wordt in de persoonlijke leefwereld van wie je uitnodigt. Toen de farizeese schriftgeleerden zagen dat Jezus met zondaars en tollenaars aan tafel zat, waren ze verontwaardigd. Marcus vertelt dat er een grote groep van dat soort mensen waren zoals de tollenaars, die leven met een zeker onbehagen. Ze hebben het materieel vrij goed, ze bezoeken geregeld de tempel en prevelen hun gebeden. Maar ze voelen tegelijk dat er iets wringt. Op een vage manier voelen ze zich schuldig maar willen het niet echt onder ogen zien. Misschien hopen ze wel dat Jezus hen kan genezen? Er gaat namelijk een weldoende energie van hem uit die hen niet onverschillig laat.

Als je maar wordt als kinderen zegt hij: gewoon toegeven waarover je je schuldig voelt. Het hoort bij de levensstijl van Jezus om in de waarheid te staan. Het geldt ook voor mensen die door diepe pijn getroffen zijn die ze met zich meedragen en die ze niet kwijt kunnen.

Ik was getroffen toen ik vorige week in de Standaard het artikel las over Diane Foley. U herinnert zich ongetwijfeld hoe James Foley haar zoon in 2014 als eerste journalist onthoofd werd in de leeftijd van 40 Jaar door IS-strijders. Tien jaar later vertelt zijn moeder er over. Diane Foley was aanwezig bij de schuldigverklaring en ze aanhoorde de woorden van de dader en zijn straf. Maar ze was niet voldaan. Ze besloot hem op te zoeken, wat ze ook deed in oktober 2021. Ze zegt daarover: “Jims moordenaar en ik liepen in een kringetje rondom de gedachte van vergeving, maar hij vroeg er niet rechtstreeks om. Ik zou die hem hebben gegeven, zonder enige twijfel”.

Er kan een einde komen aan het eindeloos gepieker waarmee mensen soms opgezadeld zitten. De stap die Diane Foley zet betekent voor haar een opening die toekomst schept. Soms hebben we een gebaar nodig dat meer uitdrukt dan we onder woorden kunnen brengen. De vredeswens kan zo’n gebaar zijn. Een gebaar van begrip dat nieuwe kansen schept. Soms zijn symbolische gebaren beter dan woorden wanneer we onze waardering willen uitdrukken. 

Ik vind het niet mogelijk duidelijk te zeggen wat vergeving juist inhoudt. Ik weet wél dat het ook te maken heeft met onze innerlijke gesteldheid. Het gaat om de vraag of we ruimte scheppen voor het verlangen naar gerechtigheid en vrede en liefde dat diep in ons leeft. Misschien is het dat wel dat Jezus weet wakker te maken. Wat hij doet is het allereenvoudigste in de wereld dat niettemin een ware revolutie betekent. Hij brengt het goede nieuws dat ieder mens de moeite waard is. Alleen al dit besef kan wonderen doen. Dat kunnen ook mensen die Jezus’ voorbeeld als levensstijl opnemen. Zij kunnen dragers zijn van een cultuur van aanvaarding en vergeving.

 

 Overweging 2: vertrouwen – verzoening – vergeving … Vrede?

Het eerste wat Ignace tegen me zij toen we samen zaten om deze viering voor te bereiden was “Dat het thema vergeving een zeer moeilijk onderwerp is”… Als een eminent theoloog dat zegt… En hij heeft gelijk (uiteraard), want als ik verschillende filosofische websites van grote denkers afschuim, beginnen de meeste overwegingen met het bevestigen van die moeilijkheidsgraad.

Verwacht van mij dus geen antwoorden. Ik kan alleen meer vragen stellen…

Misschien konden enkele concrete voorbeelden van vergeving me op weg helpen… Onze tijd kent toch enkele voorbeelden van radicale vergeving…

Een eerste voorbeeld. Het verhaal is bekend dankzij de indrukwekkende film ‘Des hommes en des Dieux’. In de nacht van 26 op 27 maart 1996 overviel een commando van de Groupe Islamique Armé (GIA) het Trappistenklooster in Tibhirine. Zeven monniken werden ontvoerd en vermoord. Er wordt een document gevonden waaruit blijkt dat de prior reeds tevoren vergeving heeft geschonken aan zijn toekomstige moordenaars. Kan je dit soort vergeving wel ernstig nemen? Er is geen berouw van de daders. Er is geen vraag om vergeving. Is vergeving dan wel mogelijk?

