Dominicus Gent
Viering van zondag 16 oktober 2022
Niet toegeven aan wanhoop (2): verzet vanuit liefde…
Ni pleuje… zelfs niet-Gentenaars kennen deze koppige karaktertrek die aan de stroppendragers wordt toegeschreven. Nie pleuje, of niet toegeven. Niet toegeven aan wanhoop. Het is de rode draad in deze vieringenreeks. En uiteraard was Jezus zo’n inspirerende tegenstem. Jezus was Gods mensgeworden liefde en waarheidszoeker. Maar diezelfde Jezus kon ook fel van leer trekken. Geen blad voor de mond nemen. Zeggen wat moet gezegd. Maar ook in onze tijden blijven mensen die schijnbare tegenstelling tussen liefde en activisme waardevol vinden. We gaan op zoek naar de link tussen mystiek zoeken en krachtig verzet.
We stellen ons in het licht van de paaskaars. Daarin worden hoop en liefde gebundeld. Maar het is ook de vlam die staat voor strijd en verzet. Het licht van Jezus dat voor ons uitgaat.
Psalm van David
Ik zal in mijn huis niet wonen,
ik zal op mijn bed niet slapen,
ik zal mijn ogen niet dicht doen,
ik zal niet rusten, geen ogenblik,
voordat ik heb gevonden:
een plek waar Hij wonen kan,
een plaats om te rusten voor Hem
die God is, de enige ware.
een plek waar Hij wonen kan,
een plaats om te rusten voor Hem
die God is, de enige ware.
Ik zal in mijn huis niet wonen,
ik zal mijn ogen niet dicht doen,
ik zal niet rusten, geen ogenblik,
ik mag versmachten van dorst,
tot ik gevonden heb:
een plek waar de doden leven
de plaats waar recht wordt gedaan
aan de verworpenen der aarde.
een plek waar de doden leven
de plaats waar recht wordt gedaan
aan de verworpenen der aarde.
Huub Oosterhuis M. Antoine Oomen
Lucas
Jezus gaf de mensen deze les: ‘Pas op voor de wetsleraren! Zij lopen graag rond in deftige kleren. Ze willen beleefd gegroet worden op straat. Ze willen de beste plaatsen hebben in de synagoge. En ze willen de mooiste plaatsen krijgen bij een feestelijke maaltijd. Ze doen net alsof ze uren aan het bidden zijn. Maar intussen pakken ze het bezit van weduwen af. God zal de wetsleraren extra streng straffen.’
Jezus ging in de tempel bij de geldkist zitten. Hij keek hoe de mensen geld in de kist deden. Veel rijke mensen gaven veel geld. Er kwam ook een arme weduwe. Zij deed twee muntjes in de geldkist. Die waren bijna niets waard.
Toen riep Jezus zijn leerlingen bij zich en zei: ‘Luister goed naar mijn woorden: Die arme vrouw heeft het meest gegeven van allemaal. Want de anderen gaven een deel van het geld dat ze overhadden. Maar die vrouw gaf geld dat ze niet kon missen. Ze gaf al het geld dat ze had, alles waarvan ze moest leven.’
Toen ging Jezus weg uit de tempel. Eén van de leerlingen zei: ‘Kijk, meester, wat een grote stenen! Wat een grote gebouwen!’ Jezus zei: ‘Bekijk die grote gebouwen van de tempel maar goed. Ze zullen helemaal worden afgebroken, steen voor steen.’
Het verhaal van de arme weduwe
Wat zonet werd voorgelezen, wordt het verhaal van de arme weduwe genoemd. Of nog ‘het penninkje van de arme weduwe’. In ongeveer 100 woorden vertelt de schrijver van het Marcusevangelie iets over ‘een’ arme weduwe. We kennen het verhaal uit een godsdienstles of als evangelielezing van de 32e zondag door het B jaar, ergens begin november. En de gangbare interpretatie van het verhaal is eveneens bekend: het is bewonderenswaardig en goed dat iemand die zelf bijna niets bezit – want dat veronderstelt het woord ‘weduwe’ toch – haar schamel bezit wegschenkt. Het is goed een offer te brengen en liefst in alle bescheidenheid.
