Dominicus Gent
Viering van zondag 23 augustus 2015
Achter de gebukte staat de Ene, hoe durft gij hem dan te beschamen…
Welkom op deze zondagsviering aan u allen, nieuwe bezoeker of oude getrouwe.
Welkom met uw verlangen om in deze viering bemoedigd te worden in geest en hart, een beetje perspectief te zien, opnieuw iets te kunnen geloven van de grootste van alle beloften: Ik zal er zijn…
Dat wij mogen geloven wat psalm 10 ons belooft:
Wat de onderdrukten zochten, hebt Gij verstaan;
Gij hebt hun moed gesterkt, aandachtig toegehoord.
Zo komt Gij voor de wees, voor de verdrukte op
En géén aards nietig mens
Die hen nog schrik aanjaagt.
Maar laten we eerst de Paaskaars aansteken, als symbool van hoe een klein trouw licht toch veel kan verlichten…
De viering zal een beetje in het teken staan van de psalmen, want Sabine is net terug van een week bijbelstudie met Christenen voor het socialisme. We luisteren eerst naar psalm 14, in de versie van de Naardense bijbelvertaling, en dan zal Sabine ons vertellen over de inspiratie die ze heeft gehaald uit die week.
En wij zingen als openingslied: Wij gaan de weg van oude woorden.
Psalm 14
(in de versie van de Naardense bijbel)
Dwaas geworden zei er een met heel zijn hart:
geen God is ons gebleven!-
ze stichten verderf,
maken een gruwel van elke daad,
geen is er die goed doet!
2
De Ene
keek uit de hemelen neer
over de zonen van Adam,
om te zien of er nog een was met inzicht,
een die zoekende was
naar God.
3
Maar alles was afgeweken,
eendrachtig bedorven,
geen die goed deed!-
niet een meer,
zelfs niet een!
4
Wisten zij van niets,
al die aanstichters van onheil,
uitvreters van mijn gemeente,
die zij vraten als brood?-
de Ene
riepen zij niet aan!
5
Daar had je ze, geschrokken:
een en al schrik,
want God was
bij het geslacht van een oprechte!
6
Wilt ge het plan van een gebukte
beschamen?-
want zijn toevlucht is de Ene!
7
Wie geeft uit Sion Israël redding?- de Ene,
als hij keert
de kerkering van zijn gemeente;
dan zal Jakob juichen
en Israël zich verheugen!
Overweging bij ‘De toevlucht bij de Ene’
Zoals Guido al vertelde was ik net terug van de bijbeldagen van Christenen voor het socialisme, toen Guido en ik de viering van vandaag gingen voorbereiden.
De bedoeling is in die bijbeldagen altijd bijbelteksten te leren verstaan in hun eigen context, namelijk de tijd waarover het verhaal gaat, maar ook de tijd waarin het verhaal opgeschreven werd, en de bedoeling waarmee dat gebeurde. Maar tegelijk ontvangen wij die boodschap in onze eigen tijd en onze eigen context.
Met 33 mensen en een groepje jongeren hebben wij drie psalmen tot ons laten doordringen: psalm 37, 14 en 53. Voor deze viering hebben wij psalm 14 als lezing uitgekozen omdat één zinnetje uit deze psalm me speciaal trof, namelijk vers 6:
Wilt ge het plan van de gebukte beschamen? Want zijn toevlucht is de Ene.
Het was alsof de psalmist me woorden wou geven om mij in een machteloze situatie van gebukte mensen, die hoe ze ook proberen niet aan een menswaardige situatie geraken, tot de instanties te wenden die mensen concreet kunnen helpen. Alleen doen zij het niet echt voor iederéén die het nodig heeft, omdat ze slachtoffer zijn van hun eigen regeltjes en wat het beleid hen oplegt. Stel dat ik dat eens zou durven! “Wilt ge het plan van de gebukte beschamen? Want zijn toevlucht is de Ene! Hoor je dat OCMW of huisvestingsmaatschappij?”. Het zou belachelijk klinken in deze geseculariseerde wereld. Maar vanbinnen geeft het me een injectie van kracht, te weten dat de Ene het opneemt voor deze gebukte mens, en ook voor mij als ik voor zijn rechten opkom!