Een tweede schurend voorbeeld. De zusters Clarissen in Malonne zijn bereid Michelle Martin, de vrouw en medeplichtige van kindermoordenaar Marc Dutroux onderdak te bieden. Waarom doen ze dat? Omdat voor hen vergeving en een tweede kans  geven behoren tot hun levenshouding.  Maar dat valt niet bij iedereen in goede aarde. Er volgt protest en veel mensen protesteren en eisen rechtvaardigheid.

Gerechtigheid en vergeving zijn 2 geboden, maar ze lijken wel tegenstrijdig. Vergevingsgezindheid mag niet ontaarden in toegeeflijkheid, zwakheid of vals medelijden. Gerechtigheid mag niet ontaarden in machtsgevoel en wraak. Het is een moeilijk evenwicht.

Een volgend voorbeeld. Tijdens een bezoek aan Afrika in 1998 vraagt president Bill Clinton om vergeving voor de betrokkenheid van Amerika bij de slavenhandel. Maar kun je namens anderen die al lang overleden zijn wel om vergeving vragen of hen vergeving schenken?

In oktober 1984 is er tijdens een partijcongres in Brighton een bomaanslag op Thatcher. Thatcher overleefde maar er vielen 5 doden. Harvey Thomas de woordvoerder van de Britse premier geraakte zwaar gewond maar overleefde de aanslag. Jaren later zocht hij contact met IRA-lid Patrick Magee. Het begon met correspondentie, dan contact, en uiteindelijk vriendschap. Hoe is zoiets mogelijk, dat je bevriend raakt met iemand die je dood wilde hebben? Vriendschap met iemand die je collega’s vermoorde. Kan dat wel? Hier de link naar de video met de getuigenis van Harvey Thomas:  https://www.youtube.com/watch?v=uiKCRYfv5E0

Nog een recent voorbeeld. Bij zijn bezoek aan Congo in juni 2022 betuigt koning Filip zijn diepste en oprechtste spijt voor het Belgische koloniale verleden. Geen excuses. Hij vraagt niet om vergeving… Daar was veel om te doen. Maar zou hij dat wel kunnen, vergeving vragen namens zijn bedovergrootvaders broer en namens reeds lang overleden betrokken kolonialen? En hoe zit dat dan met de rol van vergeving binnen juridische waarheidsvinding en verzoening?

In mijn opzoekingswerk naar antwoorden en naar meer inzichten over wat vergeven dan wel is kwam ik steeds vier woorden tegen: Vertrouwen – Verzoening – Vergeving – Vrede. Vier V’s. Er is dus zeker een verwantschap.

Vertrouwen
Vertrouwen is de verwachting dat iemand je niet in de steek laat, ook al is dat mogelijk. Er is sprake van vertrouwen als je voor iets belangrijk afhankelijk bent van iemand bent. En dat je niet volledig onder controle hebt. En ook niet met zekerheid kan voorspellen. Vertrouwen is de bereidheid het risico te lopen dat iemand (al dan niet bewust) iets verkeerd doet. Vertrouwen doet wonderen

Verzoening
Elkaar een zoentje geven en dan is alles OK… Het lijkt een fluitje van een cent. Judas gaf Jezus ook een zoentje.

Het Franse woord voor verzoening is réconcilier. Dat is afgeleid van het Latijnse woord conciliaire. Het betekent ‘bijeenroeping’, ‘vergadering’, ‘vereniging’. Maar het is het voorvoegsel dat het woord zo interessant maakt. De ‘Re’ van… réconcilier.

Opnieuw verenigen na een conflict dat eraan voorafging. Het verwijst naar een mogelijk herstel en misschien vergeving.  Het wonder van verzoening…

En dan is er vergeving
Kan je vergeven zonder vertrouwen en verzoening? Moet vergeving gevraagd voordat vergeving geschonken kan worden… Maar als de dader overleden is… wat dan ?

Zijn er voorwaarden tot vergeving? Of kan het onvoorwaardelijk? Moet de vraag voor vergeving expliciet uitgesproken worden? Moet er tijd overheen gaan? Kan je nog  echt spijt betuigen als het een voorwaarde voor vergeving is?

Bijna geen enkele menselijke relatie kan zonder vergeving. Maar vergeven is lastig. Het is duidelijk. Vergeven gaat niet vanzelf. Er is tijd nodig. En ook begrip en oprechtheid. Is vergeven alleen mogelijk vanuit een relatie? En kan je dat leren? Vergeven? Vergeven is wonder…

Ik herhaal de woorden van Ignace. Ook ik vind het niet mogelijk duidelijk te zeggen wat vergeving juist inhoudt. En ook ik heb een vermoeden dat het te maken heeft met een innerlijke gesteldheid. Over ruimte scheppen voor vertrouwen, verzoening, gerechtigheid en vergeving en dan misschien echte vrede? Misschien kan ik dat leren…