Ik heb het lang moeilijk gehad met deze moraal van het verhaal. Ik denk terug aan de jaarlijkse actie van Domus Dei uit mijn jeugd. Domus Dei was (of is) een vzw (bisdom Gent en Brugge) die fondsen verzamelde om investeringen in scholen, parochies en jeugdbewegingen te ondersteunen. Leerlingen van colleges, leden van scouts en chiro e.a. werden gevorderd om loten van de Domus Dei-tombola te verkopen. Ik weet dat het voor mijn ouders budgettair niet vanzelfsprekend was om die loten te kopen. En dan werd mijn moeder ook nog jong weduwe …
Maar, in één of ander bijbels leerhuis mocht ik ontdekken dat het verhaal van de arme weduwe ook anders kan en mag gelezen worden. Verschillende interpretaties zijn mogelijk. We beginnen met te lezen wat er staat en komen zo op het spoor van betekenis.
Wat staat er:
Over de weduwe (vers 41 – 44): Jezus gaat zitten en kijkt. Veel rijken gooien veel geld in de kist. Een arme weduwe gooit er 2 muntjes ter waarde van een quadrans in. Jezus roept zijn leerlingen en zegt: ‘Ik verzeker jullie: deze arme weduwe heeft meer in de offerkist gedaan dan alle anderen die er geld in hebben gegooid; want die hebben gegeven van hun overvloed, maar zij heeft van haar armoede alles gegeven wat ze had, haar hele levensonderhoud.’
Dat is het dus. Niet meer, niet minder. Geen woord te veel, geen details en evenmin emotie (niet onbelangrijk!). Jezus zit en kijkt. Er staat evenmin dat hij blij is of boos of verdrietig. Hij stelt feiten vast maar doet zelfs geen aanbevelingen.
De context:
De 4 verzen over de weduwe zitten gesandwicht tussen toch wel heftige uitspraken van Jezus. Het zijn niet min te verstane woorden van Jezus over de tempel en de Schriftgeleerden. Vooraleer de weduwe ter sprake komt waarschuwt Jezus voor de verfoeilijke praktijken van de religieuze leiders, de schriftgeleerden die rondlopen in dure gewaden, die zich verrijken ten koste van de armsten. Die de huizen van de weduwen opeten en als verontschuldiging langdurig bidden (Naardense Bijbel).
En na de verzen over de weduwe, bij het begin van hoofdstuk 13, lezen we over de tempel. Eén van de leerlingen wijst Jezus op de schoonheid en grootsheid van de tempel. De leerling is duidelijk onder de indruk. Maar Jezus’ antwoord is niet mis te verstaan: ‘Die grote gebouwen die je nu ziet – wees er maar zeker van dat geen steen op de andere zal blijven; alles zal worden afgebroken.’
Niets van de zogenaamde zekerheden zal overeind blijven. Niets van alle rijkdom, uiterlijke pracht en praal, … Alles wordt anders. Het lijden en de dood van Jezus is nabij.
Kunnen we de vrouw, de weduwe, dan eerder als slachtoffer zien? Slachtoffer van de wanpraktijken van rijken en groten, slachtoffer van een systeem waar arm arm blijft. Wil Jezus hier de sociale situatie van de armsten en de minsten aanklagen? Want eigenlijk moet de weduwe niets doneren. Integendeel. Wordt zij niet verondersteld te mogen ontvangen van de overvloed van de rijken? In deze interpretatie van het verhaal vind ik de arme weduwe best wel moedig. Je moet het maar doen: gaan staan tussen al die mooi uitgedoste mensen met veel geld. Moedig en sterk, toch? Ze legt haar 2 penningen in de schaal (de aandachtige toeschouwer – Jezus en wie vandaag? – ziet het !) Ze doet haar duit in het zakje.
Morgen is het 17 oktober, Werelddag van Verzet tegen Armoede. Naar jaarlijkse gewoonte zullen mensen van de Verenigingen waar Armen het Woord nemen verzamelen in Gent. Onder de stadshal en ook aan de steen op het Sint-Pietersplein. Veel moedige mensen zullen er samen komen en enkelen zullen er het woord nemen. Alweer. Om te getuigen van hun armoede, van hun miserie, van het onrecht dat ze dag in dag uit ervaren. Dappere mensen die vaak niet weten waarvan te leven – soms alleen nog overleven. Ook zij doen, met de middelen die ze hebben, hun duit in het zakje.