Maar versta ik dat vers nu niet te simpel? Ik ga proberen met u eens die twee contexten te overlopen. De bijbelse context, en een opstapje naar de huidige tijd, wat Guido dan verder zal uitwerken.
Israël was een klein volkje dat steeds moest werken om een eigen plek, een eigen ruimte te vinden, in een meestal vijandige omgeving, en dit vele, vele eeuwen lang. Het was voor hen erg belangrijk iets veilig en intact te bewaren, namelijk de droom en opdracht een Thora Republiek te vestigen, een plaats waar mensen leefden zoals God, de Ene, van hen vroeg en waartoe hij hen inspireerde. Een plaats van rechtvaardigheid en omzien naar allen. In die strijd moesten ze voortdurend keuzes maken, die te herleiden waren tot een keuze voor ‘afzondering’ en ‘assimilatie’, zoals Alex Van Heusden dit vertaalde. Je zou ook kunnen spreken over je terug trekken in eigen gemeenschap of verbinding zoeken als gemeenschap met de wereld om je heen. Er waren tijden dat ze als volk enige ruimte kregen om een Thora republiek uit te bouwen, bijvoorbeeld toen ze onder Perzische heerschappij leefden. Dan gingen ze daarvoor, en keerden zich af van de cultuur van de hen omgevende volkeren. Er waren andere tijden dat de overmacht zo sterk was, dat dit onmogelijk was, wilden ze als volk gewoon overleven. Dan was het nodig toegevingen te doen, en ogenschijnlijk op te gaan in de maatschappij waartoe ze feitelijk veroordeeld waren. Er was altijd een risico dat ze in de één of de andere richting doorsloegen, en dan moesten profeten, verhalen, liederen hen tot bezinning brengen en bemoedigen de weg van de Thora terug te vinden. Dan hadden ze inspiratie nodig om midden in de angst het vertrouwen terug te vinden, en hun specifieke weg te durven gaan.
Wat nieuw voor mij was, is dat de Messiaanse beweging rond Jezus (in de eerste eeuw dus) ook in die spanning werd geplaatst. Als joden en Grieken elkaar konden vinden waren ze sterker tegen de Romeinse overheersing. Elkaar vinden was dan rond de inspirerende Jezusfiguur. Jezus en Paulus braken het dus open, kozen voor openheid en vernieuwing.
Ook de psalmen waren liederen die een bemoedigende functie hadden, vooral om de Thora te redden in een vijandige samenleving. We moesten wennen aan de stijl. De rechtvaardigen en de boosdoeners worden polariserend tegenover elkaar gesteld. Degene die spreekt of zingt is meestal een rechtvaardige die slachtoffer werd van één of meerdere boosdoeners, die de Thora helemaal achter zich gelaten hebben. Hij vertrouwt op de Ene, en spreekt woorden die de boosdoener tot diep in zijn geweten moeten beschamen. Er worden straffe beelden gebruikt om aan te tonen dat een samenleving die niet gebaseerd is op de Thora, maar op kwade krachten, onherroepelijk zichzelf zal vernietigen, zal verdwijnen als sneeuw voor de zon! Die ik-persoon staat echter altijd voor een volk, een groep, een gemeenschap. Zo kan je psalmen heel persoonlijk beleven, of als een oproep aan je gelovige gemeenschap om stelling te nemen in de wereld.
Was het maar waar, dachten we in ons groepje in de bijbelweek, dat de boosdoener, bijvoorbeeld het kapitalisme, het zware meritocratische juk, het collectieve egoïsme, zomaar van onze schouders konden vallen, en verdwijnen in het niets, zoals psalm 37 belooft! En konden we maar spreken als in dat vers 6 van psalm 14!
En zo zijn we weer bij onze eigen context aanbeland, wij hier in de Westerse samenleving in de 21e eeuw, in een grote wereld vol problematiek.