En eigenlijk zouden ze nog meer van zich mogen laten horen. Dominique Willaert (was artistiek leider van Victoria de Luxe in Gent, auteur) verwoordde het onlangs als volgt: ‘Ik ben kritisch voor de armoedeverenigingen omdat ze te weinig aan rijkdombestrijding proberen/durven te doen. De verenigingen zijn echter belangrijk in functie van het samen brengen van, in het verenigen van en het luisteren naar mensen. Ik heb hier dus een vrij genuanceerde mening over, maar we zouden in het Westen arme mensen moeten meer durven aanmoedigen om in opstand te komen. De ongelijkheid is zo groot en zo ontoelaatbaar dat we hier kwaad moeten leren over zijn. En de woede van armen niet proberen te sussen. Dit doen onze regeringen al meer dan genoeg, de terechte woede en onvrede van de mensen sussen.’
Het verhaal van de mensen in armoede vandaag mag bijgeschreven worden, opgenomen in de Bijbelse verhalen van weleer. In dat Boek dat vertelt van mensen die geven en ontvangen, van mensen die op weg gaan. In het Boek waarin gezegd wordt wat moet gezegd. Dat ons de hand reikt om te doen wat moet. In het Bijbelse spoor van verzet én inkeer. Zoals de weduwe? Het staat er niet maar ik mag het er vandaag graag bij denken: ze kwam naar de tempel misschien om zich thuis te voelen bij God én ze stelde een daad, haar duit in het zakje.
Boek jij bent geleefd
Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven
In mijn letters staat geschreven
dat alleen de geest doet leven.
Licht en adem is de geest.
Daarom ben ik neergeschreven:
dat jij zonder angst zult leven wat je leest.
Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven
Wou je leven met zovelen
hier op aarde, moet je delen:
licht en adem, geld en goed.
Wie maar leeft om meer te krijgen
die zal sterven aan zijn eigen overvloed.
Boek jij bent geleefd, zeg ons hoe te leven
Mozes heeft de weg gewezen,
hoor de woorden der profeten,
licht en adem zal er zijn
als je mens wordt zoals Jezus:
liefde als een mens aanwezig,
wijn van liefde, brood des leven zoals hij.
Boek jij ben geleefd, zeg ons hoe te leven
Niemand weet hoe jij moet leven,
nergens staat het opgeschreven.
Liefde tegen liefdespijn,
vriendschap tegen duizend vrezen,
zoet dat bitter kan genezen,
mens voor mensen, recht en rede,
licht en adem, heel veel leven mag je zijn.
Vrouw, waar is je broer? Mens, waar is je zusje?
’t Meeste van een mensenleven
wordt het minste opgeschreven:
hoe zij trouw zijn aan elkaar,
lijden, sterven, liefde leren
zouden wij dat ook proberen, werd het waar.
tekst: Huub Oosterhuis; muziek: Antoine Oomen
Verzet vanuit liefde
De verfoeilijke praktijken die Jezus aanklaagde zijn een voorbeeld van zijn activistisch optreden. Zoals Annemie het beschreef wijst hij op de feiten. Maar zijn aanklacht wordt gedragen door een krachtige liefde. Vanuit die liefde kon hij verontwaardigd zijn. Boos. Leugenaars, huichelaars, witgeschilderde graven… Het zijn uitspraken van Jezus die niets aan de verbeelding overlaten.
Zonder liefde is activisme weerloos. Ik las het in de krant van vrijdag 7 oktober. Het is een uitzonderlijke en aanstekelijke krantenkop. Het krantenartikel gaat over een ecofeministische theatervoorstelling (A play for the living in a time of extinction) die amper 150 watt nodig heeft. Het is een radicaal klimaatneutraal experiment. De voorstelling toert door Europa zonder het vliegtuig te nemen. De Britse regisseur Katie Mitchell (60) heeft haar huis in Londen niet één keer verlaten. Ze regisseert via Zoom. In Vlaanderen geven Martha Balthazar en actrice Lisah Adeaga een eigen draai aan de voorstelling. (https://www.standaard.be/cnt/dmf20221006_97738422
Het artikel besluit met een quote van Lisah Adeaga: ‘Je hebt zowel stenengooiers als bruggenbouwers nodig. Zonder liefde is activisme weerloos.’
Liefde en activisme, strijd en inkeer, mystiek en verzet. Ik hanteer deze schijnbaar tegengestelde kapstokwoorden om mijn zoektocht te delen. Ik doe dat aan de hand van mensen die leefden vanuit Jezus’ inspiratie.
Liefde en Mystiek… is er een verband? En waarom dan niet beginnen bij Hadewijch? Ze is een belangrijke mystica uit de 13de eeuw. Haar christelijke liefdesmystiek spreekt op een verrassende en interessante manier over de liefde die de mens van oudsher fascineert en inspireert. Dat spreken doet ze niet op een abstracte, platonische manier. Ze doet dat op een hele concrete wijze. Ze vertrekt vanuit de ervaring van mensen die aangeraakt zijn door een God die zij Liefde noemen (1Joh 4,16: “God is Liefde”).
Mystiek is verbonden met de wereld… Vanuit een christelijke inspiratie denken deze mystici na over de mens. Over zijn relatie tot de concrete wereld, tot het eigen lichaam. Over de ziel en over de relatie tot God die zo groot is dat geen enkel beeld Hem/Haar kan vatten. Mystiek zonder die concrete relatie met de werkelijkheid is een leugen.
Vrees niet. Ik blijf niet hangen bij Hadewijch. Ik maak meteen een sprong naar onze tijd. Wat hedendaagse mystici ons aanreiken is een tegenstem. Het is bron van verzet tegen onrecht, uitsluiting, armoede… Het zijn vitaminen voor verzet en activisme. Voor mondig maken (empowerment), gemeenschapsopbouw, verbondenheid…
Ik begin bij een trappist uit Kentucky, Thomas Merton. Trappisten zijn niet alleen bekend voor hun bejubeld bier maar ook voor hun toegewijde gebedsleven. Merton is wel een heel bijzondere trappist. Ik leerde hem kennen via een boekje dat in de bibliotheek van mijn vader stond: Louteringsberg.
We spreken over de tijd van de Koude Oorlog en de oorlog in Vietnam. Merton nam heldere standpunten in. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak en Amerika ook betrokken raakte, weigerde hij om een wapen op te nemen. Hij was pacifist. Als monnik groeide hij uit tot ‘de pastor van vredesactivisten’. ‘De wolf zal zich neerleggen naast een lam’ … Dat Bijbelse visioen van Jesaja was hem heel dierbaar: Op een zeker moment trok hij zich terug als kluizenaar. Maar hij was zoals een psychiater zei: ‘hij wilde het onmogelijke. Kluizenaar zijn, maar dan wel op Times Square. Dat vind ik een krachtig beeld. Het blijft hangen. Ik herken die dualiteit.
Een tweede voorbeeld. Het laat geen twijfel, mystiek en verzet is hét label dat op Dorothee Sölle kleeft. Het is de titel van haar meest gerenommeerde boek. De ondertitel van het boek is ‘Gij stil geschreeuw’. En daar zitten we weer voor even in de middeleeuwse mystiek… Het is een naam voor God, geplukt uit een anonieme brief van de vijftiende eeuw.
Een rationele benadering alleen is onvoldoende om het religieuze te verdiepen. Er is nog een andere dimensie nodig die een antwoord kan geven op de vraag: waarom doe je dat nu allemaal? Waaróm verzet je je? En zo beland je bij de mystiek.
Een belangrijkste doelstelling van Dorothee Sölle was om de mystiek te democratiseren. Om de mystieke gevoeligheid die in ons allen aanwezig is opnieuw toe te laten. Alleen zo is verzet mogelijk.
Sölle verwoord het zo: “Mystiek is de kennis van God uit ervaring, niet uit boeken of rituelen. Met mijn boek wil ik dat begrip democratiseren en ontdoen van zijn esoterische karakter, als zou het slechts voor enkelen toegankelijk zijn. Als kind heb ik vaak, al spelend langs de Rijn in Keulen, mijn oor tegen de aarde gedrukt om te luisteren naar het geluid van de rivier in de aarde. Zoiets is de stilte die voorafgaat aan geschreeuw’. Mystiek en verzet.