Vooraleer Guido hier straks op verder gaat, wil ik toch nog een indruk uit de bijbelweek meegeven, die helpt de religieuze taal van de psalm te vertalen in het denken en beleven van onze tijd. De film waarnaar we keken tijdens de bijbeldagen was ‘Deux jours, une nuit”, van de gebroeders Dardenne. Een jonge vrouw wil na een depressie weer aan het werk. Maar haar werkgever stelt haar collega’s voor de keuze: haar behouden als werkneemster, en hun bonus verliezen, of hun bonus behouden, maar dan moet zij weg. Ze had één weekend tijd om haar collega’s te overtuigen voor haar te stemmen. De ontmoetingen die we te zien kregen waren pakkend. Daar werd heel duidelijk hoe mensen gevangen zitten in een systeem én worstelen met hun geweten. Speciaal trof mij een zwarte, tijdelijke collega, die zei dat hij haar moest steunen van zijn God en zijn geweten, maar dat hij niet dierf uit angst voor de anderen. Ook dacht hij dat zijn tijdelijke job zeker niet verlengd zou worden als de stemming zou uitdraaien ten voordele van haar aanblijven. Hij kwam, zoals meerdere andere collega’s, plots op zijn negatieve beslissing terug en liep haar achterna om haar te zeggen dat hij haar zou steunen. Zo werkt geweten, als we er met al onze kwetsbaarheid beroep op doen! Zo werkt de stem van de Ene in ons!
Het brengt me terug bij mijn eerste voorbeeld . Wat een kracht kan het zijn, op deze wijze in de armoedebestrijding te staan! Vaak maken we een analyse van wat arm maakt en houdt, samen met mensen in armoede. Maar als het duidelijk is en veranderingsvoorstellen worden gedaan, gebeurt er daarom nog niets, en dat is zeer ontmoedigend. We mogen best wat strijdbaarder zijn, met dit psalmvers in ons binnenste als inspiratie!
Krachtig beroep doen op het geweten van onszelf en anderen, het geweten van een heel systeem, mag nog steeds ook in onze seculiere tijd. Ook als we te oud worden, engagement moeten afbouwen, betogingen mijden, zijn er nog heel wat mogelijkheden om onze keuze voor het geweten op het juiste moment naar buiten te brengen, in eigen kleine kring, via het internet enz.
Om het vol te houden, om de inspiratie en elkaar niet los te laten, zingen we nu het lied ‘Dan nog’, een versie van psalm 13: Dan nog, dan nog klamp ik mij vast aan jou, of je wil of niet. Op genade of ongenade, ik zal red mij, red mij roepen, of zoiets als heb mij lief…
Overweging: actualisering
Dat van die boosdoener tov de rechtvaardige, zoals psalm 14 het verwoordt, is geen overdrijving. Ik hoor het in gesprekken met vrienden en zelfs met vreemden op vakantie, ik lees het in de media, ik herken het bij mezelf: er is een groeiende verwarring en onzekerheid bij veel mensen over wat er vandaag allemaal in de wereld gebeurt: de Griekse armoede, het lot en de manke opvang van duizenden vluchtelingen, de oorlogen en de terreur, de flauwe klimaatmaatregelen, de groeiende armoede en werkonzekerheid… Ik hoor nog de zucht van mijn nicht uit Brussel, 82 jaar, al jaren actief in de Werkgroep Vluchtelingen in haar voorstad: ik weet het niet meer, al die alleenstaande moeders met kinderen die maar blijven komen, er moet iets gebeuren in die landen, er moet iets veranderen aan onze mentaliteit, maar hoe, maar hoe…
Waar haalt de psalmist dan de kracht om de zeggen: de Eeuwige staat achter mij? Waar halen alle psalmen de kracht om na hun klacht toch weer te blijven vertrouwen in het goede, in het rechtvaardige, in de vernietiging van het boze?
En toch spreekt dat beeld van de Eeuwige die bij de gebukte, de verlorene staat, mij sterk aan, want het bevestigt mijn geloof in verbondenheid. Als de ene mens het niet meer weet, moet de andere mens bij hem staan, en bemoedigen, moed geven, vertrouwen bevestigen. En dat lukt, want die gedeelde goedheid is eeuwig, overstijgt ons mensen op een manier die heilig is. De oude boeken vertelden er al over, en ook wij geven ze door, zo sterk en zo zwak als we zijn geven we niet op, dat zingen we elke week.
Dat lukt, zoals dat mooie verhaal van de film die Sabine vertelde, laat zien: mensen overstijgen hun angst, als er verbondenheid ontstaat.
En het lukt, want mensen blijven de stem van hun geweten, die heilige stem, bij elkaar leggen en luider protesteren dan wanneer ze dat alleen zouden moeten doen. Alleen doen ze het niet, want ze zijn dan te bang en te klein. Daarom ben ik al jaren blij dat ik in deze vieringen zovele andere gewetens hoor spreken, vragen stellen over deze wereld, met zo’n grote liefde voor deze wereld. Dat houdt mij wakker, dat geeft mij kracht. Anders verborg ik mij misschien in een klein hoekje.
Kiezen voor je geweten kan maar als je niet alleen bent, als je medestanders hebt. In onze voorbereiding zagen we vijf voordelen van die verbondenheid. Sabine sprak al over ouder worden en minder kunnen dan vroeger, dan is het goed te zien dat er weer jongeren zijn in wie dezelfde idealen leven. Maar als we alleen staan, kunnen we ook tegen onze grenzen aanlopen, te ver gaan, ziek of verbitterd worden. Een groep van medestanders kan je dan echt wel tegenhouden of opvangen. In groep loop je ook minder kans om af te dwalen, om de verkeerde keuzes te maken. Integendeel, een gemeenschap voedt je, want elk geweten heeft voedsel nodig, heel veel voedsel zelfs. En tenslotte, zei Sabine, is het ook goed om met velen te zijn, omdat we dan veel sterker staan tegen systemen van onrechtvaardigheid.
Sabine wilde ook ruimte geven aan de psalmisten uit eigen Dominicuskring. Straks zingen we de sterke muziek die Bernard gecomponeerd heeft op psalm 146, mooier verklanking van dat ene vers dat vandaag centraal staat is er niet.
En ik lees mijn korte versie van psalm 14, die uitzingt dat goedheid en verbondenheid groter zijn dan vernietiging en dood…
Naar psalm 14
Mensen: ze worden geroofd
opgevreten en vergeten als brood.
Mensen: ze staren in de nacht
hun angst klopt in het donker.
Mensen: weten ze dan van niets
dat ze elkaar verloren leggen.
Mijn klacht is mijn verlangen
en luid zal ik het roepen:
groot zijn goedheid en vertrouwen
groter dan dwaasheid en dood.
(Guido Vanhercke)
Uitnoding inbreng
We hebben vandaag al vele aspecten van het leven aangeraakt. We zijn mens, in al onze kwetsbaarheid. Maar ons geweten blijft ons oproepen om bij te dragen aan verandering naar het visioen van rechtvaardigheid en vrede toe. Datgene waarover ons hart het zingen niet kan laten. Misschien heeft iets daarvan je geraakt of komt een bedenking of gebed bij je op. Je kan daar nu in stilte bij verwijlen, of naar voor komen om er ons deelgenoot van te maken
Inleiding tafelgebed
Laten wij aan tafel gaan en het leven delen in zijn voedende kracht. De heer is mijn herder, mij zal niets ontbreken, zegt psalm 23. Dat betekent niets minder dan: als wij mensen de weg van de tora zouden volgen, dan was en is er genoeg voor allen…
Laten wij daarom in dit vertrouwen brood en wijn delen met elkaar, en met allen met wie we ons verbonden weten: vooral vandaag met de ontheemde mensen, op zoek naar veilige grond voor hun voeten. Maar we denken ook aan de zieken in onze gemeenschap, de mensen die hier vandaag nu kunnen zijn. Aan deze tafel brengen we onze geliefde doden in herinnering, en we herinneren ons Jezus van Nazaret, een mens die andere mensen liefhad. En we steken het kaarsje aan voor wie, net als ons, door de herinnering aan Jezus bewogen wordt om ook mensen nabij te zijn, tegen alle vooroordelen en verwarring in soms.
En we zingen als tafelgebed: Genade, vrede, iedereen…
Onze vader
Vredeswens
Mochten psalmen uw hart verwarmen, uw vertrouwen sterken, uw inzicht scherpen, uw geweten aanspreken. Mochten psalmen u bemoedigen om uw eigen bijdrage te doen aan de grote beweging naar een rechtvaardiger wereld. Mocht ge nu en dan een psalm tegenkomen, een oude of een nieuwe, een muzikale of een andere, een psalm die net op het goede moment komt voor jou!
Laten we elkaar van harte de vrede wensen.
Slotlied: Hoe ver te gaan, en of er wegen zijn…
*
foto De Standaard