We zijn het onszelf verplicht. Daarom iets over de Nederlandse Dominicaan Jan Laan. Een collega van Bernard, Ignace, Jo en Antoinette. In 2013 kreeg hij een Erasmusspeldje van de stad Rotterdam waar hij lang actief was. De wethouder prees pater Jan Laan als ‘een echte dominicaan’, werkend vanuit een ‘kerk van onderop, waar je samenwerkt over de muren van de kerk heen, voor de vrede in de stad’. Hij werkte een tijd als tunnelwachter, suppoost en straatveger. Hij verwoordt het zo: ‘Ik heb het altijd belangrijk gevonden om lid te zijn van de vakbond. Wij religieuzen staan voor het verwezenlijken van het Rijk Gods. Daarin telt ieder mens, mag ieder gehoord en gezien worden.’
Zijn inspirator was de Franse Econoom en Dominicaan Louis-Joseph Lebret. In Saint-Malo organiseerde hij grootschalige sociale en vakbondsacties die impact hadden op de wereld van de vissers aan alle Franse kusten. Hij baseerde deze aanpak op diepgaande enquêtes onder deze vissers die hun problemen en behoeften kenbaar maken, met het oog op het zoeken naar oplossingen. Hiermee luidt het de weg in van “participatieonderzoeken”, gebaseerd op de Research-Action-methode. Hij schreef tientallen boeken en was een inspiratiebron zijn voor de encycliek over de ontwikkeling van volkeren. Hij was en bleef tenslotte toch een Dominicaan…
En dat brengt ons nog dichter bij deze plek, waar we een warme herinnering koesteren aan Jezuïet en priester-arbeider Jan Rombouts. Hij beklemtoonde meermaals dat we naar de tekenen van de tijd moesten kijken & luisteren om het evangelie waar te maken. Hij bleef onvermoeibaar elke week op één of andere onrechtvaardige nagel kloppen. En hij citeerde teksten van mystici zomaar uit het hoofd. Vooral uit “Dagboek van de vriendschap” van zijn te vroeg gestorven vriend Jezuiet en collega priester-arbeider Egied van Broeckhoven die in Anderlecht werkte. Hij kwam in de jaren zestig om bij een arbeidsongeval.
Vandaag richten de Jezuïeten in Molenbeek een nieuwe school op. Plus est en vous? Een nieuwe eliteschool? De Brusselse gemeente Molenbeek blinkt uit in jeugdwerkloosheid en in het aantal jongeren dat zonder diploma afstudeert. Net daarom richten ze daar een nieuwe school op. Die zal zowel aso, tso en bso aanbieden. Een naam voor de school is er al: De Egied Van Broeckhovenschool. De naam is symbolisch voor het onderwijs dat ze willen aanbieden. Onderwijs met een sterk engagement voor mensen die uitvoerende jobs doen. Jan Rombouts zou zo fier als een gieter zijn.
Conclusie? Zonder liefde is activisme weerloos. Zonder inkeer geen duurzame strijd. Zonder mystiek geen krachtig verzet. Morgen is het de internationale dag van verzet tegen uitsluiting en armoede. Het moet veranderen voor alle naamloze mensen.
Voor mensen die naamloos
Voor mensen die naamloos,
kwetsbaar en weerloos
door het leven gaan,
ontwaakt hier nieuw leven,
wordt kracht gegeven:
wij krijgen een naam.
Voor mensen die roepend,
tastend en zoekend
door het leven gaan,
verschijnt hier een teken,
brood om te breken:
wij kunnen bestaan.
Voor mensen vragend,
wachtend en wakend
door het leven gaan
weerklinken hier woorden
God wil ons horen:
wij worden verstaan
- Henk Jongerius / M. Jan Raas
Rond de tafel met brood en wijn
weten wij ons geroepen
om met elkaar te delen,
wie we zijn en wat we hebben
in het spoor van Jezus van Nazareth.
We weten ons verbonden met velen
die overal in deze wereld,
brood breken – zichzelf geven –
opdat mensen mogen leven.
En we gedenken onze lieve doden.
Als wij weer het brood gaan breken
Als wij weer het brood gaan breken
dat Gij, Heer, ons geeft,
leer ons dan met hem/haar te delen
die geen deel van leven heeft
Als wij van de feestwijn drinken
die Gij, Heer, ons geeft,
leer ons dan om te gedenken
wie een lege beker heeft.
Als wij samen in de kring staan
om wat Gij ons geeft,
leer ons dan om vast te houden
wie geen hand in handen heeft.
Als wij weer de lofzang zingen
om wat Gij, Ons geeft,
leer ons dan voor hem/haar te roepen
die geen stem meer over heeft.
Als wij zo de toekomst vieren
die Gij, Heer, ons geeft,
leer ons dan vandaag te zorgen
voor wie zelfs geen morgen heeft.
tekst: Wim van der Zee; muziek: Arie Eikelboom
* Tafelgebed van Juut Meijer
We delen brood en wijn – dienst van tafel – breken en delen
En we bidden
in onzekerheid en onmacht – hoe te gaan in deze wereld
In hoop – gevestigd op een stem die richting geeft en verenigt
en in herinnering – van wat ons al eens is aangezegd en voorgedaan
Zo roepen wij tot jou, Levende,
en stemmen ons op jou af
Wees gezegend
jij die licht en leven bent
voorbij de schaduw van dood
Levenslicht, Naam boven ons uit
Gezegend jij om mensen die jouw weg durven gaan
om zovelen die moed putten uit wat hen is aangezegd
woorden van goedheid en geluk: jij mag er zijn
jij – ook al aarzel je zelf – jij bent op de goede weg
Gezegend jij om die lange rij van mensen tot op vandaag
Zo zegenen wij dit brood en deze beker,
zoals ons is voorgedaan door Jezus van Nazareth.
die uitdeelde tot het laatst van zijn leven.
Doe als ik, zou hij hebben gezegd,
om voor altijd verbonden te zijn.
Zo bidden wij hem achterna
om hoop en richting,
om vrede en gemeenschap
tussen alle mensen
Onze Vader
Vredeswens
Vrede zij met u. Het zijn simpele woorden. Maar hoe moeilijk ze te leven. Dat kan alleen vanuit een warme liefde voor elkaar en vanuit een standvastig verzet tegen on-vrede. Kijk daarvoor elkaar eens diep in de ogen.
Communie
Slotgebed
Laat je niet afschrikken
door de omvang
van het verdriet van de wereld.
Wees rechtvaardig, nu.
Omarm barmhartigheid, nu.
Loop nederig, nu.
Je bent niet verplicht
het werk af te maken,
maar je bent evenmin vrij
om het op te geven.
(Joodse traditie, misjna)
Uit vuur en ijzer
Uit vuur en ijzer, zuur en zout, zo wijd als licht, zo eeuwenoud,
uit alles wordt een mens gebouwd en steeds opnieuw geboren.
Om ijzer en vuur te zijn, om zout en zoet en zuur te zijn,
om mens voor een mens te zijn, wordt alleman geboren.
Om water voor de zee te zijn, om anderman een woord te zijn,
om niemand weet hoe groot en klein, gezocht, gekend, verloren.
Om avond en morgenland, om hier te zijn en overkant,
om hand in een and’re hand, om niet te zijn verloren.
Om oud en wijd als licht te zijn, om lippen, water, dorst te zijn,
om alles en om niets te zijn, gaat iemand tot een ander.
Naar verte de niemand weet, door vuur dat mensen samensmeedt,
om leven in lief en leed, gaan mensen tot elkander.
- Huub Oosterhuis / M. Poolse volksmelodie
foto Merton: De Bezieling
foto Solle: Volzin
Blijf verbonden met de gemeenschap van Dominicus Gent:
via de nieuwsbrieven: https://www.dominicusgent.be/nieuwsbrief/
via Facebook ( https://www.facebook.com/Dominicus-Gent-324436994242688/)
Abonneer u nu op ons nieuw online platform: http://Bijlichten.be
Ga er in gesprek met de auteurs van de filmpjes!
Indien u meent dat voor een bepaald object het auteursrecht van de auteur of zijn/haar erfgenamen, of het recht op afbeelding geschonden werd, neem dan contact op met ons zodat de situatie kan worden rechtgezet.